Сувæллæнттæ гъæуай кæнуни Æхсæнадæмон бони фæдбæл Цæгат Иристони ци берæ аллихузон мадзæлттæ арæзт æрцудæй, уонæн сæ тæккæ зæрдæхцæуæндæр иссæй, сувæллæнтти исфæлдистади Хъæбæлоти Билари номхæссæг республикон Галауан – бундорон цалцæггонди фæсте ке байгон æй, еци цау. Уобæл цийнæ кодтонцæ  айдагъ кæстæртæ нæ, фал хестæртæ дæр. Уомæн æма аци Галауан иссæй нæ республики сæйраг сахари сæнттадитæй еу.

Нæ кæстæртæн аци цийнæ æма зæрдрохсдзийнадæ хæссæг рауæн нæуæгæй ке байгон æй, уой фæдбæл мадзали цитгин иуазгутæй еу иссæй Гучмæзти Аннæ. Галауанæн æ исарæзтбæл дæр æма ин æ архайдæн дæр берæ-берæ æнзти æнтæстгин разамунд ке фæллæвардта, уомæй ин кадæгонд цæуй нерæнгæ дæр. Æма, махмæ гæсгæ, цæмæдесаг уодзæнæнцæ æ имисуйнæгтæ.

Уой фæдбæл Гучмæзти Анни имисуйнæгтæ кæддæр дæр ма мухур кодтан, фал сæ кадæртæ нæ бакастайуонцæ, æма сæ нæуæгæй мухур кæнæн, уой дæр Галауани нæуæг бæрæгбонмæ гæсгæ.

«ИРОНХ НИ МА УÆД, НÆ АЛÆМÆТИ ГАЛАУАН  ХЪÆБÆЛОТИ БИЛАРИ ФÆРЦИ АРÆЗТ КЕ ÆРЦУДÆЙ, Е!..»

Дзæуæгигъæуи Ленини номбæл гъæунги ка фæццæуй, уой цæститæ æрахæссунцæ уорс дорæй амад бæрзонд хæдзарæ. Берæ адæм зудтонцæ æма нур дæр зонунцæ, е æригон фæсевæди – скъоладзаути Галауан ке æй, уой. Евгъуд æноси 70-аг æнзти райдайæни æ нæуæги куд, уотæ нури рæстæги дæр, æвæдзи, æнæгъæнæ Цæгат Кавкази Федералон зилди дæр нæййес уæхæн дессаги Галауан. Фæндон æ бацæуæнтæ, куддæр дуар байгон кæнай, уотæ бахездзæнæ урух æма райдзаст фойемæ. Ес си уæледарæс ауиндзæнтæ, пъол – лигъз, рæсугъд хузти хæццæ, цæгиндзитæ мраморæй федауцæ конд. Устур залмæ ку бацæуай, уæд æ пъол æртæ хузи паркетæй æхгæд, ес си 800 фæлмæн бадæни, фæрстæ дæр хъæбæр рæсугъд, сценæ устур. Галауани ма ес 250 бунатей фагæ зал кинонивтæ æвдесунæн.

Уомæй уæлдай ма ами ес берæ æндæрхузи залтæ, косæнуæттæ. Нур дууинсæй анзей дæргъи Галауани парахаттæй цæуй аййевадæ, наукæ æма техникæ пропагандæ кæнуни куст. Берæ фарстатæ лухгонд цæунцæ ами ирæзгæ фæсевæди гъомбæлади туххæй. Æма етæ хецæн дзубандий фагæ ’нцæ. Нур ба мæ фæндуй зæгъун аци Галауан ке фæрци фæззиндтæй нæ сахари, сæрмагондæй еци адæймаги туххæй.

Нæ зонун, иннетæ куд, фал æз ба мæхе нимайун хъæбæр нивгун адæймагбæл. Æгайтима мæ кусти фæрци Хъæбæлоти Емæзай фурт Билари хузæн лæги хæццæ базонгæ дæн æма мин кæд æ фарсмæ нæ, уæддæр еумæ косгæ рауадæй. Берæ дессаги хуарз хабæрттæ радзорун æнгъезуй еци лæги туххæй, фал сæ æнæ мæнæй дæр загътонцæ, уæдта ма беретæ ракæндзæнæнцæ. Æз ба зæгъдзæнæн Галауани туххæй, кæци арæзт æрцудæй лæгæй-лæгмæ Билари фæрци. Куд Советон Цæдеси Сæйраг Совети депутат, уотæ Хъæбæлой-фуртæн æвзаргутæ, бустæги ахургæнгутæ, бафæдзахстонцæ, цæмæй скъоладзаутæн хуæздæр уавæртæ арæзт æрцæуа фæсуроктæ рæстæг æрветунæн.

