АДÆМÆЙ АУУОН КÆНУН ÆГАДИ БУНАТМÆ ЦÆУЙ!..

Мæнæ сæргондæн ци загъд рахастан, е нæмæ нæ рагфидтæлтæй æригъустæй. Æма раст нæй? Рагæй нуриуæнгæ уотæ адтæй, æма дзилли ’хсæн рæстзæрдæй ка цæруй, рæстуодæй сæ ка уарзуй æма сæ ка нимайуй, уомæй етæ дæр арфиаг фæуунцæ, уой цæра фæккæнунцæ… Еци зундирахаст нæ адæмæн кæддæриддæр царди бундорон фæткитæн сæ сæйрагдæр адтæй, сауæнгæ бæрзонд хецауадон бунæтти бадгутæ дæр ибæл сæхе ратегъ кæнун сæхецæн нæ аккаг кодтонцæ…

Нури рæстæгути  амæнтъерити нин «нæуæг цардаразгутæ» нæ цардиуагæ исуæлиауон кодтонцæ алли æнæбунати фæткитæй. Æма уони цъумур финкити ранихъулун кодтонцæ, нæ уодварни æцæг гъомусадæ цæмæй ирæзтæй, уони.

Еугур еци гъуддæгутæбæл абони нæ дзордзинан, фал си еуей туххæй ба уæддæр зæгъдзинан. Цæветтонгæ, фæстаг æнзти цæмæдæр гæсгæ уæхæн фæткæ исфедар æй, æма нæмæ, зæгъæн, Мæскуй ести хецауеуæггæнæг лæг ку фæззиннуй, уæд ин æ фæззинд уотæ исдессаг кæнунцæ, æма магъа… Раст цума знаги зæнхæбæл æрфестæг æй, уотæ гъæунгтæ пъæлицæйæгтæй байдзаг унцæ, кæцидæр рауæнти сæ бустæги æрæхгæнунцæ æма си нæхе адæмæн рацæуæн дæр нæбал фæууй. Кæмæй æма син цæмæй фæттæрсунцæ? Уæд гъæугæ ба ке фæккæнунцæ? Уæдта ма еу гъуддаг: кæд республикæмæ иссудæнцæ ами уавæри хабæрттæ базонуни зæрдтæй, уæд дзиллити хæццæ цæмæннæ фембæлунцæ, уони цæмæннæ бафæрсунцæ, ци куд æй, уомæй. Сæхе кæмидæр хецауадон уæтти ци баримæхсунцæ.

Уой туххæй советон доги разамонгутæмæ æндæр æгъдау адтæй. Хумæтæг адæмæй сæхе æгириддæр нæ еуварс кодтонцæ. Уомæн еу æвдесæн, мæнæ дæлдæр ци æрмæгутæ мухур кæнæн, етæ. Дзубанди си цæуй М.Калининæн нæ республики фæллойнæгæнгути хæццæ ци зæрдаиг рахастдзийнæдтæ адтæй, уой туххæй.

Цæгат Иристони фæллойнæгæнгутæн  Михаил Ивани фурт Калинини ном æгæрон хъазар æй. Берæ æнзти дæргъи æнгом бастдзийнадæ дардта Иристони хæццæ.

Цæгат Иристони Центрон паддзахадон архиви ес, Михаил Ивани фурт нæ республики фæллойнæгæнгути хæццæ хæларæй ке цардæй,  уой æвдесæг документтæ. Калинин къуар хатти адтæй Цæгат Иристони. Е хъæбæр агъаз фæцæй Иристони Советон хецаудзийнадæ тагъддæр ниффедар кæнунæн. Æ тохмæ седæг гъæлæс куд еугур Советон Цæдеси адæмти, уотæ ирон дзиллити дæр разæнгард кодта социализми фæууæлахездзийнадæмæ. Нæ республики мингай адæймæгутæ фæууидтонцæ Калинини, игъустонцæ ин æ дзубандимæ.

