Алли адæймаг дæр сæрустур куд нæ фæууй æ райгурæн гъæубæстæй. Уотæ алли гъæубæстæ дæр сæрустур фæууй, гъæуккæгтæй ин кадæ æма намус ка хæссуй, уонæй. Федарæй ни æруагæс кæнуй, номдзуд скъульптор, Уæрæсей аййевæдти академий иуонг, Цæгат Иристони адæмон хузæгæнæг СОСКЪИТИ Владимир æма зундгонд финсæг, Цæгат Иристони поэт СКЪОДТАТИ Эльбрусæн дæр сæ райгурæн гъæу Сурх-Дигорæ куд табугæнæг æнцæ, уотæ зæрдтагон æнцæ сæхуæдтæ дæр сæ фидиуæзæгæн. Уой хæццæ ба ма дууæ æмгъæуккаги хуарз æрдхуæрдтæ дæр æнцæ. Æма уомæ гæсгæ абони, Скъодтати Эльбруси æмдзæвгитæ мухур кæнгæй, исфæлгонц сæ кодтан Соскъити Владимири цалдæр скульптурон кустемæй.

 

Еунæг уод дæр а-дуйней

Цардæфсесæй нæ мæлуй.

Æнос цардмæ, – хъазар ке ’й,

Уомæ гæсгæ фæббæллуй.

 

Фал и ’змæлд æй æносон, –

Мах уоци нифс фæлевуй.

Царди гъазти æригон

Фæллад хестæри ’ййевуй.

 

’Ма зæрондмæ сувæллон

Ку баходуй æ къумæй –

Фæззæгъуй, – нура, фæдон,

Ду уодзæнæ рæбунæй,

Исмæкодтай æносон, –

Нæбал тæрсун мæлунæй…

 

*  *  *

Ци дессаг æй лæги цард, –

Нæуйнагай ка исуй,

Исуогæй ба нин нæ цар

Æ куройни ка инсуй.

 

Ци мæнгард æй лæги цард, –

Карни надбæл ка цæуй,

Кæмæй фæууæн нифсæвард,-

Фудæнгъæл нæ ка кæнуй!

 

Ци фæливд æй лæги цард.

Нивтæй зæрдæ æвæргæй,

Мæнгæ ’рттивдæй куййи сайд

Мах ка кæнуй, лæдæргæй.

 

Куд гъолон æй лæги цард,-

Ка нæ рæвдауй мадау,

Уæдта нин нæ сунти кард,

Ка æндадзуй æзнæгау.

 

Ци хъазар æй лæги цард, –

Æрдзи адгиндæр лæвар!

Æнос цæфсгæй дæр æ ’йарт

Кæмæн хонæн кадавар.

 

Ци зудæ ’йбæл æй цæрæг,

Куд некæд си фæлмæцуй,

Дони нигъулгæй ма лæг

Гъæмпæбæл дæр фæххуæцуй.

 

Цæмæй конд æй лæги цард, –

Гъуди дæр не ’ркæнгæй мах,

Ка ни фæлледзуй идард, –

«Дæ рун бахуæрон, мæ къах!»

 

Ци уарзон æй лæги цард, –

Æнæнгъæлти ниви зар.

Табу дин уæд, нæ Хуцау,

Хæлар нин уæд дæ лæвар…

 

*  *  *

Нæ фæткъу рагæй дæр рæзбуни

Хæрдмæ нæбал гæлдзуй е ’рæзнæ.

Æ рæзæ бамбуйуй æ буни,

Бæлццон не ’рфецæуй æ размæ.

 

Кæддæр калидæ уорс-уорсидæй

Уомæн æ деденæг цæхæртæ.

Синхи биццеутæ, æносидæр,

Хастан æ цормæ нæ изæртæ.

 

Уæд ма бæласæ æвзонг уодтæн

Кодта дунгæмæ царди зартæ,

Уотæ нæ хæццæ æрзæронд æй, –

Дæттуй талатæмæ æ бартæ.

 

Бонæй фæууй нур æвæлгæлæс,

Бæргæ, – гъавуй ма ценхъæр унмæ!

Фалæ мæйдари кæунгъæлæс

Хонуй е ’нгæртти æ рæбунмæ…

 

*  *  *

Нурмæти мин кæми цардтæ, –

Нæ мæ кодтай гъуди дæр.

