Раисæ ЗЕНЬКОВАЙ конд хузæ «Иссæребарæгонд зæнхæбæл». Ист æй социалон хизæгтæй.

Тугъдон æрдхуарддзийнади туххæй иннæ хабар ба кæддæр газет «Рæстдзинад»-и фæрстæбæл ракодта отставки дæлболкъон И. Качанов.

Адтæй æмбесæхсæвæ, фал тугъди арти æвзæгутæ нæ хустæнцæ Алагирæй Орджоникидземæ сосæ надмæ хæстæг. Немуцаг дзармадзанти гæрæхтæн дзуапп лæвардтонцæ нæ артиллеристтæ æма минометчиктæ.

Цомайти Валентин лæудтæй пости бригади командири никкæнди рази. Еу рæстæг æ гъостæбæл райгъустæй кедæр гъузгæ къахдзæфти унæр. Валентин зудта, æхсæвигон уотæ арæхстгай айдагъдæр бригади командир ке цæуй, уой, фал уæддæр, куд фæууй, ци фæууй, е автомат æ къохтæмæ райста. Минкъий фæстæдæр имæ талинги хуæздæр зиннун байдæдта бригади командир, болкъон Ворожищеви æндæргæ. Е æрбацæйцудæй командæгæнæн пунктæй, «æ хæдзарæ» ке худта, еци никкæндæмæ.

– Раст бакодтай, – æппæлæгау, пости лæууæгмæ хæстæг бацæугæй, загъта командир, – еугæр ку зонай, ка ’рбацæуй, уой, уæд æй тæрсун кæнун нæбал гъæуй. Ду раст дæ, – нæуæгæй бабæй Цомай-фуртбæл æ цæстингас рахæсгæй, загъта Ворожищев, – кенæ ба æрæги уæхæн цау æрцудæй: бонигон æрбацæун, уинуй мæ пости лæууæг, уæддæр мæмæ æ гъæлæсидзаг гъæр кæнуй: «Æрлæууæ, кæци дæ?» Мæнмæ гæсгæ, е комкоммæ равдиста хестаундзийнадæ. Ку дæ раййевонцæ, уæд гъæуама æрхезай никкæндæмæ.

Валентин сабургай райгон кодта никкæнди дуар.

Болкъон лæдæрдтæй, тъугъдон æфсæрми ке кæндзæнæй, уой, æма имæ исдзурдта:

– Медæмæ, медæмæ…

Цомай-фурт ку бахизтæй, уæд фæтæгени цирагъи рохсмæ ниллæг стъолбæл фенгаст æй водки авгæмæ, карк æма æндæр хуæруйнæгтæмæ, се ’хсæн – фæтæн æрхи къос.

– Лæгбæл æнæнгъæлæги ци гъуддаг не ’рцæудзæнæй, – медбилти баходгæй, загъта болкъон. – Зæгъæн, нуртæккæ мæмæ цæуй хъæбæр ниуазун, еунæгæй нæ, еске хæццæ, хонгæ дæр дæ уомæн æрбакодтон.

Болкъон райста водки авгæ, байгон æй кодта æма си раздæр агувзи рауагъта, уæдта æрхи къосæй. Еци къоси хæццæ некæд хецæн кодта, ниуазта си хъæбæр ниуæзтæ, цай, хуардта си æндæр хуæруйнæгтæ.

– Бакъуæрæн, æ къох бадаргъ кодта Валентинмæ. – Нæ зонун ирæнттæмæ куд æй, фал уруссаг æгъдаумæ гæсгæ раниуазуни размæ къурц бакæнунцæ. Баниуазæн нæ уæлахези туххæй.

