ГАПБАТИ Ивани гагидауæ адæмти хæлардзийнади туххæй. Нæ номдзуд поэттæ (рахесæрдигæй галеуæрдæмæ) ПЛИТИ Грис æма ХЪАЙТУХЪТИ Геори хæццæ Иван арфæ кæнуй иуазгутæн – нæ синхаг республикити финсгутæн.

Мæнæ дæлдæр ци æрмæг мухур кæнæн, уой кой ракодта зундгонд журналист æма финсæг Цгъойти Хазби. Дзоргæ ба æй дессагæн ракодта. Цæветтонгæ, 1972 анзи Цæгат Иристонæй бабæй Болгарий Кырджалий округи адтæй устур делегаци – уæд еци округ æма нæ республики æхсæн адтæй æнсувæрон рахастдзийнæдтæ æма кæрæдземæ ахид цудæнцæ иуазæгуати. Еци анзи балцийæй нæ делегаци ку æрбаздахтæй, уæд гъæуама газетти мухургонд æрцудайуонцæ æ разамонгути уацтæ. Еци разамонгутæй еу адтæй Гапбати Иван, æма æ уац гъæуама рацудайдæ «Рæстдзинад»-и. Æ бацæттæ кæнун ба бабарæ кодтонцæ Цгъойти Хазбийæн, уæд е куста аци газети культури хайади.

– Æз æнгъæл адтæн, – имисуй Хазби, – æма иннæ устур хецæуттæй кадæртæ куд кæниуонцæ, уотæ нин ески финст финстæг, уой дæр уруссагау, æрбарветдзæнæй… Æма хъæбæр деси бафтудтæн Гапбай-фурт нæбæл æхе финст, – уой дæр иронау! – ку исæмбæлун кодта!..

Еци хабар фæнзуйнаг æй нури «бæрзæндти бадæг» лæгтæн. Етæ сæхуæдтæ нæ, фал ма сæ пресс-службити берæ косгутæй, се ’хсæн ирæнттæ æма дигорæнттæ дæр, нæ маддæлон æвзагбæл финсунмæ нæ арæхсунцæ.

Гапбати Ивани финст уац ба абони мухур кæнæн, æ рæстæги «Рæстдзинад»-и кутемæй рацудæй, уотемæй.

Рацудæй дæс анзи, Болгарий Адæмон Республики Кырджалий зилди фæллойнæгæнгути хæццæ, Цæгат Иристон хæлардзийнадæ ку исфедар кодта, уæдæй. Кæд дæс анзи берæ рæстæг нæй, уæддæр дзæвгарæ æййивддзийнæдтæ æрцудæй куд мах республики, уотæ нæ лимæн Кырджалий зилди экономикæ æма социалон-культурон царди дæр. Етæ уотæ зингæ ’нцæ æма сæбæл хатгай лæг, еске дзубандитæмæ игъосгæй, æууæндгæ нæ, фал сæрустур фæууй, дзиллæн сæ социалистон ериси кусти сæ къохи ци æнтæстдзийнæдтæ æфтуйуй, уонæй.

Хæлардзийнади дæс анзей бæрæгбони фæдбæл мах еу къуаремæй республики аййевади зингæ косгути хæццæ, уæдта металлургти Галауани кафгути къуар «Джигит»-и хæццæ майи фæстаг къуæрей адтан Кырджалий.

Тæхæн Болгарий уæлдæфи, зæгъгæ, стюардессæ ку загъта, уæд алкедæр æхе бахадта къæразгæ ’рдæмæ æма цæмæдесæй кастæй бæсти агъазиау будуртæмæ. Нæ хуæдразмæ рацудæй тухгин уарун, æма уæлдай рæсугъддæр æрттивдтитæ калдтонцæ цъæх-цъæхид зад хумтæ.

Мæнæ София – зæронд æма нæуæг сахар, райдзаст квартæлтæ æма нæдтæ, заводти бæрзонд трубатæ, хуæдтолгитæ дууердæмæ кæнунцæ. Аэродроми нæ делегаций размæ рацудæнцæ Кырджалий партий окружкоми секретарь Салиф Илязов, Адæмон Совети æнхæстгæнæг комитети сæрдари хуæдæййевæг Делчо Янев, Совети секретарь Шюкрю Тахиров æма иннæ æмбæлттæ. Уарзон хъуритæ, деденгутæ, уæдта иуазгути æрдзæф æнæгурусхæй æууæндун кодтонцæ, цума Болгарий нæ, фал нæхе зæнхæбæл æрбадтан.

Софийи райдзаст æма кæдзос гъæунгтæ, транспаранттæ æма аййевгонд устур портреттæ бæрæг кодтонцæ, Болгарий Адæмон Республики зæрдиагæй ке цæттæ кæнунцæ Георгий Димитрови райгурдбæл 90 анзи исæнхæсти устур бæрæгбонмæ. Фæстæдæр куд фæууидтан, уотемæй еугур зилдтити, сахарти æма гъæути дæр Болгарий уарзон фурти райгурдмæ цæттæ кæнунцæ зæрдиагæй, куд еугурадæмон бæрæгбонмæ.