Мæску барæ нæ ратгæй, неке бон адтæй уæхæн фарста ниллух кæнун. Алли республики хецауадæ дæр курдта ести, фал минкъий Билар еугуремæй лæгдæр разиндтæй, Брежнев æма Косыгини исарази кодта, цæмæй раттонцæ барæ сабийтæн Дзæуæгигъæуи Галауан исаразунæн. Конд æрцудæй сæрмагонд проект, арæзтадæ райдæдта хъæбæр тагъд. Мæнмæ фæдздзурдтонцæ æма мин загътонцæ:

– Аразæн нæуæг Галауан нæуæгдзаутæн, скъоладзаутæн. Ду куст зонис æма дæ æвæрæн нæуæг Галауани сæргълæууæгæй, куд цæуй арæзтадæ, уомæ дæ цæстæ дарæ…

Хъæбæлой-фурт куд загъта, уотемæй Галауан гъæуама исцæттæ уа фондз анземæ. Арæзтади ка архайдта айдагъ уони хæццæ нæ, фал мин ахид æмбæлгæ уадæй Билари хæццæ. Мæнæй берæ хестæр, æгъдаугин лæг, раст фиди хузæн, фæлмæн дзурдта мæ хæццæ. Уомæй цæйбæрцæ зонундзийнæдтæ райстон, уомæн се ’мбеси бæрцæ нæ базудтон институти фондз анземæ, фæскомцæдеси обкоми косгæй.

Æнæгъæнæ республики сæргъи лæугæй, айдагъ вазуггин, ахсгиаг фарстатæ нæ, фал хъæбæр листæг, минкъий гъуддæгутæ æма фарстатæ дæр гъуди кодта. Хъæбæр лæмбунæг цæстингас дардта арæзтадæ æнæ къулумпийæй куд цæуа, уомæ. Сахар Саратовмæ рарвиста сæрмагондæй лæг, цæмæй фæттагъддæр кæна гъæугæ æрмæгутæ уордигæй исæрветуни гъуддаг.

Нæ фагæ кæнуй специалисттæ, зæгъгæ, уæд фæдздзурдта промышленнон кустуæтти хецæуттæмæ æма син загъта:

– Уæхе ку фестауетæ, дæсни специалисттæ нæмæ ес. Гъæуй плотниктæ, слесæртæ, сварщиктæ æма уи алкедæр фæйнæ фондз лæги æрбарветæд Галауанмæ, цæмæй куст тагъддæр цæуа. Æцæг сæмæ хъæбæр хуарз цæстингас даретæ…

«Орджтрансстрой»-и 1972-1974 æнзти раййивтонцæ цуппар хецауи, уомæн æма сæ ихæстæ не ’æнхæст кодтонцæ. Республикæ ци бафæстауæрцæ кæнидæ хуарз кусти фæрци, фулдæр арæзтадон æрмæгутæ еци æхцатæй æлхæдтонцæ. Уомæ гæсгæ цубур рæстæгмæ исцæттæ ’й Галауан æма иннæ республикитæ десæй мардæнцæ, куд бантæстæй Иристонæн уæхæн гъуддаг, зæгъгæ. Æнæмæнгæ, фиццагидæр Билари фæрци. Ралæудтæй æхцæуæн бон – 1974 анзи хорхæтæни мæйи фиццаг бон, сабийти гъæуай кæнуни Бони Иристон Уæрæсей хæццæ байеу кæнуни 200 анзи бæрæг кæнгæй, игонгонд æрцудæй нæуæг Галауан. Хъæбæлой-фурти фæрци æрбацудæнцæ кадгин минæвæрттæ Гурдзистонæй, Сомехæй, Цæцæн-Мæхъæлæй, Кæсæг-Балхъарæй æма иннæ рауæнтæй. Устур деси бацудæнцæ уæхæн рæсугъд, устур, райдзаст Галауан фæууингæй. Уой фæсте дæр Билар кадгин иуазгути ардæмæ хонидæ, уадзæ æма уинонцæ, цæхуæн цæстингас дарæн ирæзгæ фæсевæдмæ, уой. Фиццаг кадгин, номдзуд иуазгутæ адтæнцæ зундгонд тæхæг Александр Покрышкин, космонавт Андриян Николаев æма берæ æндæртæ.

Имисæн арфийагæй, Галауан аразуни устур хъиамæт ка бакодта, уони. Се ’хсæн паркетæвæрæг Яков Александров, монтажгæнæг Владимир Чекалов, плотник Василий Носов, фæрстæаразæг Анатолий Коломийцев, хуарæг Виктор Течиев, Андрей Шахназаров, Григорий Шубин, Василий Прокофьев, Зинæ Гугурова æма берæ æндæрти.

Фал, уæддæр еугуремæй боздæр ба ан Хъæбæлоти Биларæй, æ кадæ, æ ном цæрунцæ нæ хæццæ, дæттунцæ нин устур нифс. Æма хъæбæр раст бакодта нæ республики разамунд, Галауанæн æрæги Хъæбæлоти Билари ном ке равардтонцæ, уомæй.