Дæ мæти дæр некæд адтæн,

Нур толæ мæ муди дæр!

 

Фур æрхунæй куд нæ мардтæн!

Фæййерваздтæн мæлæтæй,

Æрмæцардтай, – ку æрцардтæн, –

Нæбал мардтæн дæ мæтæй…

 

*  *  *

Кадæр райгурдæй нецигъонæй,

Кадæр – лæггъæдæ, хуæрзгъонæй.

Дуккаг фиццагæн – æ рæуонæ ’й,

Хицæй мæлун ма æ бон æй.

 

Хуразæн æзнæгтæ некæд фæууй,

Ес ин, – кæмæн æй сон æзнаг.

Фал тæрегъæди ка бацæуй,

Уомæн исуй е феддуйнаг…

 

*  *  *

Уотæ адгин ку нæ уайдæ,

Уотæ уарзон –  сувæллон,

Уæд, æвæдзи, нæ адтайдæ,

Æ исхæссун неке бон.

 

Лæги фæндти уæлдæр фæндæ –

Сувæллонау кæдзос ун.

Е нин даргъ кæнуй нæ бæнттæ,

Е нæ кæнуй æносон…

 

Цо, – байзонæ, – ци си ресуй,

Ци æй кæнуй уотæ хъор!

Æ сах никкудт фæрсти хезуй,

Æ идзулд ба – ходгæ хор.

 

Æ цуппæртæбæл фемпъохуй,

Нæма зонгæй раледзун.

Æ гъазæнтæ куд æнтъохуй! –

Ке бон ма йæй сæ уедзун?!

 

Уотæ уарзон ку нæ уайдæ,

Æцæгæй дæр сувæллон, –

Æ исхæссун нæ иссайдæ

Еунæг мадæн дæр æ бон.

 

*  *  *

Лæгæрдуй, тундзуй æносмæ

Цæхъалтæгæнгæ рæстæг.

Уалдзæг ма йæй, фал æдосæ

Мæ фуни уидтон фæззæг.

 

Цубургæсгæ ’й сæрди усмæ,

Зæрди фæндтæн нæ хъæртуй, –

Куддæр бахатæн нæ дустæ, –

Нæ афонæ æрхъæртуй.

 

Кустæй ма нерæн – мæ хъурмæ,

Мæ равгитæ ба – ниллæг,

Исон мин цæугæ ’й будурмæ,

Исесунмæ и тиллæг.

 

Рæстæги цуд нæ фæгъгъос уй, –

Мах ку рахæссуй е ’вулд.

Разæй нин ка ’й – даргъ æнос æй,

Фæстегæй, е – цæстникъулд.

 

И дуйней думуй, е ’нгарæ,

Рæстæги дунгæ æдзох,

Ке бакæнуй зæнхи барæ, –

Расæбæл къуæруй æ къох.

 

Лæгæвразæн æй нæ усмæ,

Лæг не ’фсæдуй асæгæй.

Уалдзæг адтæй, – ку ниххустæн,

Нур фегъал дæн, – фæззæг æй.

 

Фæццæуй, цæуй æносмæ,

Уолæнгайти и рæстæг.

Кæд ци кæнгæ ’й, уой нæ усмæ

Амонуй нин æхуæдæг.

 

Æноси дæр уобæл тухстæн,

’Ма не ’фсастдæн асæгæй.

Уалдзæг адтæй, – ку ниххустæн,

Нур фегъал дæн, – фæззæг æй.

 

Мæстмæлæнæн æй нæ усмæ, –

Ци æфсонæй ма цæрун?!

Мæ фæдони коми тулфæ

Мæ фæсонæй лæдæрун…

 

*  *  *

Æрæги дæр ма æгас

А-зæнхæбæл ка хаттæй,

Е æрбайсафтæй æваст, –

Уогæ дæр, цума, н ’адтæй.

 

Нæ ададзуй и цæстæй,

Уотæ арæх ке уидта.

Æ ахурæй æртæстæй,

Æнахур рист уой тилдта.

 

Æвеппайди батар æй, –

Лæг уойбæрцæ ке зудта, –

Устур гæпбæл дæ царæй

Кадæр цума ратудта.

