Нæуæг, 2026 анз искæсæйнаг къæлиндармæ гæсгæ Бæхи анзбæл нимад ке æй, уомæ гæсгæ нæ газети мухур кæнуйнаг ан бæхи туххæй аллихузон æрмæгутæ.

Æма абони ци уац мухур кæнæн, уой æ рæстæги бацæттæ кодта Хъулати Буцкей фурт Валоди (1915-1988). Устур Фидибæстон тугъди архайæг, е æ тугъдон æскъуæлхтдзийнæдти туххæй хуарзæнхæгонд æрцудæй Сурх Стъалуй, Фидибæстон тугъди дуккаг къæпхæни, Тугъдон Сурх Турусай, Александр Невскийи ордентæй æма æндæр хуæрзеугутæй. Æ рæстæги бæргæ æвдист æрцудæй Советон Цæдеси Бæгъатæри ном ин раттунмæ, фал ин æй нæ исаккаг кодтонцæ – æ фиди æнсувæр адæми знагбæл нимад ке адтæй, уомæ гæсгæ. Фæстугъд наукон куст кодта Цæгат Иристони гъæууонхæдзарадон фæлварæн станций фонсдаруйнади хайади, адтæй Хуæнхон гъæууонхæдзарадон институти доцент. Зингæ æвæрæн бахаста нæ республики бæхтæдаруни къабази райрæзтмæ. Мæнæ ин абони ци уац мухур кæнæн, е кæд раги финст æрцудæй, уæддæр, цæбæл си цæуй дзубанди, еци хабæрттæ, еуемæй, цæмæдесаг æнцæ уотид зонунæн дæр, иннемæй ба, кæцидæртæ си уой аккаг æнцæ, цæмæй сæ бафæнзæн æма си нæ абони цардиуаги дæр пайдагонд цæуа.

*  *  *

Неужель он не знает, что живых коней

Победила стальная конница?

С. Есенин

Номдзуд уруссаг поэт уæхæн гъенцъуни бафтудæй  инсæйæймаг æноси инсæймаг æнзти, бæхи ирисхъæ ку фæккиудтæй, уæд. Фал ци сайтан адтæй Есенин, æма ’й цæмæй зудтайдæ,  æноси ’рдæги фæсте бæхти хуæздæртæбæл цалдæр паровозей аргъ ке дæтдзæнæнцæ, уой!.. 1981 анзи 6 июни сахар Минводти фарсмæ Терки бæхти заводи аукционмæ бафтудтæн. Уæйæ кодтонцæ араббаг кæдзостог бæхтæ. Æлхæнгутæ ба адтæнцæ Нигулæни паддзахæдтæй. Цалдæр си уæйæгонд æрцудæнцæ 25 мин доллæремæй фулдæртæбæл. Уалинмæ ракодтонцæ тæмæнтæкалгæ, саубарцæ урс – æхсæзанздзуд Песняри. Уæйæгæнæг фегъосун кодта: «Æ райдайæни аргъ 150 мин доллæри!..» Æма райдæдта базар. Песняр ке бауодзæнæй, уобæл тохи бацудæнцæ æлхæнгутæ Англисæй, Голландийæй, Италийæй æма уайтæккæ аргъ исгæпп кодта 350 мин доллæрей  уæнгæ. Еци аргъ лæвардта  итайлаг æлхæнæг – æригон силгоймаг. Минутмæ хæстæг аргъбæл æфтауæг нæ фæцæй. Аукционер æ дзæбокæй дууæ цæфи æркодта. Песняр фæццæуй Италимæ, зæгъгæ, æ дзæбокæ æртиккаг хатт бæрзонд ку исиста, уæд уæйуги хузæн америкаг æ цонги æстæвдæн сигарæ æ цъухæй райиста æма загъта нæуæг аргъ – миллион!

