Хъармайнаг лæхъуæн Дзугкойти Николай 1949 анзи Цæгат Иристони паддзахадон педагогон институт æнтæстгинæй каст ку фæцæй, уæд æй рарвистонцæ косунмæ синхаг республикæ Дагестанмæ. Æ хъауритæ, æ зонундзийнæдтæ нæ аурста æнсувæрон адæми сувæллæнттæн, зæрдиагæй архайдта уони ахури надбæл æрлæуун кæнунбæл. Æма ин æнтæсгæ дæр кодта.

Æригон ахургæнæг е ’мкосæг ахургæнгути, скъоладзаути æма сæ ниййергути хæццæ уайтæккидæр иссирдта еумæйаг æвзаг æма сæ зæрдитæмæ раст над. Берæ ’й бауарзтонцæ, æхуæдæг дæр син минкъий хуæрзти нæ бацудæй. Уомæн æвдесæн æнцæ æ берæ Кади гæгъæдитæ. Устур аргъ кодтонцæ æригон специалистæн райони ахуради æма иннæ уæлдæр хецауадон разамунддæттæн къабæзти дæр.

Фал куд фæззæгъунцæ, махæрдигон адæймаги кæмифæнди уогæй дæр, æ къах фæстæмæ, æ райгурæн къуммæ хæссуй. Æма Николай дæр цалдæр анзей фæсте æрбаздахтæй Иристонмæ. Бацудæй кусти фæдбæл рохсади Министрадæмæ. Уоми ин загътонцæ, Уæллагкоми Къæмунти гъæуи æнæнхæст астæуккаг скъоламæ директорæй бацо, зæгъгæ. Николай нецибал загъта, исарази æй.

Кæд си гъæубæсти хуарз адæм æма ахургæнгути зæрдхæлар коллектив æрбаййафта, уæддæр хаугæ ба бакодта мæгургомау скъоламæ. Ахургæнæн уæттæ æма къæбинеттæ гъæугæ дзаумæуттæй адтæнцæ ревæд. Скъолай мулк адтæнцæ: саст партитæ, къелатæ æма еу фудхуз бæх.

Фал Николайæн æ нифс нæ расастæй, нæ фæттарстæй зинтæй. Дусвæлдæхтæй бавналдта æ кустмæ. Ами дæр бабæй уайтæкки над иссирдта скъоладзаутæ æма сæ ниййергути зæрдитæмæ, бунæттон колхози разамунди хæццæ дæр ин адтæй хуарз лæдæрундзийнадæ. Етæ æ фарсмæ æрбалæудтæнцæ. Цæрæнбунат ин иссæй Магкати хæдзарæ. Бийнонтæ ’й райстонцæ сæхемæ куд хе бæдолæ, уотæ.

Рæстæг цудæй, кодта æ куст æригон директор дæр. Сабургай, фал ахургæнæн уæтти фæззиндтæй нæуæг ахурадон æма гъомбæладон фæрæзнитæ: физикæ æма химий прибортæ, уруссаг æма маддæлон æвзагбæл плакаттæ æма æндæр цæстæйуингæ агъазадон æрмæгутæ. Уотæ иннæ предметтæбæл дæр. Колхоз дæр ин æ агъази хай лæвардта.

Уотемæй еу анзмæ Къæмунти скъола Мæхчески райони скъолати ’хсæн, байахæста фиццаг бунæттæй еу. Уогæ ба си уæд адтæй дууæ астæуккаг, фондз æнæнхæст астæуккаг æма цуппар райдайæн скъолай.

Скъолай гъуддæгутæ кæд фæррæвдзæдæр æнцæ, уæддæр директори еу гъуддаг къулумпи кодта. Ахид гъудæй цæун фестæгæй хуæнхаг надбæл райони центр Мæцутæмæ аллихузон фарстати фæдбæл. Уордæмæ ба адтæй айдагъдæр еуæрдæмæ æхсæрдæс километри. Æма æригон адæймаг зийнадæ нæ кодта, фал нæдтæбæл æгæр берæ рæстæг исафта.

Бæх ба æдзæллаг, никки ма æ раззаг къæхтæй еуей сæфтæги æрхъез саст адтæй. Николай скъоладзау ма ку адтæй, уæд сæ гъæуи еу зæронд лæгæй уæхæн хабар фегъуста.

Нæ гъæуи, дан, мæнæй хуæздæр бæх некæмæ адтæй, фал мин еу хатт догъи æ сæфтæг расастæй. Ци нæ ин кодтон, уæхæн нæ адтæй, фал неци, нæ дзæбæх кодта. Уæд, дан, мин еу хестæр уотæ, скъæти ин æ гъæдгин сæфтæг фæйнæгмæ зæгæлæй ниххуайæ, æ къах æзмæлгæ куд нæ кæна, уотæ. Æз имæ байгъустон. Æма дин Хуцау уæхæн арфæ ракæна: бæхи къах исдзæбæх æй æма ’й нæуæгæй догъи уагътон.