 

Нæма цæуй къуæре дæр, –

Нæ астæуæй фæгъгъудæй:

Е, е дæр æма е дæр…

Æхсицгæ нæ ка гъудæй…

 

Æртæхгай æй дони суг,

Исусуй ’ма ниммæлуй.

Дорæй амад æй мæсуг,

Æзмесгай ба æгъзæлуй.

 

Гъæу дзиллæй кæнуй ревæд:

Уæлмæрдтæмæ – зæронд ка ’й,

Горæттæмæ – фæсевæд,

Уагъд хæдзæрттæ – мехцохгай.

 

Хуарз адæн, еугай-дугай,

Фæккæнунцæ нур кунæг,

Уотæ бауй, сифæгай,

Зæнхи барæ деденæг.

 

Исусагæ ’й цъаййи дон, –

Ку нæ ахеда æ бун.

Нæбал æй дæу дæ фæдон, –

Ку нæ цæра дæ рæбун.

 

Æрæги дæр ма гур-гур

Ци гъæу кодта адæнæй,

Ефстагмæ си ’ссæуй нур

Сабийти стуф авдæнæй.

 

Æй дуйней зилд æносон

’Ма уой нифс мах фæлевуй.

Царди гъазти æригон

Зæронддæри æййевуй.

 

Тумугъ дзилли кæун, гъе,

Ке бон бабæй фæккæлуй?!

Еунæг уод дæр а-дуйней

Цардæфсесæй нæ мæлуй.

 

Зæрдæхсайгæй лæги бон

Ранæхстæр ун дæр ку нæй,

Куд дессаг æй, – сувæллон

Ку фæххода дæ къунæй…

 

*  *  *

А-зæнхæмæ ку цудтæн, –

Арв хорæй скодта дæу нивæ.

Дæу уарзунмæ игурдтæн,

Мæ нивæн, ду дæ мæн нивæ.

 

Дæу цæститæй аргъуд дæн, –

Нæ сæ æвдистай хæстæгмæ,

Ку дæмæ, цид, бацудтæн, –

Мæн гæлста се ’рттивд фæстæмæ.

 

Уой зонун, ’ма еугæндзон

А-дуйнебæл неци фæууй, –

Ци нæ фæууй, – уæд исон

Куд фæраздзæн æнæ дæуæй.

 

Æрмæст уразт æй æносон –

Адгин синдзæгун уæгъæли!

Ку дæ некæд æртæсон,

Уæд нæ райгурдтæн дзæгъæли…

 

*  *  *

Æййафгæ нæ карнæ фæццæуй,

Кенæ ба æмдзо кæнæн æ хæццæ.

Цæмæдеси æмбæлццон гъæуй, –

Æ цæсгон не ’вдесуй, уæхæн фæткæ.

 

Цидæр уаг мæ зæрдæ æрзæгъуй,

Кæд гъавун евунмæ æмхуз бонтæ?!

Фал Хуцау уæлæрвти фæккæнуй

Хевастæй хе дзурд ’ма хе фæндонтæ.

 

Æркæун ме ’нæбонбæл гъæрæй, –

Мадта ма мæхецæй ци аразгæ ’й?

Æрходуй Хуцау мæнмæ сæрæй, –

Алцидæр! – зæгъуй мин гъазгæ-уарзгæй.

 

Æфтуйуй мæ зæрди ци нæ ба?!

Мах цæрæн, – ке уадздзйан, – нæ къахвæндтæн…

Цидæр нин бантæсуй, – цидæр ба

Ихæсæн ниууадзæн нæ цæуæттæн.

 

Етæ дæр, райдайгæй нæуæгæй,

Æнгъæлгæй хе бари сæ гæнæнтæ,

Догъ кæнгæй федæнмæ рæуæгæй,

Мах æнгæс рарветунцæ сæ бæнттæ.

 

Уотемæй, не стурдæр нивæ – цард –

Фæккæнæн сатар мах фæди-фæдмæ.

Хуцау нин не ’сафуй нæ къахнад, –

Æ дзурдæй ке уадзæн, – нæ къахвæдтæ.

 

Дæ бонæн уай, хуарз лæг, дæ бонæн!

Куд рауайуй, – ка ’й цард уотæ æнгъæл.

Рагацау нæ нивæ нæ зонæн –

’Ма цæгæй, – уоми ’й кæд ниви дæгъæл…

 

Æййафгæ нæ Карнæ фæццæуй,

Кенæ нæ хæтун кæнуй æ фæдти.