Аукциони ци дуйней адæм адтæй, етæ еу усмæ къехæй райзадæнцæ, уæдта сæ фурдесæй æма цийнæй  исæзгули ’нцæ, карз къохæрдзæф исаразтонцæ…

Æма куд нæ! – мах паддзахади еу бæхи аргъ миллион доллæремæ фиццаг хатт исхизтæй… Америки хуæздæр догъæнттæ æма саргъгин бæхтæбæл дæсгай æма фулдæр миллионтæ ке бафедунцæ, е дæр уоййасæ дессаг некæмæбал кæсуй. Америки Еугонд Штатти  ипподромтæ сæ хецæуттæ æма паддзахади къазнайæн алли анз æфтуйæггаг дæттунцæ цалдæргай миллиард доллæри. Цубур дзурдæй, уоми дæр æма æндæр гъæздуг паддзахæдти дæр бæхи кадæ, æ аргъ анзæй анзмæ ирæзуй, фулдæр кæнуй бæхтæн сæ нимæдзæ.

РÆСТÆГУТÆ ЕВГЪУЙУНЦÆ, СÆ ХУАРЗ БА ФÆЛТÆРТÆН ИЗАЙУЙ…

Аци анз Скæсæни къæлиндармæ гæсгæ «Бæхи Анз» ке æй, уой зæрдæбæл даргæй, æнгъезуй бæхи дессаги æрдзон менеугути туххæй зæгъун. Æрдзи бунат æрахæссунцæ фæлтæрæй-фæлтæрмæ хъаурæгиндæр, амалгиндæргæнгæ ка цæуй, еци цæрæгойтæ. Æма еци цардбæл тохи, зæгъæн ес, бæх æрæмбурд кодта дессаги агъаззаг менеугутæ: алæмæти хъаурæ æма цæрдæг уад, хъаурæгин æфсæртæ æма дæндæгутæ, æндонæй конди хузæн сæфтæгутæ, къæрцгъосдзийнадæ… Еугур еци æууæлтæ бæхæн æнцæ æхецæн хуаллаг амал кæнун (сауæнгæ мети бунæй дæр) æма хе тогцъух знæгтæй гъæуай кæнуни хотух. Уони фæрци бæх иссæй адæймагæн æ хæстæгдæр æмбал æма агъазгæнæг дæр.

Хумæтæги не ’рзадæй аргъæутти бæхтæбæл базуртæ: поэттæн искурдиадæдæттæг гъолон бæх Пегас… Англисаг бæхтæ догъи ку райидард унцæ, уæд цума сæ къæхтæ зæнхæмæ нæбал фæхъхъæртунцæ, раст уотæ фæккæсуй адæймагмæ. Аргъау аргъау æй, фал æцæгдзийнадæй ба куд нæ æримисæн: Можайскийи хуæдтæхæг истæхуни уæнгæ исцирен кодтонцæ, ци æртæ уайæг бæхи ибæл байефтигътонцæ, етæ!..

Зундгонд куд æй, уотемæй манголи æрбацудмæ Кавкази будурти æма хуæнхти дардтонцæ берæ бæхæргъæуттæ. Сæ фулдæр хай, – «кæсгон», зæгъгæ, ци хуарз бæхи муггаг хонунцæ, уонæй. Рагæй зундгонд æй Дони бæхти муггаг, хъалмухъаг æма сауденгизон бæхтæ. Етæ нимад адтæнцæ æфсæддон бæхтæбæл. Генералиссимус Суворов Альпти сæрти ку хизтæй е ’фсади хæццæ, уæд бадтæй донаг бæхбæл! Фельдмаршæл Кутузови æфсæдтæ Наполеони «æнæбасæтгæ» æфсади ку дæрæн кодтонцæ, уæд атаман Платови хъазахъæгтæ бадтæнцæ донаг, сауденгизон, хъалмухъаг, кæсгон бæхтæбæл. Мадта XVIII æноси Уæрæсей паддзах-силгоймаг Екатеринæмæ Курттати комæй Петербургмæ 2700 версти  дæргъæн надбæл ка ранхæстæр æй, Иристони еци разагъди минæвæрттæ дæр цауддæр бæхтæбæл нæ бадтайуонцæ.