Михаил Ивани фурт Калинин Иристонмæ фиццаг хатт иссудæй 1923 анзи 13 майи. Нæ сахари цæргутæ устур цийни хæццæ исæмбалдæнцæ  Еугурцæдесон Центрон æнхæстгæнæг комитети сæрдарбæл. Еци бон Калинин рабалци кодта Арвикомбæл. Æ зæрдæмæ хъæбæр фæццудæй Кавкази хуæнхти рæсугъддзийнадæ, æносон цъететæ, гъæргæнгæ æхсæрдзæнтæ, дæнттæ  æма хуæнхаг игуæрдæнтæ. Михаил Ивани фурт дзубанди кодта Къоби, Ларси æма Казбегий гъæути цæргути хæццæ. Изæрæй фæстæмæ ку æрбаздахтæй, уæд радзурдта Орджоникидзей Сæребари фæзи фæллойнæгæнгути митинги. Ардæмæ æрæмбурд æй 15 мин адæймагемæй фулдæр.

Калинин зæрдиаг арфæ ракодта Хуæнхон республики фæллойнæгæнгутæн (уæд Цæгат Иристон адтæй Хуæнхон республики еу хай) æма загъта, ке си æруагæс кæнуй  республики фæллойнæгæнгутæ сæ хъауритæбæл ке нæ байауæрддзæнæнцæ æма ке рацæудзæнæнцæ социализм аразгути раззагдæрти æмрæнгъæ. Калинин æ радзубандий уæлдай фулдæр æргом æздахта хуæнхаг силгоймаги уавæр фæххуæздæр кæнунмæ. Е дзурдта, зæгъгæ, силгоймагмæ нуриуæнгæ ци цæстæнгас дард цудæй, е гъæуама еугур исæфт æрцæуа, уæд еугур силгоймæгтæ дæр активонæй архайдзæнæнцæ æхсæнадон царди.

1934 анзи ирон адæм бæрæг кодтонцæ Цæгат Иристон автономон облæст ку иссæй, уой дæс анзей бон. Еци кадгин бæрæгбони хъазардæр иуазгутæй еу адтæй Михаил Ивани фурт Калинин. 17 августи сахари сæрдигон театри азгъунсти адтæй кадгин пленум. Уоми радзубанди кодта Калинин. Куддæр трибунæмæ рацудæй, уотæ ин зали бадгутæ исаразтонцæ дæргъвæтийнæ æрдзæф. Алкæмæн дæр æхцæуæн адтæй, сæ еузæрдиуон æмбалбæл бабæй нæуæгæй ке исæмбалдæнцæ, е. Калинин æхцæуæнæй дзурдта, республики фæллойнæгæнгутæн дæс анземæ сæ къохи ци устур фæллойнадон æнтæстдзийнæдтæ бафтудæй, уони туххæй.

Дуккаг бон. Реданти бæрæгбони кадæн ци устур митинг адтæй, уоми Калинин загъта: «Абони аци цъæх фæзæмæ ци кадгин бæрæгбони фæдбæл æрæмбурд ан, е ма никкидæр еу хатт æвдесæн æй советон хецаудзийнади æнзти дæргъи косгутæ æма зæнхкосгути цæдес куд исфедар æй, уомæн. Цæгат Иристон автономон облæст ку иссæй, уæдæй нурмæ кæд берæ рæстæг нæма рацудæй, уæддæр е ’скъуæлхтдзийнæдтæй адæймаги зæрдæ рохс кæнуй. Цæгат Иристон паддзахи фæстезад колони уогæй, рацудæй Советон Цæдеси автономон облæстти раззагдæрти æмрæнгъæ. Еци уæлахездзийнæдтæ æнцæ Коммунистон партий ленинон национ политики фæрци».

Орджоникидзейæй уæлдай ма Калинин иуазæгуати адтæй Иристони кæцидæр гъæути дæр. Коммунистон партий уарзон хъæболæбæл аллирауæн дæр æмбалдæнцæ устур цийни хæццæ. Нуртæккæ дæр ма Фарнигъæуи цæргутæ хуарзæн имисунцæ. Калинин сæмæ иуазæгуати ку ’рцудæй, еци бон (уой туххæй æрмæг кæсетæ дæлдæр).

Калинин фæллойнæгæнгути хæццæ æнгом бастдзийнадæ ке дардта, уой туххæй ин устур аргъ искодта В.И. Ленин. Е финста: «Калинини фæрци гъæути куст дзæвгарæ фæххуæздæр æй. Зæнхкосæгæн, Советон республики уæлдæр хецауади минæвар Калини хæццæ дзубанди кæнгæй, æнæмæнгæ, фадуат фæцæй советон хецаудзийнади хæццæ хæстæгдæр базонгæ унæн».

