БОЛЛОТИ Полий ахид фембæлидæ кæстæрти хæццæ, зæрдиагæй фæххабæрттæ кæниуонцæ еумæ.

Æ рæстæги Иристони зундгонддæр силгоймæгтæй еу адтæй Боллоти Полий. Комкоммæ дæр æй хъæбæр беретæ зудтонцæ, уой хæццæ ба ма ин æ кой ка нæ фегъуста, æ номæй æй ка нæ зудта, уæхæн адæймаг нæхемæ дæр æма синхаг республикити дæр, æвæдзи, ефстæгтæй уæлдай нæ разиндтайдæ. Уомæн æма айдагъ Ирæфи райони нæ, фал æнæгъæнæ Цæгат Кавкази дæр фæллойнæгæнæг силгоймæгтæй тæккæ фиццагдæр Полийæн  лæвæрд æрцудæй Социалистон Бæгъатæри ном. Æхсирф æма дзæбокæ ибæл, еци Сугъзæрийнæ майдан, уæдта Ленини орден Советон Цæдеси нимад адтæнцæ тæккæ уæлиаудæр æма кадгиндæр  хуæрзеугутæбæл. Лæвæрд ба цудæнцæ, социалистон ериси тæккæ бæрзонддæр æскъуæлхтдзийнæдтæ æ къохи кæмæн бафтуйидæ, еци фæллойнæгæнгутæн.

1945 анз… Тугъди уæззау гъæнтæ нæ зæнхи реубæл æнхæстдæр нæма бадзæбæх æнцæ, нерæнгæ ма æ тогæйдзаг гъæдгинтæй нæ адæми тог лæдæрсгæ кодта, сæ фурзæрдристæй сæ кеми дæр нæма ’рцудæнцæ, уотемæй ба сæбæл фæд-фæди дууæ хатти æстонг æнзтæ никкодта. Фал цæрунмæ ка райгура, уомæн æнæ ести мадзæлттæ кæнæн нæ фæууй.

Æма дзиллæ æмхузонæй бавналдтонцæ нæ бæсти пурхæгонд уавæртæ фæстæмæ исцардгъон кæнунмæ. Цæмæй промышленнон кустуæттæ æнхæст хъауритæй нæуæгæй æркустайуонцæ, уой туххæй ба бал фиццагидæр æ къæхтæбæл ислæуун кæнун гъудæй гъæууон хæдзарадæ. Æма уой туххæй еугур гъæууон рауæнти дæр рапарахат æй хъазауатон фæллойнæ.

Боллоти Елхъани кизгæ Полийбæл дæр, тугъд кæд  æ бауæрбæл нæ, уæддæр ин æ зæрдæбæл ба ниууагъта арф ностæ. Берæ сæрæнигурд фæсевæд Боллоти муггагæй сæ цард иснивонд кодтонцæ  нæ Райгурæн бæсти сæрбæлтау цъамар  знаги дзæмбутæй исуæгъдæ кæнунбæл. Уони хæццæ ба Полийæн æ хъæбæр хеуонтæ дæр. Тугъди будурæй нæбал исæздахтæй æ цардæмбал Бетанти Мæхæмæт дæр. Дууæ æнагъон сувæллоней хæццæ æригон силгоймаг райзадæй седзæргæсæй, иннæ мингай мадтæлти хузæн гъезæмарæ кæнгæй.

Æстонг æнзти адæм цитæ бавзурстонцæ æма кутемæйти ервазтæнцæ, уобæл нæ дзордзинан, мах, фæстугъди фæлтæртæ еци зин догæ не ’рæййафтан, фал нæ хестæртæй уой фæдбæл ци дзубандитæ  игъосианæ, уони ба нæ зæрдæбæл бадардтан.

Сæ хуæздæр хуæруйнаг уидæ дзиликъу, пуруса, хъæсхъæсагæ, фотæг, цъæхулатæ фунхæй, картоф, месин, сулу æма хурхæ нартихуари кæрдзини хæццæ. Паддзахадæ е ’нæбондзийнадæй адæмбæл берæ аллихузон хъалонтæ æрæвардта, æма сæ етæ дæр, дæ бон уа, нæ уа, уæддæр фистонцæ, ци сæмæ фæззиннидæ, уомæй – царв, цихт, æйкитæ.