Ме ’рвадæ Хъазбег «Рæстдзинад»-и ниммухур кодта уац «Дессаги бæх», рахабар кодта Зæронд Бæтæхъойгъæуккаг Фидарати бæхæргъауи туххæй. Е зундгонд адтæй æ хуарз бæхти фæрци. Номдзуд адтæнцæ Туйгъанти бæхæргъæуттæ. Æма кæд фиццаг дуйнеуон æма медтугъди æнзти искадавар æнцæ, уæддæр Советон цардиуаги Нæуæг æнзти арæзт экономикон политики (НЭП-и) рæстæг цалдæр анземæ нæуæгæй сæхебæл фæххуæстæнцæ æма устур агъаз адтæнцæ еугур Иристони зæнхкосгутæн дæр. Хуæрзмуггаг бæхти фермитæ адтæнцæ Заманхъули, Берæгъзæнги, Лескени… Етæ Устур Фидибæстон тугъди размæ Сурх Æфсадæн хуарз саргъи бæхтæ  равардтонцæ æртæ минемæ хæстæг.

Бæх æ  берæвæрсуг агъаззаг менеугути фæрци æвдесуй æхе аллирдигон хузти: догъон бæх, цирки бæх, бæх – артист киной, театри… (Æнæгъæнæ зæнхи цъарæбæл бæхти фиццаг театр Мæскуй бунмæ Битци æрбунæттон кодта советон цирки номдзуд бæхбадгути къуари разамонæг Хъантемурати Алибеги фурт Мухтарбег)… Бæх берæ адæмти аллихузон бæрæгбæнтти гъæзтити архайæг,  спорти бæх, зæрдæ æма нервти дзæбæхгæнæг уайуни бæх, рæугути æма ахсæни уæззау незтæй исдзæбæхгæнæн æвдадзи хуасæ – кумыс-æхсир дæттæг бæх, бæх туризмæн…

Куд берæ, куд урух æнцæ адæймаг æма бæхи бастдзийнæдтæ, сæ лимæндзийнадæ! Фал уæддæр бæх уæлдай хъаурæгиндæрæй  ба  ахедуй гъæууон царди. Зæнхкосæги, фонсдарæги аллихузон фæллойни бæхæн райеуварсгæнæн нæййес, хуæдтолгæ фæрæзнитæ цийфæнди  берæ æма аллихузон ку уонцæ, уæддæр. Кæд устур зæнхи фæзуæтти будуйрон куститæ сæхемæ райстонцæ трактортæ, уæддæр уонæн дæр ауæдзæмæ дон баласунæн бæхуæрдун æд боцикъайæй хуæздæр æма пайдадæр мадзал зин æргъудигæнæн æй. Дзæхæрадæнтти æма халсарти кустити æнцондæр архайæн æй бæхæй. Уомæй ма халсартæн бæхти фагусæй хуæздæр неци ес. Фонсдаруни кусти æнæ бæхуæрдун æма саргъи æма уаргъи бæхæй размæлæн дæр нæййес! Уæлдайдæр ба хуæнхти æма хуæнхрæбунти

ХÆДЗАРДЗИН АДÆЙМАГ, РАВГИТÆН СÆ ПАЙДАЙАГДÆРТÆЙ АРХАЙУЙ

Нæ ми иронх кæнуй, финддæс анзей размæ гъæу Ольгинскийи ци цау фæууидтон, е. Уазал рæстæг адтæй æма фонсдæнтти дуæрттæ æхгæдæй дардтонцæ. Уæд дин трактори гъæр æрбайгъустæй, дуар ин байгон кодтон æма гæбар-губургæнгæ, хъуæцæкалгæ æ фæдбæл æрбаласта, тоннæй зинна-нæзинна фулдæр кæми цудæй, уæхæн гуфи силос. Дуар рахгæдтонцæ æ фæсте – уазалæй гъæуайгæнгæй. Фонсмæ зелгутæ дууемæй сагæнттæй райдæдтонцæ силос тæгæнатæмæ калун. Трактор, еци гур-гургæнгæй æма бæзгин хъуæцæ калгæ цæугæ-лæугæй, бафæстеуат æй фонсдони сахат æма æрдæгæй фулдæр æма марггин хъуæцæ мегъи хузæн æрбадтæй доцгæ гъоцитæбæл, къохæй ке дугътонцæ, уонæбæл (æхсир ба алци – хуарзæй, лæгъузæй – æхемæ æлвасуй…)

