(Кæрон. Райдайæн 20-аг номери.)

Новочеркасски электровозтæ аразæн заводи коллектив Михаил Шолохови еузæрдиуонæй иснисан кодтонцæ ССР Цæдеси Сæйраг Совети депутаттæмæ кандидатæй, зæгъгæ, хабар уайтæккæдæр фегъустæй Ростови облæсти еугур рауæнтæмæ дæр. Уæлдай æхцæуæнæй ба ибæл исæмбалдæнцæ, номдзуд финсæг куд кандидат нисангонд кæми ’рцудайдæ, еци Новочеркассаг æвзарæн округи. Æма си æвзаргутæн ци æмбурдтæ арæзт цудæй, уонæми архайгутæ æмхузонæй арази адтæнцæ еци унаффи хæццæ.

Раст еци бæнтти мах дæр нæ журналистон балций нисанмæ гæсгæ фæццæун гъудæй Вешенскийи станицæмæ, цæмæй уоми фембалдайанæ Михаил Шолохови хæццæ. Æнæмæнгæ нæ гъудæй фæццæун. Фал кутемæй?..

Мет уой бæрцæ æруардта, æма над бæрæг нæбал адтæй. Хуæдтолгитæ нæ, фал бæхбæл, цонæгъбæл цæуæн дæр нæбал адтæй: бæхтæ губуни уæнгæ ниннихъулиуонцæ мети æма нæ фæразтонцæ цæун. Уæдта æфсæнвæндагæй, сахар Миллеровойæй Вешенскийи станици ’хсæн æртинсæй километремæй фулдæр ес, æма гъизт рæстæги æнцон над нæ адтæй. Шолохови ба фембæлун гъудæй е ’взаргути хæццæ.

Берæ лигъстити фæсте Ростови аэродроми еу летчик æ нифс бахаста æма исарази æй хуæдтæхæгбæл мах Шолоховмæ нихъхъæртун кæнунбæл.

Уогæ нин тæхæг дæр æма аэродроми хецау дæр рагацау загътонцæ:

– Аци гъизт æма мегъæ рæстæги уæлдæфи ку басуйайтæ, кенæ ку фæдздзæгъæл уæн æма итигъд будури ку байзайæн, уæд ми ма рагъаст кæнетæ: ауæхæн рæстæги тæхуни барæ нæййес! Нур дууæ мæйи Вешенскиймæ пост дæр ласт нæ цæуй, телефон дæр нæ косуй. Шолохови почтæ дæр махмæ лæууй, рæстæги гъæдæ фæххуæздæр унмæ æнгъæлмæ кæсæн.

– Цийфæнди фæууæд, уæддæр æнæтæхæн нæййес, – цæхгæр ниллæудтан мах дæр. – Адæм Шолохови фæууинунмæ бæллунцæ…

Уæззау цъæх мегъæ æхебæл уæларвмæ еуцæйбæрцæдæр ку исхуæстæй, уæд мах дæр исбадтан, У-2-й. Зæнхæбæл ци бæттæнтæй баст адтæй, уонæй куддæр фæууæгъдæ кодта  нæ хуæдтæхæг тумугъ думгæ, рæуæг цъеуау æй хæрдмæ фелваста æма уæлдæфи накæ кæнун байдæдта, Шолохови номбæл ци пъисмотæ æма газеттæ æрæмбурд æй, етæ дæр нæхемæ, уотемæй.

Ростови аэродромæй Вешенскийи станицæмæ хуарз рæстæги  дууæ сахаттемæй фулдæр тæхун нæ гъæуй. Фал мах ба багъудæй æнæгъæнæ бон тæхун: тумугъ думгæ нæ уæд еуæрдæмæ хаста, уæд иннердæмæ.

Æризæр æй, уотемæй Дони билæбæл уæларвæй кæсгæ рауидтан, еу дæргъæй-дæргъæмæ гъæу. Æ тæккæ астæу бæрæг дардта еу бæрзонд, дууæуæладзуг дорин хæдзарæ.