Дуккаг бон не ’мбæлттæмæ цæугæй, нæ над адтæй Пловдивбæл –бæсти дуккаг сахарбæл,– болгайрæгтæ ’й сæхуæдтæ уотæ хонунцæ. Надбæл цæугæй, зæрдæ ирадæй денгизи уолæнти хузæн феллаугæ мæнæутæмæ, лæмбунæг æма хуæрзкуст сæнæфсери будуртæмæ, фæллойнæуарзагæ адæми къохтæй гъудгонд зæнхитæмæ кæсгæй.

Пловдив. Нæ фусунтæ нæбæл фиццагидæр фæццийнæ кодтонцæ сахари астæу бæрзонд рауæни, дессаги рæсугъд æма устур советон салдати циртдзæвæн «Алешæ»-йи рази. Аци агъазиау цирт-дзæвæнæй айдагъ автор нæ, фал еугур Болгарий адæм дæр æностæмæ ниффедар кодтонцæ сæ арфæ Советон Æфсадæн, фашизми уацарæй сæ ке исуæгъдæ кодта, уоу туххæй. Циртдзæвæнбæл деденгутæ ку исæвардтан, уæддæр ма дзæвгарæ рæстæг мах нæ къах нæ хаста аци кадгин рауæнæй, уæлдайдæр ба нæ кæстæрти – ансамбль «Джигит»-и кафгути. Сæрустур адтан советон бæгъатæрæй, æ цард Болгарий сæребарæдзийнадæбæл ка равардта, уæдта уонæн нуртæккæ алли болгайраг сахари дæр ци кадæ кæнунцæ, уомæй…

Адæми цæстингас базонунмæ мæ нæ идардмæ цæун нæ багъудæй. Не ’ссудмæ циртдзæвæни рази ци адæм адтæй, уонæй еу каргун силгоймаги размæ бацудтæн. Пловдиваг нæ разиндтæй, фал ин ку балæдæрун кодтон мæ фарста, ци тухæ ’й исхаста аци бæрзондмæ, зæгъгæ, уæд загъта айдагъ еунæг дзурд: «Алешæ»… Фал æй кутемæй загъта, уой айдагъдæр фæууинун гъудæй – дзубандийæй ин зæгъæн нæййес, æ цæститæ фиццаг æрттевгæ кодтонцæ, уæдта сæ дони разилдта.

Уой фæсте еу æма дууæ хатти нæ фегъустан зар «Алешæ». Зардтонцæ ’й фæсевæд, сувæллæнттæ æма хестæртæ дæр.. Аллирауæн дæр фегъосдзæнæ советон зартæ. Бонæй-бонмæ фулдæр кæнуй сæ интернационалон тухæ.

Болгарий адæм хъæбæр берæ уарзунцæ советон адæми, Коммунистон парти. Уой ма еу хатт дæр фæууидтан, Кырджалий зилди кæройнаг гъæумæ ку бахъæрттан, уæд. Зæрондæй, сувæллонæй нæ размæ рацудæнцæ се ’мбесбони уолæфти… Цæнхæ æма кæрдзин – зæронд славянаг æгъдау. «Вечная дружба»!, «КПСС – БКП», «Добре дошли, осетински братя!» – еци лозунгтæ нæ хæццæ цудæнцæ алли гъæуи дæр, сауæнгæ Кырджалимæ, кæд нин сæ еугуреми æрлæууни фадуат нæ адтæй, уæддæр.

Нæ фусунти гъæууон хæдзаради кустити фулдæр бунат ахæссуй тамаку. Еци культурæ куд зингуст æй, уой беретæ зонунцæ. Фал аци надбæл мах ци патриотон æма фæллойни змæлд фæууидтан, еугур дзилли ’хсæн дæр, уомæн бæрцæ иссерæн нæййес. Æ къахбæл цæунгъон ка ’й, етæ еугурæй дæр тамакуй кусти ’нцæ. Æма си кæд зиндзийнæдтæ берæ ес (нæ фагæ кæнуй дон, хумæ ма кæнунцæ нуриуæнгæ дæр дзубурæй), уæддæр нæ даргъ надбæл еу зæнхи гæбазæ дæр нæ фæууидтан æнæ лæмбунæг кустæй. Уæлдай хъæбæрдæр ба нæ зæрдæмæ фæццудæй, æрæги дæр ма гæвзукк хуæнхтæ ка адтæй, етæ тала гъæдæй цъæх-цъæхид ке радардтонцæ, е.