Гъудити бафтудтæн: «Аци кусти трактор цæмæн гъæуй?..» Бæхтæ сæмæ ку нæ уайдæ, уæд æндæр гъуддаг æй. Фал раст еци фонсдони гъоцити фарсмæ лæудтæй хуæрзхаст, æнæсахъат (æцæг æнæзилд) бæх; æ хъурбæл дзулари бæсти бæттæн æлхийбастæй – цума ’й ауиндзунмæ исрæвдзæ кодтонцæ.

Нури рæстæгути бæхтæй хæдзарадон æма æндæр кустити уоййасæбæл пайдагонд кæд нæбал цæуй,уæддæр ма гъæугæ кæнунцæ. Зæгъæн, медицинон къабази. Зундгонд куд æй, уотемæй бæхти хæццæ архайун æма уонæбæл балци кæнун хъæбæр агъаз кæнуй бауæрæ сахъат сабийтæн. 

Уотæ дæр ма рагъуди кодтон, æвæдзи, 30-аг æнзти адæми хуæздæрти, зæнхкосгутæн дæр сæ сæрæндæрти, сæ хæдзардзиндæрти «адæми знæгтæ» ку исхудтонцæ æма сæ ку исафтонцæ, уæд Ольгинскийи лæги хузæн лæгтæй берæ нæбал байзадæй. Æндæра цанæбæрæг зунд гъæуй: тракторбæл ци гуфæ æфтуд æй, уобæл рæтæнгъæдтæ бакæнæ, мæнæ си аци бæх байефтиндзæ – æ бон æй еци уæзæ ласун – æма æнæ хъуæцæ, æнæ гъæрæй ласæ силос дæр, æндæр хуаллæгтæ дæр. Тракторæн дæр куст разиндзæнæй…

Гъæууон хæдзарæдти аллихузи æма алли къæпхæни разамонгутæ еу рауæн нæ бадунцæ: берæ рауайæ-бауайæ кæнун сæ гъæуй будурти, кустуæтти. Æма анзи цийфæнди афони, цийфæнди нæдтæбæл дæр æнæкъурцдзæвæнтæй æрзелæн ес саргъи бæхбæл. Уотемæй ба колхозтæ æма совхозти разпмонгутæй: кæмæ бæх нæййес, кæмæ – саргъ, ка ба бæхбæл саргъ цирдæмæ æвæргæ ’й, уой нæ зонуй, ка ба бæхæй тæрсгæ кæнуй. Алцæмæй устурдæр цæлхдор ба е æй, æма хецау æ сæрмæ нæбал хæссуй бæхбæл бадун: гъæуа-нæгъæуа ратæрæ-батæрæ кæнуй æхсæнадон хуæдтолгæ, хъазар артаг фæстауæрцæ кæнун æ гъудий дæр нæй.

Цалдæр колхози æма совхози анзи дæргъи архайди дзуаппон бæрæггæнæнтæй  куд рартастон, уотемæй æртæ-цуппар анзей размæ трактори бони хеаргъ адтæй 25-30 соми, косæг бæхи хеаргъ ба, ка ибæл косуй, уой мизди хæццæ рауадæй æдеугурæй  7-9 соми. Уой дæр бæхтæрæг  уæрдун идзаг æма ревæд кæнуй æхуæдæг, тракторист ба еци куститæмæ неци барæ даруй. Уотемæй, зæгъæн, фонси фермити трактор ци рæуæг уæзæгтæ (гъæмпæ, хуасæ) ласуй, уони кустгъон бæх раласдзæнæй. Аци æма æндæр уæхæн фарстатæ æркæсуйнаг æнцæ. Сагъæссаг æй е дæр, æма  минкъий зæнхи гæппæлти аллианзон зæнхи кустити бæхи хъаурæй архайун æй мæрæ багъæуай кæнунæн дæр алцæмæй дæр хуæздæр мадзал: уæззау трактортæ, аллихузон машинттæ мæрæ ниннæмунцæ æма, æмхузон арф ке нæ къахунцæ готæнттæ, уой фудæй, уæд дортæ исхаунцæ, кæми ба саумæри бунæй искъахунцæ æргъæ… Гъæди кусти дæр бæх пайдадæр æй тракторæй…