Еци хабар Николайи зæрдæбæл æрлæудтæй. Æхецæн загъта, гъæйдæ бавзарон æз дæр уотæ бакæнун, ка ’й зонуй, æма…

Хестæри амунд «хуасæ»  фæббæзтæй Николайи бæхæн. Æригон байраг-бæх адтæй, æма æ исдзæбæх унмæ берæ рæстæг нæ багъудæй. Никки ма имæ хъæбæр хуарз зилдæй, некæд æй ниууагъта æнæгъудæй дæр æма стонгæй, уой бæсти æхуæдæг нæ бахуардтайтæ. Цъæх хуасæ æма хуари нæмугæй бæхи раз некæд цох кодта. Коми бæхтæй ибæл уайунмæ некебал тухгиндæр кодта.

Уæд еу хатт райони ахуради хайадæй фæстæмæ цæугæй, хуæнхаг надбæл е ’хсæ идардмæ размæ фехста æма ’й æ бæхбæл уайгæ-уайун уæлдæфи райахæста, уæдта бабæй æй уæлбæхæй зæнхæй фелвасидæ.

Уотемæй æй коми нарæги æрбаййафтонцæ партий обкоми секретарь æма министртæй кадæр. Сæ хæццæ адтæй райкоми секретарь дæр. Етæ цидæр гъуддæгути фæдбæл æрбацудæнцæ Уæллагкоммæ.

Николай, рæуæг машинæ ку фæууидта, уæд æрхизтæй бæхæй, над ин раттон, зæгъгæ. Ка си бадтæй, уой дæр нæ зудта.

Етæ имæ ку æрбахъæрттæнцæ, уæд бауорæдтонцæ сæ машинæ æма рахизтæнцæ, æ къох ин райстонцæ, уæдта ин обкоми секретарь уотæ зæгъуй:

– Лæхъуæн, кæд бæхбæл куд гъазис, косгæ дæр уотæ кæнис, уæд дин мах иссердзинан, дæхе хуæздæр кæми равдесай, уæхæн бунат.

Æма ’й ахури нæуæг анзи Алагирмæ раййивтонцæ. Гъæубæсти цæргутæн, скъоладзаутæн æма ахургæнгутæн бæргæ зин адтæй æ рандæун, фал æй уæддæр боз æма цитгинæй рафæндараст кодтонцæ, берæ арфитæ ин фæккодтонцæ.

Баруагæс уи уæд, еци арфити аккаг, гъай-гъай, адтæй. Айдагъ хуарз директор-ахургæнæг æма фæсевæди гъомбæлгæнæг син нæ адтæй, фал ма хуарз синхаг æма гъæуккаг дæр. Уæллагкоми ци æнзти бакуста, уони дæргъи æхе еуварс некæци гъуддагæй райста, куд кæстæр, уотæ багъæуаги алли гъуддаги дæр лæггадæ кодта.

Бæнттæ цудæнцæ, мæйтæ æййивтонцæ кæрæдзей. Николай дæр æ кусти нæуæг рауæни æ ихæстæ æнтæстгинæй æнхæст кодта. Рацудайдæ анзæй фулдæр. Еу бон е ’мбæлтти хæццæ Алагири гъæунгти куд цудæй, уотемæй æнай-æнойти райгъустæй хъæбæр гъæрæй бæхи æрхæндæг уасун. Кæсуй æма иссæуй еу бæхбадæг бæхбæл. Ци хабар æй, зæгъгæ, æрлæудтæй Николай. Ку имæ æрбахъæрттæнцæ, уæд бæх Николайи размæ фæллæудтæй æма бабæй нæуæгæй ниууаста, æ цæстисугтæ æрæгъзалдæнцæ зæнхæмæ.

Бæхбадæг æ зонгæ лæхъуæн разиндтæй. Уæллагкоймаг. Фал Николай æ бæхи нæбал базудта, иссæй бустæги æндæрхузон, исфудхуз æй, æ фест æ уæле нихъхъæбæр æй, æ даргъ думæгæй ба нецибал байзадæй, еугай гъестæ ма си зæболæ кодтонцæ.

– Лæхъуæн, бæх айдагъ бадунæн нæй, зелун дæр ма имæ гъæуй, ходуйнаг æй – бауайдзæф кодта бæхбадæгæн Николай æма ма æ бæхмæ еума каст фæккодта.

…Николай уæдæй фæстæмæ берæ бæрнон бунæтти фæккуста. Адтæй Дзæуæгигъæуи хуæнхон-металлургон техникуми директор, адтæй республики цауæйнæнтти хæдзаради управлений хецау. Уæд æ бæрни хуæдтолгитæ уидæ, фал уæддæр æ еци бæхи ба некæд иронх кодта. Берæ хабæрттæ æма цаутæ си æримисидæ. Зæгъæн, еу хатт сæумæраги æ бæхбæл Хъарманæй куд фесхуста æма скъолай уроктæ нæма райдæдтонцæ, уотемæй æй Къæмунти куд балæуун кодта, уой.

МÆРЗОЙТИ Сергей

РЕДАКЦИЙÆЙ. Дзугкойти Геуæрги æма аци уац ниффинсæг, адæмон ахуради ветеран Мæрзойти Сергей, гъулæггагæн, абони не ’хсæн нæбал æнцæ… Рохсаг уæнтæ… Се  ’рдзон искондæй, зæрдæй, сæ уодикондæй цæйбæрцæбæл федауцæ адтæнцæ, уомæ гæсгæ нин æнцæ æримисуни аккаг…