– Æрбахъæрттан! – æхцæуæнæй æ сæр батилдта летчик, фал ма нæ æрбадун дæр гъæуй æма кутемæйти?

Дзæвгарæ фæрразелæ-базелæ кæнгæй, хуæдтæхæг æхе, æруагъта зæнхи ’рдæмæ æма гъæугæрон арф мети æ дзæмбутæ рацавта, æ мотор æрхуссун кодта. Сæлгæ дæр уоййасæбæл нæ никкодтан, фал уæддæр нæ гъуди адтæй: «Арти фарсмæ бадунæй ма ку бафсæдианæ!..»

Нæ размæ, десгæнгæй, ка фæффæдеси æй, еци колхозонтæй нæ еу кæройнаг хæдзарæмæ бакодта æма загъта:

– Ардигæй уæ некумæ рауадздзинан!

Гъар уати минкъий рабадти фæсте хæларзæрдæ хъазахъаг нин æхсæвæри фингæ дæр рарæвдзитæ кодта. Дзубанди нин райеудагъ æй сауæнгæ æмбесæхсæвæмæ.

Бон æнхæст нæма фæцъцъæх æй, уотемæй раистадан, нæхе рарæвдзитæ кодтан, æма, нæ фусун нæ разæй, уотемæй фæннæхстæр ан Шолохови хæдзарæмæ.

Дони билæбæл агоридорæй амад райдзаст хæдзари рази баййафтан еу рацæргæ уоси æд галтæ. Хуæрзхузтæ, цардхуз силгоймаг æ агъазиау æхси гъæдæй хуаста цъæх хуарæнæй хурст горени дуар æма медæмæ гъæрæй дзурдта:

– Мишæ! Михаил! Ракæсай!..

Мах бадес кодтан: сæумæцъæхæй цæмæн хуайуй дуар силгоймаг, зæгъгæ. Æма нин нæ фусун хабар балæдæрун кодта:

– Шолохов партий райкоми бюрой иуонг æй, уæдта райони совети депу¬тат æма бабæй имæ, æвæдзи, гъуддаги фæдбæл æрбацудæй.

Нæ размæ рацудæй ниллæггомау, цæрдæг, бор закъæгин лæг, æ уæле валенкитæ, цубургомау уорс кæрцæ æма цъæх уæлдзарм ходæ. Махбæл бацийнæ кæнунмæ гъавта, фал æй силгоймаг фæууорæдта:

– Мишæ, ци уой зонис?

– Игъосун дæмæ, Марфæ Тихоновна, – бахудтæй Шолохов дæр.

– Мæн нæ евдæлуй, мæ галтæ ефтигъдæй лæуунцæ. Фермæмæ хуасæ ласунмæ цæун, тагъд-тагъдæй ракъæр-къæр кодта силгоймаг, еци æнæйевдæлон хузæй.

– Æма цæугæ, Марфæ Тихоновна: æз дæ ку нæ къулумпи кæнун, бæхгин дæр дæмæ ку нæ рарвистон! – бахудтæй бабæй Шолохов æма æ бецъотæ радаудта.

– Нæ, нæ, Мишæ! Гъуддаги ’рбацудтæн, – æма силгоймаг æ кæрци дзиппæй гæгъæдитæ исиста. – Райæнхæсткоммæ мæ бæсти бауайдзæнæ  æма базонæ, – налог мæбæл раст не ’сæвардтонцæ æма цæмæн уотæ ’й? Мæхе нæ евдæлуй, галтæ дзæгъæл лæуд кæнунцæ, ферми ба хуасæ гъæуй… Еци бюрократтæ ба фараст сахаттемæй раздæр сæ кусти нæ уодзæнæнцæ, зæгъгæ.

Силгоймаг æ гæгъæдитæ Шолохови къохи фæссагъта, æ цонæгъи рабадтæй æма æхсæй февзиста галтæмæ:

– Цоб, цобе! Мишæ, ма ди феронх уæд, аци бон исаразæ гъуддаг, – зæгъгæ, ма фæстæмæ радзурдта.