Командир къос æ билтæмæ исхаста æма ’й бунтæй баниуазта, уæдта загъта: «Уомæй фулдæр нæ фæнниуазун, дæуæн дæр фулдæр нæ ратдзæнæн. Уотæ, гъе, мæ ирон æрдхуард, гъæуама алли гъуддагæн дæр æгъдау уа. Уогæ, ирæнтти хæццæ рагæй лимæн дæн, – дзурдта идарддæр Ворожищев, – сауæнгæ медбæстон тугъдæй нуриуæнгæ. Бæройти Георгийи  хæццæ еу бæхгин æфсади тох кодтан уорсгвардионти нихмæ. Æхсаргин биццеу адтæй, еу æма дууæ уорсгвардиони нæ барвиста мæрдтæмæ. Хъобани цардæй æ бийнонти хæццæ. Аци къос дæр мин е балæвар кодта зæрдæбæлдарунæн. Тугъдæй нæ хæдзæрттæмæ ку раздахтан, уæдæй фæстæмæ нæбал фембалдан, æ фæд фесавдæй. Нур Иристонмæ ку исхъæрдтæн, уæд Георгийи, нæуæгæй æримистон æма исфæндæ кодтон æ хæдзарæ ин байагорун. Мæ рæстæгæй ин рахай кодтон. Хъобанмæ бацудтæн, иссирдтон ин æ хæдзарæ. Уатмæ куддæр бахизтæн, уотæ барæ-æнæбари никкудтæн.

– Рамардæй? – рафарста командири Цомай-фурт.

– Нæ, фурцийнæй искудтæн: фарсбæл зингæ бунати рауидтон зæрдæбæлдарунæн ин ци баслæхъ балæвар кодтон, уой.

– Æма æхуæдæг ба кæми æй Георгий? – рафарста бабæй Цомай-фурт.

– Мах кæми ан, уоми. Сæхемæ мин куд загътонцæ, уотемæй е дæр дæрæн кæнуй фашистти, æ хæццæ рахудта æ фурти дæр. Æз ин, ке зæгъун æй гъæуй, æ адрес райстон æма имæ финстæг рарвистон. Кæмидæр, сæйраг фронти, гъæуай кæнуй мæ хæдзарæ, мæн ба мæ хъисмæт ардæмæ, ме ’рдхуарди райгурæн Иристонмæ æрхаста.

Болкъони дзубанди æвваст фескъудæй, никкастæй никкæнди еу къуммæ, æвæдзи, бахаудтæй евгъуд рæстæги имисуйнæгти уацари, уæдта фæккомкоммæ ’й Валентинмæ æма имæ рæвдаугæ гъæлæсæй исдзурдта:

– Хуæргæ кæнæ. Дæхе бафсадæ. Тугъди рæстæг уæхæн «кувд» ахид нæ фæууй. Аци хунæ нин нæ уæлахези туххæй майрæмадаггæгтæ ’рбахастонцæ.

МÆ ФИДИ ТУГЪДОН ЛИМÆН

Тугъдон æрдхуарддзийнадæ уотæ федар разиннидæ, æма фæстугъд дæр сæ зæрдиуагондзийнадæ æгириддæр нæ нидæн кодта. Кæддæри æмтохгæнгутæ уæд сæ еуемæ, уæд сæ иннемæ æхсицгонæй исæмбæлиуонцæ. Фембæлуни фадуат си кæмæн нæ уидæ, етæ дæр кæрæдзей нæ иронх кæниуонцæ. Мадта си еске цардæгас ку нæбал уидæ, уæддæр иннæ се ’рдхуарддзийнадæ нæ иронх кæнидæ, æ байзайæггæгти хæццæ баст уидæ.

Уой фæдбæл цæмæдесаг хабар ракодта журналист æма финсæг Черчести Хъасболат.

Уæд нæ гъæуи æрдзон газ нæма адтæй. Арт кодтан согæй. Сог ба нæмæ ахиддæр уæйæ кæнунмæ ластонцæ нæ синхаг кæсгон Хатути гъæуæй. 1971 анзи уæд æз ахур кæнунмæ бацудтæн ЦИПУ-мæ. Мæ фиди рамæлæтбæл анз дæр нæма рацудæй, уотæ дин еу бон кæсун, æма гъæунгти æрцæуй еу бæхуæрдун, æ гуфæ согтæй идзаг, уотемæй.