Л. БИРЮКОВА, 1960 анз.

Иристони хестæр фæлтæртæй беретæ хуарз гъуди кæнунцæ Цорæти Цимурзи. Нæуæг цардарæзти рæстæги домæнтæн еузæрдугæй дзуапп лæвардта æ зунд, æ дзуапгин цъухи дзурдæй æма фæллойнæй. Дзурддзæугæ Цимурзæ кадæ æма ради хæццæ базæронд æй. Журналисттæ ба алкæддæр уæхæн хестæртæмæ игъосунмæ цурд фæуунцæ. Æрæги, нæ республики юбилеймæ ку цæттæ кодтан, уæд нæ зæрдæбæл æрлæудтæй аци цау. Фарнигъæу дууинсæй анзей размæ исиуазæг кодта Михаил Ивани фурт Калинини. Устур иуазæги къох гъæубæсти номæй фиццаг райста Цимурзæ. Еци хабар æ царди фæстаг бæнттæй еуеми мæнæн ракодта Цимурзæ. Е мин дзурдта, æз финстон. Нур рахадтон мæ зæронд блокнот. Загътон, мухури фæрци æй дзиллитæн фегъосун кæнон. Æма, табуафси. Зæронд Цимурзæ мин радзурдта:

– Хунд иуазæг фусунæн цæстирохс æй. Гъо, фал нæмæ аци хатт иуазæг далæ устур Мæскуйæй иссудæй. Гъæу æ къæхтæбæл ислæудтæй, мадта син ци гæнгæ адтæй. Уой размæ дæр Михаили хæццæ лæгæй-лæгмæ нæ гъæуккæгтæй кадæртæ фембалдæй. Зæгъун – уартæ Гаппо. Гъе ма, хабар уотæ рауадæй. Фæсевæд гъæугæрон цъæх кæрдæгбæл… куд æй хонетæ, æ уæлгъос дзоргæ ку фæккæнетæ. Гъо,  трибунæ райаразтонцæ. Еуæрдигæй дæр æма иннердигæй дæр сурх хъумацæй рæсугъд финститæ сæрдигон хормæ тæмæнтæ калдтонцæ. Адтæй си уотæ финст дæр: «Æгас цæуæд Фарнигъæумæ фарни иуазæг». Е ми некæд феронх уодзæнæй. Будур æмизмæлд иссæй. Гъазт, зартæ. Иуазæг фусуни цæсгонбæл ходæндзаст ку нæ бакæса, уæд е ’рбацудбæл фæсмон кæнуй. Баруагæс ди уæд. Дуйней фарнæ ни алке хæдзарæ дæр уомæй бахезæд. Æнгъæлмæ кæсун зин æй. Уой ба ка нæ зонуй. Гъе, фал, дан, мæтъæл зæрдæ игъæлдзæг лæхъуæнмæ ихуæрсти бацудæй. Цийни фæзæмæ… Уотæ ’й исхудтан, синхаг гъæути саргъибæхтæбæл, уæрдунти, фестæгæй гъазгæ  æма ходгæй, ивулдæнцæ раст уалдзигон Терки хузæн, мадта куд!

Фæндур… æллæх, æллæх, еци фæндурдзагъдмæ ма ракафæ, – е адтайдæ устур тæрегъæд адæймагæн. Нæбал фæллæудтæн æз дæр. Базуртæ мæбæл  базадæй æма…  Бафæрсай мадта дæлæ Гаппой. Уалинмæ бæхгинти къуар нæ уæлгъос æрбалæудтæй. Гаппо нæ гъæуихецау адтæй. Гаппой хæццæ бæхгинтæмæ кæсунтæбæл фæцан: биццеутæ нæ, къартæ кæмæй фæззæгъунцæ, уæхæн кæстæртæ. Гаппо сæмæ дзоруй: «Нæ сахъ фæсевæд, думгæй тагъддæр – Къардони сæрмæ! Иуазæги размæ цурд уайетæ, мæ хортæ!» Æхуæдæг ба мæнмæ æрбакастæй. Æ цæстæ фæнникъолгæй, уотæ зæгъуй: «Мадта, Цимурзæ, уотæ арæхсæн нæ цард аразунмæ. Æмбæлтти фæндæуагæ ’й нæ  февнæлд, нæ рахастдзийнадæ. Сехуарафонæмæ ма минкъий гъудæй, уотæ дин Къардон æрдигæй æзгули æрбайгъустæй. Еуцалдæр хуæдтолги, бæхгин фæсевæд æд турусатæ. Ругæ сæ сæрмæ  рабадтæй. Етæ адтæнцæ нæ иуазгутæ.

