Нæ маддæлон æвзаг æма литератури Бон бæрæг кæнуни рæстæги ци мадзæлттæ арæзт æрцудæнцæ, уонæй сæ сæйрагдæртæй иссæнцæ дууæ цауи – Дзæуæгигъæуи бундорон цалцæги фæсте байгон æй  Хетæгкати Къостай номбæл литературон музей. Фиццаг хатт æ дуæрттæ байгон кодта æхсæз æма цуппаринсæй анзей размæ, Къостай райгурди 80 анзей юбилей бæрæггонд ку цудæй, уæд. Игонгонд ба æрцудæй  Ирон аргъауæни. Уой фæсте ба ин равардтонцæ Цæгат Иристони бæстæзонæн музейи историон хайади бæстихай.

Нуртæккæ музейи  æвæрæнти æфснайд æнцæ инсæй минемæй фулдæр экспонаттæ, сæ багъæуай кæнунæн ес гъæугæ уавæртæ. Музейи сæйраг экспозици ахæссуй æртæ райдзаст зали.

Музей нæуæгæй байгон кæнуни мадзали архайдта Цæгат Иристони Сæргълæууæг
Сергей Меняйло. Æма æ радзубандий уотæ загъта:

– Араздзинан еугур мадзæлттæ дæр, цæмæй багъæуай кæнæн не ’взаг, нæ культурæ, аййевадæ, Иристон  æма хуæдхуæцгæ адæмихатт цæмæй ан,  нæ еци хæзнатæ.

Æхцæуæн æй, Хетæгкати Къостай номбæл Ирон литератури музей ке байгон кодта нæуæгæй æ дуæрттæ. Цийнæдзийнадæ ’рхаста айдагъ косгутæн нæ, фал маддæлон æвзагбæл дзурд, аййевадæ, культурæ, фидтæлти уодварни æносон хæзнатæн аргъ ка кæнуй, еци адæми алли фæлтæртæн.

Бæрæгбон исфедудта Цæгат Иристони филармоний адæмон инструментти оркестр «Иристон»-и музыкантти аййевадæй.

* * *

Нæ бæсти Гæрзефтонг тухти æма профессион литератури зингæ æма ахедгæ фæд ниууагъта не ’мзæнхон æхсаргин æма искурдиадæгин финсæг, драматург, Мæздæги райони станицæ Черноярскийæй рацæуæг Мугути Мæхæмæти фурт Хаджи-Мурат (1893-1968).

Искурдиадæгин финсæг æма нифсхаст æфсæддони ном исæносон кæнунбæл зæрдиагæй байархайдтонцæ Галати Бариси номбæл национ-культурон æхсæнадæ, нæ республики финсгути Цæдес, фонд «Æмархайд» æма Хетæгкати Къостай номбæл Ирон литератури музей. Уони хъæппæресæй æрæги арæзт æрцудæй арфиаг гъуддаг – Хаджи-Мурат 1923-1925 æнзти Дзæуæгигъæуи Горькийи гъæунги ци хæдзари цардæй, уой фарсбæл æвæрд æрцудæй нæуæгæй арæзт аййев мемориалон къæйдор фæйнæг. Фиццаг номерæн фæйнæг ба игонгонд æрцудæй 1987 анзи, фал ибæл рæстæгути фæд фæббæрæг æй – фæддæртгун æй æма ’й иснæуæг кæнун багъудæй. Уобæл байархайдта – зундгонд скульптор, Уæрæсей Федераций хузæгæнгути Цæдеси иуонг Сабети Геуæрги.

Нæуæг арæзт мемориалон фæйнæг кадгин уавæри байгон кæнуни туххæй Мугъути Хаджи-Мурати хæдзари размæ арæзт æрцудæй кадгин мадзал. Уордæмæ  æрбамбурд æнцæ нæ республики æхсæнадæ, аййевадæ, культурæ æма рауагъдæнтти косгутæ, Черноярски станици раздæри æма нури цæргутæ, æфсæддон, киунугæкæсгутæ.

Номерæн æмбурди райдайæни æ цард, æфсæддон архайд æма исфæлдистадон нади туххæй радзурдта Галати Бариси номбæл национ-культурон æхсæнади сæргълæууæг Гаглойти Лянæ. Радзубанди ма си кодтонцæ мадзали архайгутæй беретæ.

Номдзуд ирон композитор, станицæ Черноярскийæй рацæуæг, рохситауæг æма фольклорист Галати Бариси музыкалон уадзимистæ аййев цагъдæй æмбурди архайгути зæрдитæ барохс кодтонцæ Дзæуæгигъæуи æфсæддон гарнизони еугонд оркестри музыканттæ.