Мах лæугæй байзадан, силгоймаг, цума æ кæстæр фурти хæццæ дзубанди кодта æма уомæн фæдзахста æ хæдзари гъуддаг, уотæ адтæй æ дзубанди номдзуд устур финсæги хæццæ, академики хæццæ.

– Дессаг уæмæ ма кæсæд, иуазгутæ, – исдзурдта нæ фусун. – Михаил Александри фурт махæн нæ кæстæр лæггадæгæнæг дæр æй, нæ хæдзæртти унаффæгæнæг дæр æй, хестæр зундамонæг дæр æй… Тухсти уай, цийнæдзийнади æвдулай – мах нæ зæрдиаг дзубанди алкæддæр еугурей разæй Михаил Александри фуртæн фæдздзорæн.

Нæ фусуни дзубандибæл баууæндунæн мах берæ рæстæг нæ багъудæй, финсæги хæдзарæмæ ’рбацудæй МТС-и директор:

– Михаил Александри фурт, фæййагъаз нин кæнай: нæуæг тауæн машинттæ нин фагæ нæ равардтонцæ… Шолохов æхемæ ниффинста курдиадæ æма ин зæрдæ  байвардта гъуддаг исаразуни туххæй.

Уой фæсте Шолохов дзубанди кодта æ косæн уати колхозтæй еуей сæрдар æма агрономти хæццæ уалдзигон кустити пълани туххæй. Минкъий фæстæдæр дуар æрбахуастонцæ цауæйнон лæгтæ æма дзурдтонцæ, фонси фермæмæ хæстæг балберæгътæ куд ниццагътонцæ, уой туххæй, æма курдтонцæ, дуккаг æхсæвæ сæ хæццæ куд рацæуа Дони атагъамæ берæгъ æма робасдзауæн…

Цауæйнонти раййивтонцæ кæсалгахæсгутæ. Етæ радзурдтонцæ, ехи бунæй кæсалгæ ахæссун куд зин æй, уой, уæдта загътонцæ:

– Михаил Александри фурт, нæ колхозæн нин ку исамал кæнисæ моторгин бæлæгътæ кæсалгæ ахæссунмæ…

Гъе уæхæн дзубандитæ æма фембæлдтитæ нæ цох кодтонцæ сæумæй изæри уæнгæ. Сехуар искæнуни афони стъоли фарсмæ æрбадтан цуппаремæй. Финсæги уосæ – Мария Петри кизгæ нин равдиста æ дууæ кизги æма дууæ биццеуей къартæ. Цалинмæ бийнонти туххæй дзубанди кодтан, уæдмæ ба фæззиндтæнцæ æма хæдзарæмæ ’рбацудæнцæ колхозтæй æрвист минæвæрттæ.  Æма ин балæдæрун кодтонцæ:

– Дзуаппон-æвзарæн æмбурдтæ нæмæ уодзæнæй, Михаил Александри фурт, æма гъæуама не ’мбурди уай! Уотæ фæндуй колхозонти.

Шолохов сæ æрбадун кодта стъоли фарсмæ æма син дзубанди райеудагъ æй. Колхозонтæй еу, сæ хестæр зæронд лæг, дессаги дзорун мондаг фæцæй, уæлдайдæр ба ма ’й дуккаг агувзи фæсте дзубандийæй ка ’фсаста!

– Мишæ, еухатт дæ кулактæ куд мардтонцæ, е дæ зæрдæбæл нæбал лæууй? – æ цъæх халасæ закъæ радаудта зæронд хъазахъаг, уотемæй æртиккаг агувзæ исесгæй, бакастæй Шолоховмæ.

Е дæр имæ æ цæстæ фæнникъулдта, гъома, дзорæ, ду æй хуæздæр гъуди кæнис, зæгъгæ. Мах дæр имæ æригъустан. Зæронд хъазахъаг ба нæуæгæй фæййагайдта.