Æгъдау куд байзадæй, уотæ къуар хестæремæй исаккаг кодтан иуазгути размæ. Лæхъуæн-фæсевæд æртæ къерей æма фезонæги хæццæ, кизгуттæ – æд фæндур, деденгути хузæн æрттивтонцæ. Ихæс мæнбæл адтæй, æма иуазгутæн арфи дзурдтæ загътон. Кæстæртæ Калининмæ сикъа равардтонцæ. Е æ бецъоти буни бахудтæй. Берæ ба куд нæ фегъустон, уингæ дæр – уотæ, æма еугур еци хабæрттæ зæрдæбæл ка бадардзæнæй. Фал Михаил ци загъта, уомæн ба иронхгæнæн нæййес. Баруагæс ди уæд, «æцæг» дуйнемæ ку рафардæг уон, уæд уоми дæр кæбæл æмбæлон, – сæ еугуремæн дæр æй дзордзæнæн… Гъо, æма Калинин уотæ загъта:

– Нæ хуарз фусунтæ. Арфæ уин кæнун зæрдибунæй. Арфиаг æй уæ фæллойнæ. Уой туххæй уин арфæ кæнун. Уотæ æнæнез. Царди хуæрзтæй – хайгин.

Мæ зæрдæбæл хуарз лæуунцæ Гаппой дзурдтæ дæр. Гаппо æхемедæгæ куддæр истухстæй. Абони хузæн мæ цæстити рази лæууй. Æнæ мæнгæттæй ку зæгъон, уæд ин фæттæрегъæд кодтон, æма куд нæ: уойбæрцæ дзиллити рази радзорун æнцон нæй. Баруагæс ди уæд, нæй. Фал исарæхстæй. Уотæ исарæхстæй, æма си  гали асæ фæббоз дæн. Е ’рфгутæбæл хæрдмæ исхуæстæй æма загъта:

– Мæнæ хуарз адæм, абони арв куд ирд, куд кæдзос æй, уотæ райдзаст  æма арфæгонд æнцæ махæн нæ зæрдитæ. Цæмæн, зæгъгæ, мæ неке  бафæрсдзæнæй. Уинæн æй нæ еугурдæр. Нæ Цæдеси цитгин хестæрæн Фарнигъæу æ зæнхæбæл «æгасцо» зæгъуй фарни хæццæ. Уарзон гъæубæсти, нæ хъазар синхæгти номæй арфæ кæнун никкидæр нæ иннæ иуазгутæн: уруссаг, сомехаг, гурдзиаг æма  дагестайнаг, кæсгон æма адыгейаг, мæхъæлон, цæцæйнаг æма черкесаг адæмти æрвист лæгтæн. Алли бон æгас нæмæ цотæ! Митинг дæр Гаппо байгон кодта. Уæд Михаил трибуни уæлгъос æрлæудтæй æма нæмæ райгъустæй:

– Арфæгонд уотæ, Иристони раззагдæр колхози фæллойнæгæнгутæ!..

Райгъустæй тухгин къохæрдзæф. Нæхецæй хъæбæр ниббоз ан. – Митинг нæ аразæн мах абони, – идарддæр кодта æ дзубанди Михаил. – Абони цийни бон æй æма цийнæдзийнадæ ба игъæлдзæгдзийадæй федауй. Кафгæ æма заргæ!.. Гъазгæ æма ходгæ!..

Æ кæсæнцæститæ расæрфта æма фæрсуй:

– Фæндур кæми æй?.. Уотæ хуæздæр нæй?..

Мах исарази ан иуазæги хæццæ. Æма райеудагъ æй игъæлдзæгдзийнадæ – гъазт, кафт, зар… Фарнæ æрцудæй Фарнигъæумæ, зæгъгæ, фæсевæд ку ниццæлхъ ласиуонцæ сæ зар.

Еу дзамани кæсæн, æма аэроплантæ цалдæремæй нæ сæрмæ зелун байдæдтонцæ.