Еци гъизт зумæг нæмæ соги гæппæл дæр нæбал адтæй æма æз бæхуæрдуни хецауи нæ рази фæууорæдтон. Мæ мади пенсийæй æртæ тумани исистон æма мин кæсгон лæг исарази æй еци аргъбæл æ согтæ раттунбæл.

Бæхуæрдун баздахтан нæ тургъæмæ. Согтæ ку æрцурхтан, уæд æз кæсгон лæги медæмæ иуазæгуати æрбахудтон. Æ къохмæ ин банимадтон æртæ тумани. Мæ мадæ ин фингæбæл æрæвардта графини арахъ, цихт æма дзол.

Кæсгон лæгæн арахъи агувзæ æ рази ку æрæвардтон, уæд е комкоммæ кæсгæй байзадæй, фарсбæл мæ фиди хузæ кæми ауигъд адтæй, уомæ. Фестадæй æ бунатæй, комкоммæ мин мæ цæститæмæ никкастæй æма мæ бафарста:

– Е, хузи, дæ фидæ, Хъайтихъо æй?

– Гъо, – загътон ин æз.

– Æма кæми æй нуртæккæ?

– Æрæги фæззиан æй.

Е арф ниууолæфтæй, æ цæститæ дони разилдæнцæ æма мин резгæ гъæлæсæй, загъта:

– Æз… Æз дин хуарз зудтон дæ фиди. 1941 анзи Устур Фидибæстон тугъд ку райдæдта, уæд нæ сахар Ростовмæ еу товарласæн поезди ластонцæ. Сталингради тугъди дæр еумæ тухтан. Гъо, цæй зин мин æй дæ фиди рамæлуни хабар…

Кæсгон лæг байамудта æхе – Ахмед Кончикоев. Арахъи агувзæй стъолмæ æртахта æма мæ фиди рохсаггаг баниуазта.

Резгæ къохæй ниссæрфта æ уомæл цæститæ. Исиста æ дзиппæй, соги аргъæн ин ци æхца равардтон, уони æма сæ стъолбæл ниввардта. Нæбал сæ бакумдта райсун. Цæуни размæ ма мæ бафарста, мæ фиди анзи кæндæ кæд кæндзинан, уомæй. Æма ин загътон – æвдæймаг июни.

Мæ фидæн анзи кæндæ ку кодтан – 1971 анзи, æвдæймаг июни, уæд дин рæфтæмæ хæстæг нæ рази еу кæсгон уæзласæн хуæдтолгæ ку æрлæууидæ. Уордигæй фиццагидæр рахизтæй мæ фиди тугъдон лимæн Ахмед Кончикоев, æ фæсте ба иннæ кæсгон мæрддзогойни адæм. Етæ тæфирфæс ракодтонцæ анзи кæндæмæ æрцæуæг адæмæн. Кончикоев кæстæртæн хуæдтолгæй рахæссун кæнун кодта еу сау фус æма ’й æ номбæл раргæрдун кодта. Мæ къох мин зæрдиагæй нилхъивта æма мин загъта: «Дæ фиди ном макæд фегадæ кæнæ, мæ хор…»

Аци дууæ хабаремæ гæсгæ ма уой зæгъуйнаг ан, æма лимæндзийнадæ дуйней еугур адæмихæттитæмæ дæр бæрзонд нимади æй. Уотæ мах адæммæ дæр. Уой фæдбæл æрмæг кæсетæ 5-аг фарсбæл. Мухур ба ’й кæнæн хуарз равгæмæ гæсгæ – æрæги 9 июни бæрæггонд цудæй лимæндзийнади Æхсæндуйнеуон бон.