Хабар æрцудæй Дони зилди, граждайнаг тугъд ку нæма фæцæй, уæд. Шолохов куста продотряди хецауæй сæ зилди. Æригон биццеуæй дæр æ цæхæркалгæ зæрди хъаурæ арæзт адтæй советон хецауади æрфедармæ, контрреволюций нихмæ. Продотряд берæ кулакти æхгæд уæрмитæй искалдта уонæми римæхст тиллæг æма ’й рарвиста сахарти тухст косгутæн, тохæг Сурх Æфсадæн. Знæгтæ исфарс æнцæ Шолоховбæл æма исфæндæ кодтонцæ æ рамарун. Æригон биццеуи æрахæстонцæ æма ’й бæттæнтæй федар исбастонцæ. Цонæгъбæл æй багæлстонцæ æма бæхтæрæгмæ, мæнæ нур ка дзоруй, уомæ карз бавзистонцæ:

– Бахъæртун æй кæнæ ревтрибуналмæ, кенæ ба дæхуæдæг ахæст æрцæудзæнæ. Валентин, махæн хабар дзорæг, къæсхуртæ лæг дæр куд нæ фæттарстайдæ æма æ бæхти базгули кодта. Æрталингæ ’й. Урух будур. Стонг балберæгъти неун цæуй аллирдигæй, зæрдæ фуртæссæй æскъунуй. Бæхтæ хурруттитæ кæнунцæ, тасдзийнадæ лæдæргæй. Ахæст æма бæститæ Шолохов æ бунатæй исæзмæлун дæр нæ фæразуй, уотемæй ибæл мет уаруй. Нæбал фæллæудтæй Валентини зæрдæ æма райхалдта биццеуи бæститæ. Еуцæйдæрбæрцæ дæр рæстæг ку рауадæнцæ, уæд ин æ гъоси бадзурдта:

– Ледзæ!

– Кумæ, цæмæн? – исдзурдта Шолохов. – Нæ игъосис, балберæгътæ ке неунцæ?

– Игъосун, фал дæ кумæ ласун кæнунцæ, уоми балберæгътæй фуддæр знæгтæ бадунцæ.

– Трибунали?.. Нæ, уомæй мæ ма тæрсун кæнæ. Ревтрибунали большевиктæ бадуй, исуæгъдæ мæ кæндзæнæнцæ.

– Еци зæрдæ дæ ма фæссайæд. Контртæ дин тæрхон кæндзæнæнцæ…

– Е ба куд? – деси бацудæй биццеу.

– Ревтрибунали рæуаги дин сæхуæдтæ, контртæ тæрхон кæндзæнæнцæ, марунмæ дæ ласун кæнунцæ! Æз уой бæлвурдæй зонун. Мæнæ мæ еуæхстон топп райсæ дæ хæццæ æма ледзгæ кæнæ, берæгътæй ма тæрсæ. Æз зæгъдзæнæн: фæллигъдæй мин, надбæл цæугæй. Сайæн гæрæхтæ фæккæнисæ.

Фал нæ баууæндтæй биццеу бæхтæрæг Валентинбæл, «ледзгæ ледзун мæ ку фехса», зæгъгæ, æнгъалдта.

Бахъæрттæнцæ, тæрхон кæнун ин кæми иснисан кодтонцæ, уордæмæ. Цæй ревтрибунал си бадтæй!.. Кулакти æма уорсгвардионти афицерти тæккæ налатдæртæ райдæдтонцæ тæрхон кæнун Шолоховæн. Биццеу ма ракæсæ-бакæсæ кодта, фал Валентинæн æ кой дæр нæбал адтæй. Устур закъæгин, нæрст хъазахъаг кæсуй тæрхон. Шолохови цæститæ цæхæртæ калунцæ. «Хъазахъæгти æхсæнади номæй тæрхонгонд æрцудæй… Шолохов Михаил Александри фурт, 1905 анзи игурд, базаргæнæги фурт, ауигъд æрцæуæд…» Биццеуи иуонгтæ базир-зир кодтонцæ æма фæйнердæмæ ракæститæ кодта. Дуаргæронæй æрбазиндтæнцæ топпити цъухтæ, кæройнаг къæразгæй – пулемети цъух. «Тæрхонгæнгути» тæккæ рази ’рбалæудтæй æд кара¬бин хъазахъаг æма фæгъгъæр кодта:

– Контртæ, уæ къохтæ исдаретæ! Кæркити цагъд уæ кæнæн!