Æрмæст нæ листæг кæсун кæнуй, –

Куд зиннæн алцигæнæг нæхуæдтæ…

 

*  *  *

Хуæцуй æ уорс сæрбæл

Зæронд – кæддæри ’взонг,

Истуй сæ къæсæрбæл

Лæхъуæн нæхстæрæрвонг.

 

Кæуй зæрдæбунæй,

Цæугæй амондагор,

Зонуй, – æрдæгбун æй

Гъенур фиди бундор.

 

Исон ке фæууодзæй

Нæ гъæу лæг ревæддæр,

Уомæй нæ исуодзæй

Сахар лæг-идзагдæр…

 

Кæсуй, ка исхъурмæ ’й,

Еци къæбуламæ.

Кæлуй зæрдмæгурæй

Сугтæ къибиламæ.

 

Уой ин æ разнадмæ

Фидæ æривардта:

Нисан – æ фæндагмæ, –

Гъигæ ’й маци дара!..

 

Æртæх æртъуплæсуй

Донмæ, тæли уадзгæ

Уоми’й раниуазуй,

Бæрцуат – хурфи уадзгæ.

 

Ледзæн æдæуагæ

Гъæутæй горæттæмæ,

Кæнуй си дзилагæ

Кунæг фæди-фæдмæ.

 

Фидæ æ уорс сæрбæл

Хуæцуй, хъурмæй ефтонг.

Æ фурт сæ къæсæрбæл

Лæууй нæхстæрæрвонг…

 

*  *  *

Фæззæг лæмæгъ хорæй

Кæнуй гъолон нивтæ.

Гъæдæ нæ басор æй, –

Уомæл, æрдæгцъифтæ.

 

Фæрсæй балæборуй

Дунгæ æ циргъ нихтæй,

Тæрсæй, – ка фæббор æй,

Тонуй уæхæн сифтæ.

 

Цæуй лæгунгæнгæ

Уæздан – и бæласæ.

Мæнæ, уингæ-уингæ,

Рацæй «къохи» асæ.

 

Сæхе исцæгъдунцæ

Бæгънæги къалеутæ.

Хурфæй истæхунцæ

Рæуæги-тарст цъеутæ.

 

Фæззæг æритауй

Зæнхи бор горцъетæ.

«Дзæгъæл» кæми хауй

Арви ци хор …?!

 

Нурма лæмæгъ тавуй

И сог уомæл авар.

Е ’хсир уæсæн давуй

И гъог-нæ хæдзардар.

 

Цума ниггузавæ ’й

Нивгун-и æрдозæ.

Телуй æ сор тъафæ

Дунги зæронд цъозæ…

 

Уодзæй нæуæг сифтæ

Бæгънæги бæлæстæн.

Нæййес уæхæн нивтæ

Æрмæст лæги æнзтæн…

 

*  *  *

Ци изолти æрбацудан,

Уо, не ’рбацуд æй дессаг!

Аккаг бæстæбæл бафтудан, –

Исахид æй нæ ефстаг.

 

Кæд Хуцауи уомæн гъудан, –

Æ рохс азгъунст – фæлдесонд –

Æнæ махæй нæ федудта,

’Ма ’й фæууа кæронмæ конд.

 

Неци адтан, некуд адтан,

Æрмæстдæр æй е зудта, –

Нæ «къудуртæ» куд амадта,

Уодтæ нин си куд думдта.

 

Æрнæрæсагъта цæрунмæ, –

Уæлдæр амонд неци ес!

Боз Кæнæгæй – лæдæрунмæ,

Ке ни байвардта медес!

 

Ке нин равардта ’змæлунмæ

Хъаурæ дæр ’ма барæ дæр.

Ковдзинан нур æ къилдунмæ

Æнæбари-барæй дæр…

 

Ка фæгъгъавуй æнтæсунмæ,

Арв уонæмæ фæхходуй.

А-дуйнеййæй æртасунмæ

Ци æвгъау ан, тæходуй…

 

*  *  *

Ци дессаги фæлдесонд дæ!

Кæмæ ферттевуй дæ каст, –

Фæггæп ласуй еугур сонтæй

Гъеууой зæрди фунæй уарзт.