ХЕСТÆРИ РÆВДУДÆЙ КÆСТÆРИ ИРИСХЪÆ РÆСТМÆ КÆНУЙ

Берæ унаффитæ нæмæ хаст æрцæуй ирæзгæ фæлтæрти фæллойнæбæл æхцулæй гъомбæл кæнуни фæдбæл. Уæхæн колхоз, уæхæн совхоз нæййес æма æ гъæуи скъолайæн 5-10 бæхи дарун æ бон кæмæн нæй. Хуаллаг æрцæттæ кæнун уайдæ скъоладзаути бон скъолай зæнхи хайбæл. Цæмæй скъолатæн фагæ зæнхи хæйттæ уа, уобæл ба гъæуама тухсонцæ гъæусоветти, колхозти æма совхозти разамунд. Ке зæгъун æй гъæуй, ирæзгæ фæлтæрти æхсæн уæхæн гъомбæладон куст райаразунбæл, бæхтæй пайда кæнуни гъуддагбæл сæ æхцул кæнунбæл гъæуама æновудæй архайуонцæ еугур гъæууон ахургæнгутæ дæр – сæ ахурдзаутæ гъæуама бæлвурдæй зононцæ бæхмæ зелуни хабæрттæ, физкультури урокти ба сæ ахур кæнонцæ бæхбæл бадуни арæхстдзийнадæбæл…

Бæхти муггаг хуæздæр кæнунæн Уæрæсей паддзахадæ æртæ æносемæй дæр раздæр ци мадзæлттæ аразтонцæ, уæлдайдæр æфсад хуарз бæхтæй ефтонг кæнунæн, уонæн сæ агъаззагдæртæй адтæнцæ паддзахадон бæхдæнттæ. Дардтонцæ си бæхти тæккæ хуæздæр муггæгти урситæ. Уонæй пайда кодтонцæ æфсæдаргутæй кафæндидæр – бæлвурд феддонбæл. Адтæй уæхæн бæхдонæ 20-аг анзи Дзæуæгигъæуи дæр. Худтонцæ ’й «Племхоз».  Æ исаразунбæл байархайдта æма сауæнгæ колхозтæ фæззинди рæстæг дæр æ сæргъи адтæй Саламти Дзæдзиуи фурт Самсон (фæстæдæр Цæгат Иристони гъæууон хæдзаради комиссаради сæйраг зоотехник, 1937 анзи æй æвудæй фесафтонцæ). Хъæбæр берæ фудæбæнттæ фæккодта Самсон бæхтæ æма фонси муггаг хуæздæр кæнунбæл, рæдауæй берæ зоотехникти фæххайгин кодта е æ устур зонундзийнæдтæ æма фæлтæрддзийнадæй. Мæн дæр бæхбæл ка исæновуд кодта, етæ адтæнцæ мæ фидæ Буцки æма Самсон.

Устур Фидибæстон тугъд куддæр фæцæй, уотæ нæ паддзахадæ е ’ргом раздахта бæхти нимæдзæ тагъддæр райрæзун кæнуни гъуддагмæ. Кæд æма тугъди размæ нæ Цæдеси адтæй 16 миллион бæхи, уæд ма тугъди кæронмæ райзадæй се ’мбес. Æма сæрмагонд унаффæмæ гæсгæ байеудагъ æй ерис: «Фондз анземæ бæхти нимæдзæ дууæ хатти фæффулдæр кæнæн!» Ихæс лæвæрд æрцудæй: алли æфсæй дæр алли анз байраг райсунбæл тох кæнун. Сæйраг Совети Президиум унаффæ рауагъта, бæхти нимæдзæ фулдæр кæнуни гъуддаги хуæздæр æнтæститæ ке къохи æфтуйа, уонæн  паддзахадон хуæрзеугутæ дæттуни туххæй.