Уæдмæ ралæудтæй 1948 анз. Полий цардæй æма куста Æхсæрисæри. Гъæуи колхоз  имонауæй хундтæй «Революци». Боллоти Полийбæл уæд æдеугурæй цудæй æвддæс æма инсæй анзи. Æхецæй кæстæр æма æхе кари силгоймæгтæй хецæн звено исаразта æма колхози æмбурди адæми рази дзурд равардта, кæд уæди размæ нартихуари гектарæй тиллæг дæс æма инсæй центнери истонцæ, уæд е ба сæ звеной хæццæ 60 центнери ке æрзайун кæндзæнæй нартихуар, уобæл.

Æма, æхсæвæ-бон нæ зонгæй, дусфæлдæхтæй, уодуæлдайæй хъиамæт кæнгæй, фæззæги сæ къохи бафтудæй, сæ нисан ци адтæй, уомæй ма никки фулдæр – дæс æма æртинсæй центнери еу гектарæй тиллæг исесун. Фæсæстонг æнзти е хъæбæр устур æнтæст адтæй. Уæхæн устур æскъуæлхтдзийнæдтæ ма бафтудæй Иристони иннæ хæдзарæдти фæллойнæгæнгути къохти дæр. Беретæ си хуарзæнхæгонд æрцудæнцæ аллихузон паддзахадон хуæрзеугутæй, Боллоти Полийæн ба райгурæн бæстæ исаккаг кодта Социалистон Фæллойни Бæгъатæри цитгин ном.

Полий уой фæсте дæр еунæг бон дæр æнцад не ’рбадтæй. Уæдта, æвæдзи, æ бон бадун дæр не ’ссайдæ куствæлтæрд силгоймагæн. Хуаллæгтæ цæттæгæнæн кустити рæстæгути дæр Полий нæлгоймæгти æмрæнгъæ карста хуасæ. Синхæнттæ адтан æма абони дæр ма гъуди кæнун Полийи устур цæвæг, мæ цæститæбæл уайунцæ æ гъоцитæ, æ уæриккитæ, æ куй, æ тикис.

Полий кæд æма æнахургонд силгоймаг адтæй, уæддæр царди фæззелæнти ба фæлтæрд, æхсист, уой ахургонддзийнадæ беретæй зингæ бæрзонддæр исæвæрун æнгъизтæй – адтæй хуæрзæгъдаугин æма цæстуарзон адæймаг. Уæлдай æхцулдæр ба уидæ кæстæр кари сувæллæнттæбæл.

Æндæр еске уой бунати устур домæнтæ æвардтайдæ хецаудзийнади рази, фал Полиймæ ба царди «уæлдай дзæбæхдзийнæдтæ» цæстиварди некæд адтæнцæ, нæдæр сæмæ хицæ кодта, нæдæр сæ æхецæн домгæ кодта.

Раст зæгъун гъæуй, евгъуд æноси 70-аг æнзти Æхсæрисæр Чиколай Ленини номбæл колхозбæл баст ку адтæй, уæд ин хæдзаради правлений унаффæмæ гæсгæ æхе цæрæнти агоридорæй амад  нæуæг хæдзарæ исаразтонцæ. Уой дæр еци цæрæн арæзт æрцудæй æхе сахъаралийæй конд хæдзари фарс ку ракалдæй, айдагъдæр уой фæсте.

Ахид имæ цудæнцæ нæ республики газеттæ æма телеуинунади уацхæсгутæ æма алкæддæр гъенцъунзæрдæй ранæхстæр уиуонцæ фæстæмæ, æ мæгур æма æгудзæг уавæртæ ин фæууингæй. Сауæнгæ ма, æ пенси, куд ин æнгъизтæй, уотæ цæмæй фæффулдæр адтайдæ, уобæл дæр ин базелæг нæ фæцæй. Нецæмæй æй уоййасæбæл исбоц кæниуонцæ, æхе бон куд адтæй, уотæ æхе хъауритæй дардта æ хæдзарæ, æ фонс, зилдæй æ дзæхæра æма рæзбунмæ. Сауæнгæ æ зæронди уæнгæ дæр æ къох некæд ракъуæрдта кустбæл.

Нæ рагфидтæлтæй нин байзадæй мæнæ ауæхæн загъд: «Æрæгиауи хуарзæнхæ дæр – хуарзæнхæ æй!..» – уотæ зæгъуй адæмон æмбесонд.

СОСКЪИТИ Владимир (рахесæрдигæй) æма ДЗИДЗОЙТИ Тасолтан.