 

Дунд фæууис ду мæ рæбунтæй,

Фал еци каст, содзгæ каст,

Ка мæ хæссуй арви бунти,

Кæмæй ерун додгæ маст!

 

Дæ сæрмæ мæ ку нæ хæсси,

Мæ уодæн хæсгæй æзманст,

Фæстæмæ дæр нæ ракæси, –

Куд мæ кæни фазæласт.

 

Зæнхи зуртæ ’ма къузуртæ, –

Царæстигъд си ку ниддæн!

Мæ бауæр си ниббузуртæ ’й, –

Ци æхцæуæн ристи дæн!

Бони фунтæ, хори тунтæ,

Арви цийнæ, зæнхи уарзт!

Уæд æности æнæскъунгæ

Сахирд тунтæй уацæбаст…

 

*  *  *

Карнæ хецаутæ нæ фæзгъазуй,

Карнæ Хуцауи мадзал æй, –

Уомæй дзилли ’змæлд исаразуй –

Игурцæ, цард ’ма адзалæй.

 

Уæзæ ’вдесунцæ уæзбарæнтæ,

Армæй банкъарæн ес дзаума,

Фал минеуæгæн йæ арæнтæ

Бæрæг не ’рцудæнцæ нурма.

 

Хуарзæн нæййес бæлвурд гæрæнтæ,

Фудæн кæрæнттæ нæ фæууй,

Нæййес амондæн ниггæнæнтæ,

Нивæ бæрцуати нæ цæуй.

 

*  *  *

Ци Хуцау мæ исфæлдиста

Мадæ ’ма Фидæн, –

Мæ тæрнихбæл е ниффинста,

Ка æма ци дæн.

 

Ци Хуцау мæ исфæлдиста,

Уомæй адтæй дзурд,

Мæ тæрнихбæл е ниффинста:

«Дигорон» ’ма «фурт!»

 

Ци Хуцау мæ исфæлдиста

Кадæ ’ма Цитæн,

Е мæ фæрссæй, – куд нæ исдæн

Сæ агкаг, – ци дæн?

 

Ци дессæгтæ мин бавдиста, –

Цард æма æ уаргъ.

Нæ син ес нæ, мæ фиди ’стæн,

А-дуйнебæл аргъ!

 

Ци надбæл мæ æривардта, –

Кæд уобæл цæун,

Уæд, – ци дзиллæн мæ равардта,

Уони дæр гъæун.

 

Ци æвзагбæл бæрæг адтæн

Мадæ ’ма Фидæн, –

Нæ мæ ес барæ нæ радтун

Фурт æма кизгæн.

 

Нæ игæстæн цæхæн уагбæл

Ковдзæнæн – «Рохс цард!»

Нæ мæрдтæн ба ци æвзагбæл

Зæгъдзæнæн – «Рохсаг!»

 

Ци Хуцау нин ниффæлдесуй

Цард æма нисан,

Фæстæдæр нин е бавдесуй, –

Ка æма ци ’ссан…

 

*  *  *

Исхаттæй дæлгонмæ арви агæ,

Мегъæ си баскъуæлхтæй, куд косарт,

Аги бунбæл сгъазуй æрттевагæ,

Фæццæфсуй, сасодзгæ гур-гур арт.

 

«Гали мард» сирадæй тулфæкалгæ,

Пæлхъ-пæлхъхъæй дуйней кувдæн фицуй.

Уарунæй зæнхи фингæ байдзаг æй, –

Уæрасæй хумгæндтитæ хинцуй.

 

*  *  *

Уинун – фалдзос алке йæй æхе барæ,

Цардарæзтбæл кæнунцæ сабур тох.

Ду ба райстай мæн уоди сæребарæ,

’Ма мæ скодтай зæнхон гъуддæгтæй цох.

 

Баст дæн æма кæнис ма мæстæймарæ

«Рауай… хуæрзбон!» – телис мæмæ дæ къох.

Д ’ахæсти ун гъеуæддæр ци хъазар æй,

Сæнтти тæхун сонтæй дæумæ æдзох.

 

Цогæ циййес дæу зæрди, уой равзарæ!..

Нивæ ’ма тас итауи мæ фалдзос…

Цæфсуй æхсæвти стъалу мæ хæдзари,

Кæнуй мæмæ тæбар-тубур дæ рохс.