Иристони медæгæ силгоймæгти ’хсæн идейон-гъомбæладон куст рапарахат æй 1920 анзи,  хъæбæр зин æма берæ цæмæйдæрти кадавар уавæрти.  Раст зæгъгæй, фидтæлтиккон æгъдæуттæ ма уæд бустæги сæ тухи адтæнцæ, æма уонæмæ гæсгæ ба силгоймагæн нæ федудта æргомæй æхсæнадон гъуддæгути архайун – уогæ ба си уони фæнди тæвагæ ахид уидæ. Цидæр адтæй, уæддæр силгоймæгтæмæ уоййасæбæл нæ гъардтонцæ сæ барти сæрбæлдзоргути дзубандитæ.

Гъе уæхæн уавæрти арæзт æрцудæй Терки облæсти силгоймæгти фиццаг съезд.

Архайгутæ имæ ’рцудæнцæ сауæнгæ идарддзæф гъæутæй дæр. Æрæмбурд æнцæ еу рауæнмæ æма дзубанди кодтонцæ сæ идарддæри цардиуагæбæл, паддзахадон гъуддæгутæбæл.

Ка ’й зонуй, сæ дзубандийæгтæ æма сæ ци хузи кодтонцæ, е нæмæ абони æнахур, цæмæйдæрти ба æнæхийнæ фæккæсдзæнæнцæ. Фал сæ балæдæрун ба æнгъезуй, уомæн æма уæди рæстæги уавæртæмæ гæсгæ бунати адтæнцæ.

Æрæдони райони силгоймæгти номæй съезди радзубанди кодта Насхъидати Разетæ. Æма уотæ загъта:

– Мах гъæуи силгоймæгти организаци мин бабарæ кодта  сумахæн, Терки облæсти фæллойнæгæнæг силгоймæгти фиццаг съезди делегаттæн, зæрдиаг арфæ ракæнун. Сæ зæрдæ уин зæгъуй уой, цæмæй уæ куст фæррæстмæ уа, цæмæй нæуæг хъаурити æма нифси хæццæ уæ къохи бафтуйа уæ зæрди фæндон æнтæстдзийнæдтæ. Æрцудæй силгоймагæн дæр æ бартæбæл исдзоруни рæстæг. Ес нин нур партион, советон æма хæдзарадон оргæнти косуни фадуат. Нæ еци бартæй æнхæстæй испайда кæнгæй, мах гъæуама нæ еугур хъауритæ дæр исаразæн æригон Советон хецаудзийнадæ исцардгъон кæнунмæ.

Съезди архайгутæн райарфæ кодтонцæ синхаг национ облæстти силгоймæгти минæвæрттæ дæр.

Съезд байгъуста къуар докладемæ. Зæгъæн, дуйнеуон уавæр æма зæнхи туххæй доклад искодта облæсти Революцион комитети сæрдари хуæдæййевæг Тæкъоти Симон, адæмон ахуради туххæй – адæмон ахуради хайади сæргълæууæг Гадий-фурт æма æндæртæ.

Съезди кæронбæттæни æмбурди Терки облæсти силгоймæгтæн Цæгат Иристони облæсти партион комитети номæй райарфæ кодта Терки облæсти тугъдон комиссар Николай Гикало. Æма æ радзубандий загъта:

– Сумахæн хъæбæр ахсгиаг ихæстæ æвæрд æрцудæй уæ размæ. Нуриуæнгæ хуæнхаг адæмæн, хонхи цъæсгити цæргæй, нæ адтæй фадуæттæ сæ цардиуагæ сæ зæрди фæндон аразунæн æма сæ бæнттæ æрвистонцæ фуртухстæй. Советон хецаудзийнади фарста исæвардта уони цардарæзти размæцудбæл ауодуни туххæй, уомæй уруссаг косæг æма зæнхкосæги æмрæнгъæ сæ æрлæуун кæнуни туххæй. Фал еци гъуддаги ес берæ цæлхдортæ. Уомæ гæсгæ мах дæр æма сумах дæр еумæ гъæуама нæ еугур хъауритæ исаразæн уони райеуварс кæнуни нæ еумæйаг кадгин ихæс æнхæст кæнунмæ.