– Уæлæ, уæлæ кæсайтæ!.. – райгъустæй адæми ’хсæнæй.

Фæууидтан, зæгъун æнгъезуй, уæди уæнгæ айдагъдæр аргъæуттæмæ гæсгæ ке фегъосианæ, уæхæн цау. Уорс нимæтбæл ауигъдæй уæларвæй кадæр зæнхæмæ æхе æруагъта. Цанæбæрæг рæстæг рацудæй, æма зæнхæмæ æрхъæрттæй, фæддæлгоммæ ибæл æй, фæсевæд имæ уайтæкки бауадæнцæ æма, уæлæрвтæй нæмæ ци лæхъуæн æрхъæрттæй, уой нæ размæ æрбалæуун кодтонцæ. Æз дæр æй мæ хъури æрбакодтон.

Уой фæсте – нæртон фингæ, бæрæгбони архайгутæй кæмæндæриддæр æнгъизтæй, етæ æ фæйнæфæрсти рабадтæнцæ æма райеудагъ æй нæ кувд. Михаилæн си раковуни барæ лæвæрд ку æрцудæй, уæд æ фиццаг гагидауæ адтæй адæмти ’хсæн хæлардзийнади туххæй. Загъта, еци хуарзæнхæн, дан, царди æмбал нæййес, гъома, адæмтæ æнгом ку уонцæ, уæд уомæн.

Еци бон нæ цийнæбæл цийнæ кодтонцæ аллирауæнтæй æрбацæуæг иуазгутæ, сауæнгæ ма си идард Италийæй дæр адтæнцæ. Куд дзурдтонцæ, уотемæй еци итайлæгтæ хумæтæг косгутæ адтæнцæ. Гаппо син райарфæ кодта. Иуазæгæн ниуазæн нæ фидтæлти æгъдæуттæмæ гæсгæ имонау куд нæй, æма син кади ниуазæнтæ исаккаг кодтан. Хъæбæр дзæбæх загъта нæ хестæр, уæдта æ ниуазæн равардта Калининмæ. Зæгъуни барæ ракурдта, уотемæй Михаил æндæрбæстаг иуазгутæбæл æ цæстæ радардта æма син дзоруй:

– Арфæгонд уотæ, нæ хуарз æмбæлттæ!.. Ракæсайтæ… Уинетæ?.. Мадта е нерæнгæ ма социализмæн айдагъдæр æ бундор æй. Гъо, мæнæ хестæр куд загъта, уотемæй иуазæгæн сæрмагондæй ниуазæн раттун гъæуй сæ фидтæлтиккон æгъдаумæ гæсгæ. Æма еци хабар мæнæн дæр хъæбæр æхцæуæн æй, уомæн æма сумах уотид иуазгутæ нæ айтæ, фал нæ ’мтохгæнæг фæллойнæгæнгутæ. Арфæ уин кæнæн. Мах фæндуй, цæмæй сумах дæр исаразайтæ уæхæн цард фæллойнæгæнæг дзиллитæн. Æма сумах дæр байагоретæ мах дæр уæ бæрæгбонмæ. Хе хæдзари, дан, ниуазæн раттун хуæздæр федауй… – æ радзубанди уотæ фæккæрон кæнгæй, Калинин бахудтæй, адæм ба  ин нирдзæф кодтонцæ.

– Хуæздæр федауй ниуазæн  хе хæдзари раттун, Михаил Ивани фурт, – загъта си кадæр.

Иннæ  имæ бафтудта:

– Тохгæнæг уæбæл ан…

Æз дæр син райарфæ кодтон. Зæгъун, тагъд рæстæги мах куд бафæнзайтæ, еци зунд, нифс æма уин хъаурæ дуйней фарнæ раттæд.

Фагæ рабадтан, зæгъгæ, уæд нæ колхози сæрдар Губиати Ислам махæй хатир ракурдта æма нин фегъосун кодта: уотæ æма уотæ, колхози правлений фæндæй Михаил Калининæн æ балæггади туххæй финсæн еу фæллойнибон. Адæм исистадæнцæ æма бабæй æрдзæф. Уæдмæ дин гъæугæронæй ку æрбазиннидæ силгоймæгти къуар. Тæмæнтæ калунцæ сæ дарæстæй æма сæ цийнæйдзаг цæсгæнттæй. Адæм сæмæ кæсунцæ æма кæрæдзей фæрсунцæ:

– Ка ’нцæ?.. Ци æримистонцæ, сæ зæрди ци ес?..