Еци рæстæг уордæмæ бакæсун адтæй устур дессаг. Уорсгвардионтæ рафæлорс æнцæ, уотемæй сæ къохтæ исдардтонцæ. Шолохови цийнæн ма кæрон кæми адтæй, æ хæлар æма ервæзунгæнæг партизантæмæ кæсгæй.

– Цæй, цæрæ нин, Мишæ, цæрæ, цæйбæрцæ фæццардтæ, нæуæгæй ма уой бæрцæ! – Валентин исхуæстæй æ минкъий агувзæбæл.

– Арфæ дин кæнун, Валентин, фал дæ куд нæ иронх кæнуй еци ’хсæви цау?

– Куд ми феронх уа, Мишæ! Маргæ дæу кодтонцæ, мæн уод ба рауадæй!..

Исхизтан дуккаг уæладзугмæ. Урух, райдзаст рохс уат – финсæги косæн уат. Кæсæн къæразгæй, цæстити рази радаргъ æнцæ станицитæ æма хутортæ. Зæрдæбæл лæуунцæ советон литератури æрттевгæ уадзимистæ «Тихий Дон» æма «Поднятая целина»-й цардæгас сорæттæ æма æрдзи рæсугъддзийнæдтæ.

– Михаил Александри фурт, берæ ма æнгъæлмæ кæсдзинан, «Поднятая целина»-й дуккаг киунугæмæ? – аййевæй рафарстан финсæги.– Нæ, нур мæ уæхæн фарстайæй некебал фефсæрми кæндзæнæй, – æ медбилти бахудтæй Шолохов, æ борбун рехæ æууæрдгæй æма цъæхбун цæститæ æрникъолгæй. – Мæнæ фæууинетæ, кæд рæстæг фæууа, уæд æй кæсгæ дар бакæнетæ… Шолохов нæ равардта къохфинсти агъазиау том. Æ фæстаг сифтæ, куд æрæстæфтан, уотемæй ма финсæги стъолбæл чернилæдони размæ адтæнцæ, æвæдзи ма сæбæл бакосуйнаг адтæй. Мах ма æндæр ци гъудæй æма райстан нæ къохтæмæ киунугæкæсгутæн Шолохови фæстаг æхцæуæндæр лæвар æма кæсунбæл фæцан. Шолохов ба æ почтæ райхалдта æма кæсун райдæдта финстæги фæдбæл: ке бакæсидæ, уони хецæнтæй æвардта æма æхемæ нисан кодта, кæмæн си ци дзуапп раттун гъæудзæнæй, уой. Нæ Райгурæн бæсти кæрæнттæй номдзуд финсæгмæ ахурдзаутæ æма интеллигенций косгутæ, уæдта зæнхкосгутæ финстонцæ сæ цийнæдзийнæдтæ æма тухстдзийнæдти туххæй, фарстонцæ ’й, хестæр æнсувæри куд фæффæрсунцæ, уотæ аллихузон гъуддæгутæбæл, агурдтонцæ си сæ фæрститæн дзуæппитæ. Идæрдтæбæл ахедуй финсæги бастдзийнадæ нæ бæсти сахартæ  æма гъæути фæллойнæгæнгути, колхозонти, заводтæ, скъолатæ æма совхозти хæццæ. Е бæрæг адтæй айдагъ æ почтæмæ уæлæнгай æркастæй дæр…

Роман «Поднятая целина»-й дуккаг киунуги къохфинст кæсгæй, махбæл куд æрæмбесæхсæвæ ’й, уой гъуди дæр нæбал æркодтан. Киунуги хъайтартæ – Давыдов, Нагульнов… – æ иннæ дессаги конд сорæтти царди хабæрттæ нæ сæ царди уолæнтæмæ раскъафтонцæ æма, куд сæ фæндадтæй, уотæ нæ рафæлгъау-бафæлгъауæй æскъафтонцæ сæ тумугъти.