– Мах ами фиццаг хатт уинæн ирон, мæхъæлон, тæтæйраг, персайнаг æма æндæр адæмихæттити минæвар силгоймæгти –  уруссаг силгоймæгти хæццæ еумæ æмбурдæй. Е æй устур уæлахездзийнадæ. Силгоймæгти хæццæ еумæ мах, нæлгоймæгтæ, еугур хъауритæ исараздзинан Советон хецаудзийнадæ исфедар кæнунмæ, коммунистон æхсæнадæ аразунмæ, фæндуй мæ сумахæн уæ куст уоййасæбæл æнтæстгин рауайа, æма уæ дуккаг съездмæ минæвæрттæ æрцæуа еугур адæмихæттитæй дæр.

Терки облæсти силгоймæгти фиццаг съезди делегаттæ сæ унаффи ниффинстонцæ: «… Мах, силгоймæгти фиццаг съезди делегаттæ, дзурд дæттæн Советон хецаудзийнадæн еудадзуг агъаз кæнун, нæ размæ нин ци ихæстæ æвæра, уони кади хæццæ æнхæст кæнун. Ардигæй нæ хæдзæрттæмæ рандæ уогæй, мах райгъал кæндзинан еугур силгоймæгти, уæлдайдæр ба сæ зундирахастæй  фæстезад силгоймæгти æма дзурд дæттæн, нæ хъауритæ исеу кæнгæй, ке косдзинан, нæ фæтæг æмбал Ленин куд косуй, уотæ…

*  *  *

Силгоймæгти еци съезд ку адтæй, уомæй рацудæй  фондз æма фондзинсæй  анзи. Уæди æма нури уавæртæ – арв æма зæнхæ. Уоййасæбæл фæйнæхузон æнцæ.

Нуртæккæ силгоймæгтæ нæлгоймæгти хузæн æнцæ активон архайгутæ паддзахадæн унаффæ кæнуни гъуддаги, æма е хецæн  дзубандий фарста ’й. Мах ба ма еу æнæмæнгæ зæгъуйнаги кой ракæнуйнаг ан. Терки облæсти силгоймæгти фиццаг съезд советон доги рæстæгæй-рæстæгмæ æримисиуонцæ. Æма уоми аййеппæй неци ес. Фал уой фæдбæл мухургонд æрмæгути, хуæнхбæстон силгоймæгтæ раздæр ци уавæри адтæнцæ æма син советон хецаудзийнадæ ци хуæрзтæ фæцæй, еци хецæндзийнæдтæ фегæрдæр кæнуни фæндæй си рабарæ-бабаритæ æнæбунати уайдзæфти, кæмидæрти ба нæ фидтæлтиккон æгъдæутти федауцæдзийнадæ æфхуæруни хузи. Еци финстити загъд уидæ, гъома,  силгоймаг кодта тæрегъæддаг цард, адæймагбæл нимад нæ адтæй, нæдæр хуæнхбæсти, нæдæр хæдзари медæгæ; е  кодта цагъайраги куст, нæ ин адтæй æрбадæн айдагъ æрбацæуæги рази нæ, фал æхе лæги рази дæр. Уотемæй ба нæ адæммæ федар æвæрд адтæй силгоймагæн кадæ кæнуни æгъдау. Уой сæ наукон-зонадон кустити æнæмæнгæ баханхæ кæниуонцæ куд нæхе ахургæндтæ, уотæ нæ адæми цардиуаги гъуддæгутæ ка ’ртаста, еци уæрæсейаг æма фæсарæйнаг ахургæндтæ дæр. Мадта нæ адæмон исфæлдистади дæр хъæбæр берæ ес уой æвдесæг курухон зæгъдтитæ æма таурæхътæ. Уонæй еуей мухур кæнæн абони – æвзаргæ ба ’й уомæ гæсгæ ракодтан, æма æвдесæн æй, силгоймаги рауон-циуондзийнадæ цæйбæрцæбæл нимади адтæй нæ фидтæлтæмæ.