Дзæвгарæ æнзтæ рацудæй, кæдæй Полий не ’хсæн нæбал æй, уæдæй. Хуæрзæрæги ба гъæубæстæбæл æрцудæй, еугуремæн дæр æхцæуæн ка иссæй, уæхæн цау – Боллоти Полий ци гъæуи фæццардæй, уоми культури Хæдзари тургъи æ номбæл æвæрд æрцудæй бюст. Аци арфиаг гъуддаг исаразунбæл байархайдта гъæуи администраций сæргълæууæг Дзидзойти Тасолтан. Æригон уогæй, Тасолтан нерæнги бал берæ хуæрзти бацудæй æ уарзон гъæубæстæн – гъæуи сæргъи ку нæма ’рлæудтæй, уæддæр. Адæмæй ба неци иронх кæнуй, сæ цæстæ дæр мадта уинагæ ’й. Уомæ гæсгæ ’й исæвзурстонцæ сæ сæргълæууæгæй.

– Раги адтæй мæ зæрди Боллоти Полийи ном исæносон кæнун, фал нæдæр мæхе равгитæ, нæдæр ба администраций уавæртæ нæ амудтонцæ еци устур гъуддаг исæнхæст кæнун. Æма мæхе бахадтон зундгонд амалгъон адæймаг Боллоти Тайморазмæ. Уой зæрдæмæ хъæбæр фæццудæй мæ фæндæ æма ’й хуарзбæл банимадта.

Полийæн бюст исаразуни ихæс ба æхемæ райста, æнæгъæнæ дуйней дæр зундгонд ка ’й, еци скульптор Соскъити Валоди.

Берæ хъиамæт ибæл багъудæй, берæ рæстæг, фал Валоди уæхæн лæг æй æма еугурдæр æхемæ ести ихæс райста, уæд æй æнæ исæнхæстгæнгæ нæ ниууадздзæнæй, – зæгъуй Тасолтан.

Гъæубæстæ æнæгъæнæйдæр устур цæмæдесагæй æнгъæлмæ кастæнцæ аци цауи æрцудмæ.

Æма мæнæ æрхъæрттæй еци номерæни рæстæг. Уой фæдбæл арæзт цитгин мадзал байгон кодта Æхсæрисæри астæуккаг скъолай нæ маддæлон æвзаг æма литератури ахургæнæг Катаути-Дзоблати Виктори кизгæ Татьянæ. Бюст байгон кæнуни барæ ба лæвæрд æрцудæй Ирæфи райони администраций сæргълæууæг Хамихъоти Роберт, гъæуи администраций хецау Дзидзойти Тасолтан æма Полийи фурти фурт Бетанти Аркадийæн.

Æмбæрзæн байгон æй æма адæми цæстити рази æристадæй Полийи æнæмæлгæ сорæт. Скульптор Соскъити Валоди æй исаразта, кæддæр зæнхикустгæнæг звеной æригон разамонæг уогæй, ци хузи æма кари адтæй, раст гъе уотемæй.

Æмбурди сæ гъудитæ æма арфи зæгъуйнæгтæ загътонцæ Æхсæрисæри дзурддзæугæдæр лæгтæй еу, историк Тауитти Таймораз, райони сæргълæууæг Хамихъоти Роберт, райони Нихæси сæрдар Хуасдзаути Тазæрет, райони ветеранти Совети сæрдар, болкъон Бетрозти Майрæн, Дзидзойти Тасолтан, скульптор Соскъити Валоди, Колити Витали æма иннетæ. Боллоти муггаги номæй ба мадзали архайæг дзиллæн зæрдибун арфитæ ракодта Боллоти Батраз.

Уой фæсте райони культури Галауани зартæгæнгути къуар разардтонцæ Малити Геуæргий æмдзæвгæ «Федог»-и дзурдтæбæл арæзт зар.

Фæцæй æмбурд, фал адæми ба сæ къæхтæ нæ хастонцæ Полийи бюсти разæй, алкедæр фæндадтæй уой фарсмæ æ къарæ исесун. Полий ба лæудтæй æнæдзоргæй æма адæми сæрти фæлмæн цæстингасæй кастæй, æ уодæй фулдæр ци гъæу уарзта, æ номæй ма абони дæр сæрустур ка ’й, æ еци гъæубæстæмæ.

КОЛИТИ Витали