Нæ адæмон ахуради размæ нуртæкки рæстæгути уавæртæ æма домæнтæмæ гæсгæ ци бæрнон ихæстæ лæууй, уони кæрæй-кæронмæ гъæугæ хузи исæнхæст кæнунæн ци æма куд аразун гъæуй, уобæл цудæй дзубанди нæ республики ахуради къабази косгути аллианзон æмбурди – аци мадзал арæзт æрцæуй августи кæрони, цæмæй ахури нæуæг анзи агъоммæ бæрæггонд æрцæуонцæ нисантæ, уонæмæ цæунæн равгитæ æма гæнæнтæ. Аци мадзали ахсгиагдзийнадæ бæлвурд адтæй, хецаудзийнади ’рдигæй имæ цæйбæрцæбæл лæмбунæг æргом æздæхт æрцудæй, уомæй дæр: адтæнцæ си нæ республики Сæргълæууæг Сергей Меняйло,  Уæрæсей Федераций рохсади министри хуæдæййевæг Андрей Корнеев, Рохсади паддзахадон университети ректор Наталия Наумова, Экономики уæлдæр скъолай проректор Татьянæ Васильева, Цæгат Иристони ахурадæ æма науки министр Алибекти Эллæ, хецаудзийнади регионалон оргæнти бæрнон косгутæ, муниципалитетти разамонгутæ, педагогон æма наукон æхсæнади минæвæрттæ, сæрмагонд æфсæддон операций архайгутæ…

Сергей Меняйло æ радзубандий сæрмагондæй баханхæ кодта, ахурадæ ке ’й æхсæнади фæрнугади бундор. Хецаудзийнади регионалон оргæнти размæ ци ахсгиаг нисантæ ес, уони сæйрагдæртæй еу æй рохсади къабази идарддæри райрæзт. Ахуради системи фарстатæ фиццаградон ке ’нцæ, уомæн æвдесæн  уæхæн нимæдзитæ дæр: 2024 анзи къабази косæндæнттæн федералон бюджетæй дехгонд æрцудæй 4,5 миллиард сомемæй фулдæр.

Ахуради къабази æнтæстдзийнæдтæбæл дзоргæй, республики разамонæг зæрдæбæл ци аллихузон цаутæ æма хабæрттæ æрлæуун кодта, уонæй еу е адтæй, æма æрæги Цæгат Иристони минæвæрттæ скъоладзаути Еугуруæрæсеуон олимпиади (математикæ, биологи æма историйæй) лауреаттæ ке иссæнцæ. Зингæ фæххуæздæр æнцæ, скъолати рауагъдонтæ Еумæйаг паддзахадон фæлварæнти математикæ, физикæ, хими æма биологибæл ци бæрæггæнæнтæ равдистонцæ, етæ.

Архайд цæуй иннæ предметтæ ахур кæнуни фæткæ фæййахедгæдæр кæнунбæл дæр. Уобæл дзоргæй, Сергей Меняйло æ радзубандий сæрмагондæй æрлæудтæй маддæлон æвзаг багъæуай кæнуни æма æ ахур кæнуни фарстатæбæл. Æ дзубандимæ гæсгæ,  архайд цæуй, цæмæй маддæлон æвзаг идарддæр ирæза, цæмæй ирæзгæ фæлтæр æхцулдæр уонцæ нæ адæми уодварнон хæзнатæбæл, бафæнзуйнагæй си ци ес, уонæмæ гæсгæ аразонцæ сæ ирисхъи хабæрттæ. Æ радзубандий ма загъта:

– Æхцæуæн æй, маддæлон æвзагбæл конкурсти, конференцити, диктантти фæстаг рæстæг фулдæр фæсевæд ке архайуй, е. Зæгъæн, фарæ скъоладзаути республикон олимпиадæ маддæлон æвзагæй иссæй еугуремæй дзиллондæр. Уой хæццæ байархайдтан, цæмæй нæ маддæлон æвзаг æма литератури олимпиадæ хаст æрцæуа Уæрæсей адæмти æвзæгтæбæл федералон олимпиади фæткæмæ. Æрхæсдзæнæн ма уæхæн нимæдзæ: маддæлон æвзаг ахургæнæн киунугутæ æма ирон æвзагбæл аййевадон литературæ æлхæд æрцудæй еуæндæс миллион сомей аргъ.