Уæлдай карздæр ихæстæ æвардтонцæ паддзахадон бæхдæнтти косгутæбæл. Уæд Цæгат Иристони Паддзахадон бæхдонæ адтæй Æрæдони. Аллихузон хуæрзмуггаг урсити нимæдзæ 1946 анзи кæронмæ иссæй дууинсæйей бæрцæ. Уонæй цуппар æви фондз адтæнцæ инæлар-болкъон Советон Цæдеси дууæ хатти Бæгъатæр æма Манголи Адæмон Республики Бæгъатæр Плити Исси лæвар.

Æз 1946 анзи августæй фæстæмæ кустон нæ республики фонсдаруни министради бæхгусти хайади сæйраг зоотехникæй. Нур дæр ма ми еци урситæн сæ хуæздæрти нæмттæ, сæ менеугутæ иронх нæ ’нцæ, мæ зæрдæбæл уæлдай хуæздæр бадардтон, Иссæ ке балæвар кодта, уони. Хуæрзмуггагæй уæлдай ма адтæнцæ дессаги хуæрзахур саргъи буни, æма мæ кусти фæдбæл зилдтæн гъæутæбæл, уæд сæ еуебæл, уæд се ’ннебæл бадгæй.

ПАДДЗАХАДÆ, ХУАРЗ ИН ЦИ ÆЙ, Е ИМÆ ЦÆСТИВАРДИ БÆРГÆ КУ УИДÆ

Нæ республики тугъдон комиссаради косæг дæлболкъон Худæлти Темирсолтани хæццæ 1947 анзи кустан бæхтæн паспорттæ кæнунбæл æма Советон Æфсадæн бæхтæ æвзарунбæл. Фæззилдан æнæгъæнæ республикæбæл, фулдæр Исси лæваргонд  бæхтæбæл бадгæй: Темирсолтан донаг хорхуз Резвыйбæл, æз – венгриаг сурх Капуцинбæл…

Зæрдиагæй, хъазауатонæй фæккустонцæ Паддзахадон бæхдони тугъди фæуунæй ба 50-аг æнзтæмæ директорæй Пагæти Иван, зоотехникæй Плещевенко Александр, урситæмæ зелæгæй Мæрзойти Æндри, Дзугати Амурхан æма æндæртæ. Колхозти æфситæ еугурæй дæр нимад адтæнцæ, æма фулдæр кæмæ адтæй, уонæн рагуалдзæг сæрмагонд бадзурдмæ гæсгæ урситæ лæвæрд æрцæуиуонцæ! Алли урсмæ дæр федаргонд адтæнцæ 30-40 æфси. 1952 анзи бæхти нимæдзæ 16 миллионемæй фæффулдæр æй. Цæгат Иристони дæр бæхтæ фæффулдæр æнцæ дууæ хатти æма иссæнцæ 17 минемæ хæстæг.

Советон Цæдеси гæрзефтонг тухтæй  1952 анзи бæхгин æфсад райеуварс кодтонцæ. Раст уæд «фæууазал» æй хецауади цæстингас бæхтæмæ. 1946 анзæй 1952 анзи уæнгæ ци агъаззаг мадзæлттæй æма федар æгъдауæй архайдтонцæ бæхдаргутæ æнæгъæнæ Цæдеси, етæ фæллæмæгъ æнцæ министрадти бæхгустгæнæг хайæдтæ фæмминкъийдæр кодтонцæ, бæхгæсти дæснитæн сæ фулдæри æндæр куститæ агорун багъудæй. Цæгат Иристони разамонгутæ ба, бæсти разамунди ’рдигæй ци нæуæгдзийнæдтæ фæззиннуй, уонæмæ рагæй-æрæгæмæ дæр уæлдай «къæрцгъос» адтæнцæ, æма нæмæ уæдæй фæстæмæ бæхтæбæл мæгури бон искодта: хуарз фæлтæрддзийнади æвæрæнтæ иронхуати изайун байдæдтонцæ, уотемæй ба тугъди хуæдфæсте ци мадзæлттæй пайда кодтан бæхти даруни гъуддæгути, уонæй нури уавæри дæр хъæбæр берæ цидæртæ бафæнзуйнаг æнцæ. Аци гъудийæн мæ фæндуй æвдесæн æрхæссун.