Шолохов нæ цалдæр хатти гъавта алли рæуæнттæй киунуги хъайтартæй фæххецæн кæнун. Фал е æ къохи нæ бафтудæй.

– Мадта бал æхсæвæр искæнæн, æгоммæгæс иуазгутæ, – тухстхузæй бабæй загъта фусун, æ диванбæл бадгæй.

Е адтайдæ кæркуасæнти афони æма уæдмæ мах дæр рахъæрттан, стъолбæл ма ци сифтæ адтæй, уонæмæ. Ауæхæн киунугæ кæсгæй адæймаг рæстæгæн æ афæнттæ нæбал фестæфуй, æма уомæй дæр бæрæг фæуунцæ киунуги хъæбæр хуарз менеугутæ.

– Арфæ дин кæнæн дæ нæуæг уæлахездзийнади туххæй! – райстан финсæги къох. – Фал киунугæкæсгутæбæл рæхги исæмбæлдзæнæй аци къохфинст киунуги хузи?

Шолохов бабæй æ бецъо радаудта, хуссæгигъæлдзæг цæститæ æрникъолгæй æма еци ходæндзастæй загъта:

– Уадзимис мин æнадæ фæууй, зæрдæдзоргæ бунæттæ ма си ку фæууй, уæд.

– Е раст æй… Æма уомæй дæ хæццæ арази уогæй дæ куд нæ бафæрсæн дæ роман «Они сражались за Родину»-й туххæй дæр. Тагъд нин фæууодзæнæй равгæ æ бакæсунæн?

– «Тагъд дон форди не ’ййафуй», уæхæн æмбесонд ес ирон адæммæ, æнгъæлдæн? – мæнмæ ’рбакастæй фусун æма агъазиау стъоли лагъз байгон кодта. Нæ рази нин æрæвардта æртæтомон къохфинст æма загъта: – Киунугæкæсгути фудæнгъæл нæ фæккæндзæнæн.

*  *  *

Новочеркасски политехникон институти устур актон зал æмидзаг бацæй. Уæддæр  æрбацæуæг адæми фагæ бунæттæ кæми адтæй! Байдзаг æй институти тургъæ дæр æма сæ коми тулфæ сæ сæрмæ мегъау исбадтæй. Дессаг куд нæ адтæй, уой бæрцæ дзилли цибæлдзийнадæ сæ уарзон финсæги фæууинунмæ, æ дзубандимæ ин байгъосунмæ!

Бæрзонд æвæрд трибунæй разиндтæй цубургомау, къæсхур, бецъогин хъазахъаг æма æ бæрзонд цъæх уæлдзарм ходæ исиста æмбурди адæми кадæн. Къохæрдзæф райгъустæй финсæги кадæн, еугур советон адæми кадæн, – ауæхæн хъæболти ка исгъомбæл кодта! Шолохов фефсæрми ’й æма æ тæрнихбæл æвзестау исæрттивтонцæ хеди фæрдгутæ, райхалдта æ уорс кæрци æгънæгутæ æма, æфсæрми худт кæнгæй, æхуæдæг дæр æрдзæф кæнун райдæдта.