Маддæлон æвзаг ахур кæнуни хæццæ баст фарстатæбæл дзоргæй, Сергей Меняйло куд баханхæ кодта, уотемæй уонæбæл куст идарддæр дæр æнхæстгонд цæудзæнæй. Бæргæ-бæргæ, еци куст ку фæббæркадгун уидæ. Уой уомæ гæсгæ зæгъæн, æма нерæнгæ ма еци гъуддаги берæ сагъæссаг фарстатæ ес. Етæ айдагъ мах республикæй аразгæ нæ ’нцæ, фал федералон æмвæзадæй дæр.

Зæгъæн, æвзæгтæ ахур кæнуни фæдбæл Уæрæсей Федераций ахуради туххæй Закъонмæ цалдæр анзей размæ ци æййивддзийнæдтæ хаст æрцудæй, уонæмæ гæсгæ скъоладзаутæн сæхе æма сæ ниййергути фæндæй барæ ес сæ маддæлон æвзаг ахур кенæ нæ ахур кæнун. Еци фæткæ комкоммæ знаггадæгæнæг æй. Уомæн æма нерæнгæ бал скъолати рауагъдон фæлварæнтæ ци предметтæбæл дæттун гъæуй, уони нимæдзи нæй маддæлон æвзаг æма ибæл баллтæ нимад нæ цæуй. Æма ниййергути ба, гъай-гъайдæр, гъæуй цæмæй сæ сабий фулдæр баллтæ æрæмбурд кæна æма равгæ уа уæлдæр ахургæнæндонæмæ бацæунæн… Маддæлон æвзаг ба син уоми неци агъаззаг æй, æма исарази унцæ уой нæ ахур кæнунбæл

САГЪÆССАГ НИМÆДЗТÆ

Нури рæстæгути ахуради къабази сагъæссагдæр фарстатæй еу е æй, æма кæцидæр скъолати, уæлдайдæр ба гъæути, фиццаг къласи ахур кæнун ка байдайа, еци кари сабийтæ нæ разиннуй. Уотæ адтæй Ирæфи райони дæр, айразмæ си кæмидæр адтæй – еу-дууæ фиццагкъласони, кæмидæрти – æгириддæр нæ. Нуртæккæ уавæр уæддæр еуцæйбæрцæдæр хуæздæр кæнуй – аци анз райони скъолати фиццагкъласонтæ исуодзæнæнцæ финддæс æма фондзинсæй сабийи. Уæхæн ахурдзаутæ минкъийдæр кæми уодзæнæй, уонæмæ хаст цæунцæ Толдзгуни, Мæхчески æма Æхсæрисæри скъолатæ. Хъæбæр сагъæссаг æй уавæр Алагири райони дæр – ами фиццагкъласонтæ кæд  фарастсæдæ сабийи исуодзæнæнцæ, уæддæр кæцидæр скъолати уодзæнæнцæ дууæ-æртæ, кæцидæрти ба æгириддæр нæ уодзæнæй уæхæн ахурдзаутæ. Куд нæ батухсæн нæ исонибонбæл. Нæ гъæууон скъолатæн «æдзæрæг» исунæй тæссаг нæй?..

Скъолати æвзæгтæ ахур кæнуни фæткæмæ рæстæгæй-рæстæгмæ аллихузон æййивддзийнæдтæ хаст цæуй. Мæнæ бабæй нур дæр Уæрæсей ахуради министрадæ бацæттæ кодтонцæ еума бардзурди проект, кæцимæ гæсгæ аци анзи 1 сентябрæй фæстæмæ 5-7 кълæсти англисаг æвзаги уроктæ дууæ сахаттемæй фулдæр нæбал уодзæнæй – 2026 анзи ба фæмминкъийдæр уодзæнæнцæ немуцаг æвзаги уроктæ дæр.

Бардзурди куд амунд ес, уотемæй фæсарæйнаг æвзаг (англисаг æвзаг, ахур кæнунæн дехгонд цæудзæнæй 408 сахатти: 5-7  кълæсти къуæрей медæгæ дууæ сахатти. Уæхæн æййивддзийнадæ хауй испайнаг, китайаг æма французаг æвзæгтæмæ дæр.

Аци нæуæгдзийнадæ цæйбæрцæбæл рæстмæ ’й, уобæл нуртæккæ нæ дзордзинан. Уой хæццæ ба нæ зæрдæ дарæн, кæдимайди ба уой фæрци фулдæр æргом æздæхт цæуидæ нæ маддæлон æвзаг ахур кæнунмæ.