Кырджалий нæ делегаций хæццæ фембæлунмæ æрæмбурд æй æхсæз мин адæймагемæй фулдæр партий зилди комитети фиццаг секретарь æмбал Георгий Петров лæмбунæг æрдзубанди кодта, дæс анзей дæргъи Цæгат Иристони æма Кырджалий фæллойнæгæнгути ’хсæн нæ хæлардзийнади фæрци ци æнтæстдзийнæдтæ ’рцудæй, уони туххæй. Зæрдиаг арфитæ ракодта Иристони цæргутæн, æма иуазгутæн фæдздзурдта, цæмæй никки æнтæстгиндæрæй æнхæст кæнонцæ СЦКП-ий XXVI æма БКП-ий Х съезди унаффитæ. Æмбал Петрови радзубандий фæдбæл митинги архайгутæ цалдæр хатти исаразтонцæ устур къохæрдзæф. Иристони делегаций номæй арфи дзубандитæ ракодта партий Цæгат Иристони обкоми секретарь Кучити Агубе. Уой фæсте Кырджалий хехъæппæресадон къуæрттæ æма ансамбль «Джигит» равдистонцæ митинги архайгутæн еумæйаг хæлардзийнади устур концерт. Фусунтæ хъæбæр арфиаг адтæнцæ сæ иуазгути аййевадон дæсниадæй.

Айдагъ Кырджалий нæ, фал иннæ сахарти, гъæути, заводти, скъолати делегацити иуонгтæ, лæмбунæг дзубанди кодтонцæ фæллойнæгæнгути хæццæ, фарæстæймаг фондзанзони Иристони къохи ци æнтæстдзийнæдтæ æфтуйуй, уони туххæй. Нæ фусунтæ дæр нимадтонцæ, сæ къохи ци бафтудæй, нæуæг фондзанзони пълæнттæ куд æнхæст кæнунцæ, уони.

Аййевади косгутæй делегаций хæццæ ка адтæй, етæ уайтæккидæр се ’мгустгæнгути хæццæ лæмбунæг фæдздзубанди кодтонцæ исфæлдистади фарстатæбæл. Аци фембæлдæй хъæбæр арази адтæнцæ иуазгутæ дæр æма фусунтæ дæр. Ирон театри артистти фембæлдтитæ , ке зæгъун æй гъæуй, фулдæр адтæнцæ культури Галауанти æма клубти.

Икъати Маирбег спектакль «Фæстаг цæф»-и Димитрови роли гъазгæй, дзурдта иронау, фал имæ ка игъуста, етæ ’й уотæ дзæбæх лæдæрдтæнцæ æма адæми æрдзæфæй культури Галауани фæрстæ ’змалдæнцæ.

Кæмидæриддæр адтан, Кырджали, Момчилград, Крумовград, Ардиво, Ивайловград, Джебел æма иннæ рауæнти нæ фусунтæ хъæбæр зæрдиагæй кастæнцæ æма игъустонцæ Иристони профессионалон æма хехъæппæресадон аййевадæмæ, кодтонцæ ин устур аргъ. Фулдæр хæттити ба концерттæ раздахиуонцæ аййевадон демонстрацимæ, ирон, болгайраг, уруссаг зартæ, кæфтитæй æма дзубандийæй. Еу дзурдæй, нæ аййевади æма литератури бæнттæ Кырджалий зилди исфедардæр кодтонцæ не ’нæбасæтгæ хæлардзийнадæ Болгарий адæми хæццæ. Нæ адæмтæн еци историй рагæй ес бунат, еу æма дууæ хатти сæхе бæгъатæрæй нæ равдистонцæ уруссаг æма ирон адæм Болгарий сæребарæбæл уæззау тугъдтити.

Фæлтæрæй-фæлтæрмæ никки федардæр кæнунцæ еци хæлардзийнадæ æма бастдзийнадæ. Æма æнæ уотæ уæн нæййес. Уомæн æма нæ тох еумæйаг æй – социализм æма коммунизми арæзтадæбæл.

Кырджалий сахари ес Хетæгкати Къостай номбæл гъæунгæ, уæдта нин куд загътонцæ, уотемæй нæуæг анзи исараздзæнæнцæ фæзæ дæр. «6 майи митинги байгон кодтонцæ Къостай бюст-циртдзæвæн культури Галауан æма зилди адæмон Совети рази. Сахари гъæунгтæн сæ рæсугъддæртæй еу хæссуй Орджоникидзей ном.. Сахар Момчилгради исаразтонцæ нæуæг фусунуат æма ресторан «Иристон», зæгъгæ. Заводтæ æма промышленнон æндæр кустуæттæ, скъолатæ æма культури организацитæ бастдзийнадæ дарунцæ Иристонæй берæ коллективти хæццæ, есунцæ мах газеттæ, журналтæ, киунугутæ. Гурусхаг нæй, идарддæр дæр нæ хæлардзийнадæ никки тухгиндæр ке кæндзæнæй, е.

Аййевадæ æма литератури къуæрей Кырджалий зилди фиццаг хатт адтан. Аци анз сентябри Цæгат Иристони фæллойнæгæнгутæ фæууиндзæнæнцæ нæ хуарз æмбæлтти аййевадæ æма литератури æнтæститæ дæр. Мах ци фæууидтан, уомæй федарæй нæ бон æй зæгъун, уæ зæрдæмæ ке фæццæудзæнæнцæ. Абони ба бал нæ уарзон болгайраг хæлæрттæн нæ зæрдæ зæгъуй æнæнездзийнадæ æма нæуæг æнтæститæ социалистон цардарæзти сæрбæлтау.

ГАПБАТИ Иван, Цæгат Иристони АССР-и Министрти Совети сæрдари хуæдæййевæг