Бæхдаруни туххæй минкъий нæййес аллихузон историон æрмæг. Зæгъун гъæуй уой, æма Уæрæсей паддзахади гъæууон хæдзаради пайдайæн ци фиццаг сæрмагонд журнал фæззиндтæй, е адтæй «Коневодство и охота». Еци журнали фиццаг номер фæззиндтæй 1842 анзи, æма уæдæй нурмæ цæуй алли мæйæ, айдагъдæр еу минкъий æййивд æрцудæй æ ном (нуртæккæ хуннуй «Коневодство и конный спорт)…

Æз бæхгусти хайадæмæ куддæр бацудтæн (1946 анзи), уой разамонæг Тускъай-фурти уотæ бафарстон: «Ци дæмæ ес бæхти туххæй литературæй?» Е  мæмæ уайтæккæ е скъаппæй райиста бæзгин  киунугæ: Л.В. Каштанов. «Табунное коннозаводство». Хъæбæр бацийнæ кодтон еци киунугæбæл. Раздæр æй мæхуæдæг агурдтон æма ’й нæ ирдтон. Леонид Владимири фурт æ киунуги æмбесонди лæмбунæг æма бæлвурдæй равдиста Дони алфамбулай бæхти заводти архайд æма фæлтæрддзийнадæ, Дони бæхмуггаг дууæсæдæ анземæй фулдæр ци мадзæлттæй хуæздæр кодтонцæ, уой. Зундгонд куд æй, уотемæй Дони итигъд будурти тъæпæнтæ сæдæгай æнзти дæргъи худтонцæ «Область Войска Донского». Хъазахъаг æфсадæн, ке зæгъун æй гъæуй, хъаурæгин, фæразон æма цæрдæг бæхтæ гъудæй. Уæхæнттæ ба гъомбæл кодтонцæ устур æргъæутти… Цубур дзурдæй, мах дæр уæд нæ них исаразтан æфсæргъæуттæ кæнунмæ. Иристони ма уæхæн байзадæй айдагъдæр Заманхъули – Хъусати Сабихи æргъау ке худтонцæ, е.

АХСГИАГ ГЪУДДАГ РАЙАРАЗУНБÆЛ ÆНОВУДÆЙ АРХАЙДТОНЦÆ

Бæхдони зоотехник Александр Плещевенко æма министради бæхгусти хайади ме ’мкосæг зоотехник Николай Ивани фурт Синяпкини хæццæ лæмбунæг  æркастан райони колхозти æфситæмæ. Фондз колхози (Æрæдони дууæ колхози, Бæрæгъуни, Кирови æма Гъæдгæрони) æфситæй еумæйаг æргъаумæ равзурстан, кæсгон бæхмуггаги тог кæмæ хъæрттæй, уæхæнттæ – дæс æма инсæйгæйттæ алли колхозæй дæр. Цæмæй хæлæмулæ ма кæнонцæ, уой туххæй сæбæл бæрæггæнæн дамугъатæ исæвардтан. Бæхгæстæн æвзурст æрцудæнцæ, тугъди бæхгин æфсади ка адтæй, уæхæн лæгтæ. Етæ сæхе къохæй, колхозти разамонгутæ дæр син агъаз кодтонцæ, уотемæй

Гъæдгæронæй Суадаги ’хсæн æрхгин будурти фæззæги райаразтонцæ самандорæй минкъий хæдзарæ, æма 150 æфсей фагæ гъæмпæй æмбæрзт кауин сара. Сара адтæй дамугъа «П»-йи хузæн – æ минкъий цæгатæрдæмæ, æ хурфи æма æ тургъи дæр кауин кæвдæстæ.

Уодзæнæй ма