Æ фарсмæ микрофони размæ æрлæудтæй бæрзонд, хуæрзхуз адæймаг – Округи æвзарæн къамиси сæрдар, профессор Протасеня. Къохæрдзæф фæссабурдæр æй æма профессор райдæдта дзорун. Шолохови царди æма исфæлдистади кусти туххæй дзубандимæ æвзаргутæ игъустонцæ зæрдиуагæй, кæд профессор ке дзурдта, етæ сæ еугуремæн дæр  зундгонд адтæнцæ, уæддæр. Фиццаг хатт æвзурст нæ цудæй Шолохов Сæйраг Совети депутатæй. Нур цуппæрæймаг хатт дæтдзæнæнцæ сæ гъæлæстæ Дони билтæбæл цæрæг адæмтæ Михаил Александри фурти советон паддзахади уæлдæр оргæнмæ равзарунбæл.

– Не ’мдогон номдзуд финсæг Шолохов райгурдæй 24 майи, 1905 анзи, Вешенскийи станици, хутор Кружилини, – дзоруй профессор. – Æ фидæ адтæй базаради косæг. Граждайнаг тугъд ку райдæдта, уæд еци рæстæги цаутæмæ гæсгæ Шолоховæн фадуат нæбал фæцæй Богучари гимнази фæуунæн. Еци рæстæги Дони еугур рауæнти дæр ци граждайнаг тугъд цудæй, е кæд берæ зинтæ æма гъезæмæрттæ æвзарун кодта, уæддæр  гимназистмæ райгурун кодта алæмæти устур искурдиади сауæдонæ. Æригон Шолохов бацудæй революцион тохи гулфæнмæ. Уой фæсте революцион устур æййивддзийнæдтæ æма æ архæйдтитæ иссæнцæ финсæги исфæлдистадон кусти сæйрагдæр темæ æма хъайтартæ.

Граждайнаг тугъди фæсте æстдæсанздзуд Шолохов рандæй Мæскумæ. Уоми райдæдта косун уæргътæвгæнæгæй, уой фæсте ба дорамайæгæй… Æ кустæй уæгъдæ рæстæг Михаил нивонд кодта литературон исфæлдистадæн. Устур номдзуд финсæг Максим Горький æнæ фæууингæ нæ фæцæй литератури нæуæг талай фæззинд.

Æригон финсæги царди ахсгиаг цау иссæй е, æма 1923 анзи мухури рацудæнцæ радзурдти фиццаг киунугутæ «Донские рассказы» æма «Лазоревая степь». Киунугæкæсæг гъуди кæнуй, аци уадзимисти, Дони зилди советон хецаудзийнадæ исфедаргæнæг косгутæ æма зæнхкосгути бæгъатæр сорæттæ куд тухгин æвдист æрцудæнцæ, уой.

Фæстæдæр, 1926 анзи, æ дæснидзийнадæ берæ фæббæрзонддæр кæнгæй, Михаил Шолохов райдæдта косун æ агъазиау эпикон роман «Тихий Дон»-бæл.

Цуппæрдæс анзи ци эпопея фæффинста, е Шолоховæн æрхаста адæмон финсæги ном, æнæгъæнæ дуйней дæр игъустгонд æма зундгонд советон финсæг-коммунисти ном. Коллективизаций рæстæгæй дæр мадта «Поднятая целина»-й æ дæснидæр æма лæмбунæгдæр финст аййевадон-литературон уадзимис зин иссерæн æй.

Устур Фидибæстон тугъди рæстæги Шолохов – Райгурæн бæстæбæл еузæрдиуон патриот – рандæй фронтмæ газет «Правда»-йи тугъдон уацхæссæгæй, зундгонд æнцæ, уæди рæстæги ке ниффинста, еци аллихузон æрмæгутæ.

ДЗАДТИАТИ Тотурбег (1910-1984) финсæг, Устур Фидибæстон тугъди архайæг

Журнал «Мах дуг» № 5 1955 анз

*  *  *

Редакцийæй. Михаил Шолохови тугъдон æрмæгутæй кæцидæртæ нæ маддæлон æвзагмæ тæлмацгондæй мухургонд цудæнцæ нæ республики дзиллон хабархæссæг æма литературон-аййевадрон фæрæзнити, уой хæццæ газет «Дигорæ»-йи дæр.