Уобæл нæ зæрдæ дарæн уомæ гæсгæ дæр, æма Уæрæсей Президент Владимир Путин дæр айразмæ сæрмагондæй бафæдзахста, цæмæй гъæугæ æргом бæлвурдæй æздæхт цæуа нæ  бæсти адæмихæттити маддæлон æвзæгтæ багъæуай æма цардгъондæр кæнунмæ, уой туххæй ба гъæуама сæрмагонд паддзахадон закъон федаргонд æрцæуа. Куд ма байихæс кодта, уотемæй еци гъуддæгути фæдбæл куст гъæуама райаразонцæ еугур регионти  дæр. Е хуарз æй, фал цæмæй скъолати маддæлон æвзаг хузæнон ахургонд цæуа, уой туххæй ба, æвæдзи, раст уодзæнæй раздæр бал ахуради туххæй федералон закъонæй рандæ кæнун, мæнæ уæлдæр ке кой кодтан, еци фæткæ.

Маддæлон æвзаг зонун æма ибæл æновуд унæй ни алкедæр ихæсгин ке ’й, уой фæдбæл ба уин уæ зæрдæбæл æрлæуун кæндзинан мæнæ ауæхæн курухон загъд: «Æ маддæлон æвзагбæл еузæрдиуон ка ’й, е æндæр адæмти катай дæр балæдæрдзæнæй. Æ маддæлон æвзаг, æ адæми ном ка фесафта æма кедæр «дзæхæрадони» ка ’рцардæй, е уонæн дæр хуарзи нæ бацæудзæнæй, сæхе си гъæуама гъæуай кæнонцæ…» Цæмæ гæсгæ æримистан аци загъд, е ба, махмæ гæсгæ, лæдæрд æй…

Æ радзубандий Сергей Меняйло куд баханхæ кодта, уотемæй ахсгиаг æй еугур ахурадон предметтæбæл дæр зæрдæмæдзæугæ ахургæнæн киунугутæй æма пособитæй исефтонг кæнун, фæсевæди ’хсæн профориентацион куст фæййахедгæдæр кæнун, ахургæнгути профессион цæттæдзийнадæ æма дæснидзийнадæ бæрзонддæр кæнун, педагогон косгутæн сæ мизд гъæуама аккагæй-аккагдæр кæна, гъæугæ хузи уа скъолатæ æма иннæ ахурадон-гъомбæладон косæндæнтти техникон ефтонгдзийнадæ дæр.

Æмбурди ма   фегъосун кодтонцæ цалдæр зæрдæхцæуæн хабари. Зæгъæн, Цæгат Иристони Сæргълæууæги сæрмагонд ахурадон гранттæ, аккаггонд æрцудæнцæ хуæздæр ахурадон-гъомбæладон бæрæггæнæнтæ кæмæн бантæстæнцæ, уæхæн æртинсæй скъолайемæн (сæ еу æмбес – сахайраг, иннæ æмбес ба – гъæуккаг ахургæнæндæнттæн). Еци фæрæзнитæй фист цæудзæнæй разæнгардгæнæг феддонтæ ахургæнгутæн.

Иннæ æхцæуæн хабар – нисангонд æрцæудзæнæй кадгин ном «Республикæ Цæгат Иристон-Аланий адæмон ахургæнæг». Лæвæрд цæудзæнæй, æ цард нæ ирæзгæ фæлтæрти ахур æма гъомбæл кæнуни арфиаг гъуддагæн ка иснивонд уодта æма уой фæдбæл рæстуодæй ка фæллойнæ кæнуй, еци ахурадон косгутæн. Нисангонд æрцæудзæнæй аллианзон преми «Анзи директор», кæци аккаггонд цæудзæнæй ахурадон косæндæнтти разамонгутæй фондземæн.

Иронх нæ уодзæнæнцæ сабийти дзæхæрадæнтти косгутæ дæр. Сергей Меняйло ма байхæс кодта аллианзон сæрмагонд преми хуæздæр гъомбæлгæнгутæн дæттуни туххæй уагæвæрд бацæттæ кæнуни гъуддагбæл бакосун. Еци преми лæвæрд цæудзæнæй сувæллæнтти дзæхæрадæнтти косгутæй уæлдай фулдæр æнтæстдзийнæдтæ æ къохи кæмæн æфтуйдзæнæй, уонæн.

*  *  *

Нæ республики ахуради къабази ма фæззиндзæнæй никки æндæр нæуæгдзийнæдтæ, æма уони кой ба сæрмагондæй кæнуйнаг ан нæ газети идарддæри номерти.

БИЧИЛТИ Алетæ