Рацæй-рабон æй, æма етæ ба разиндтæнцæ фæстедзаутæ. Нæ гъæуи кизгуттæ. Æцæгæй, ке кизгуттæ, уой дин нæ зæгъдзæнæн, æнхæст сæ нæбал гъуди кæнун. Æригон кизгуттæ, талати хузæн. Гаппо сæ размæ рацудæй.

– Иуазæгæн лæвар ракæнун ирон адæмæн фидтæлтæй байзадæй, – загъта Гаппо. – Нæ лæварбæл банвæрсæ, Михаил Калинин, уомæн æма зæрдиаг лæвар æй. Табуафси.

Æма кизгуттæ ’рбахастонцæ цохъа æд бæрцитæ, хъæма æд ронæ, бухарходæ, æгънæггин  хæдонæ, нимæт, баслæхъ, æрттевагæ фæлмæн цулухътæ. Адæми цийнæн ма кæрон кæми адтæй! Устур арфитæ фæккодта Михаил. Куд æй балæдæрдтан, уотемæй уæддæр бабæй æ хуæздæр бæлдæ адтæй адæмти æнсувæрон лимæндзийнадæ æма æмцæдесон фæллойнæ. Гæнæн ку адтайдæ, уæд, æвæдзи, нæ еугурей дæр æ хъури æрбакодтайдæ. Баруагæс ди уæд, еугур дзиллæ дæр ибæл уотæ райахур æнцæ, уотæ хæстæг æй æрбайстан нæ зæрдитæмæ, раст цума æ сабийбонтæй фæстæмæ не ’хсæн фæццардæй. «Хуæрзбон» нин ку загъта, уæд æрмæтъæл ан. Фал ци гæнæн адтæй: иуазæгæн æ ном æ уæле æй, цæугæ куд æрбакæнуй хæдзарæмæ, уотæ ’здæхгæ дæр ракæнуй. Еци бон нæ гъæу æ цийнæ ке хæццæ байеу кодта, еци адæми зæрдити арф æвæрд æй Калинини балц нæ ирон минкъий гъæумæ.

Фæрсис мæ, фæллойнибонæн нæ колхоз ци аргъ искодта, уомæй. Гъома, Михаил Калинини фæллойнибон ци бацæй, уой базонун дæ фæндуй, бæлвурдæй.  Мæхуæдæг адтæн гъæубæсти минæвæртти хæццæ Мæскуй. Æрнимадтан еци фæззæг не ’фтуйæггæгтæ. Еу фæллойнибон нæмæ ислæудтæй: цуппæрдæс килограмми нартихуар, мæнæуæ – æртæ килограмми, картоф –  æртæ пути, цихти кили цуппæрæймаг хай, фидигъзæл дæр уой бæрцæ, халсартæ – æртæ кили, цъопп ба – фулдæр. Уони мах цуппаремæй – Цъæхилти Хату, Дауиати Олинка, нæ колхози сæрдар Губиати Ислам æма æз – дзæбæх бафснайдтан æма сæ фæлластан Мæскумæ, Михаил Калининæн. Хестæрæн лæггадæ бакæнунмæ алкедæр бæллуй. Æма аци хатт еци кадæ махмæ ’рхаудтæй. Ка ’й зонуй, æгæр фæдздзурдтон… Нæ, нæ фæдздзурдтон. Кæд, миййаг, Калинини фагæ исбоц кæнун нæ базудтан, уæддæр нæ зæрдитæ хуарз æнцæ æма нæ фæндæуагæ кадæ æма радæй фæццардæй. Рохсаг уæд…

Советон доги ирон нæуæг гъæутæй еу æй Фарнигъæу. Куд раййивта æ хузæ, æ фæлгонцадæ! Æнæуой ба кæбæлти æма кæбæлти ’нцæ абони æ фадуæттæ, уавæртæ, гæнæнтæ!..

АНДИАТИ Мæхæмæт

(Аци æрмæг исистан нæ редакций архивæй.)

Аци фæрстæбæл ци къартæ мухур кæнæн, уонæми æвдист цæуй, Михаил Калинини куд цитгинæй исиуазæг кодтонцæ Цæгат Иристони, ардæмæ балций ку иссудæй, уæд.