ГОБАТИ-КАТАУТИ Маня (галеуæрдигæй) æма ГОБАТИ Лидæ гъæууон бæрæгбони рæстæг.

Раздæр, уæртæ ма æригондæр ку адтæн, уæддæр ахид фегъосинæ уæхæн загъд: «Хестæр ци хæдзари нæ уа, е уазал къæс æй, кæстæр кæми нæ уа, уомæй ба æ бундор дæр æвдагарци ледзуй…» Æргом ку зæгъон, уæд мæмæ уотæ хъæбæр гъаргæ дæр нæ кодтонцæ еци æма æндæр уæхæн æмбесæндтæ… Цалинмæ мæ бийнонтæ, мæхуæдæг æнæ хестæрæй нæ райзадан, уæдмæ. Хестæр хæдзарæй ку фæццох уй, уæд пеци арт дæр адæймаги нæбал фæттавуй, æцæг седзæрхуз райсунцæ фæрстæ, тургъæ, рæбунтæ…

Уомæ гæсгæ ба мин хъæбæр рæстзæрдæй цийнаг фæуунцæ, хестæртæ кæми ес æма уони фарсмæ кæстæртæ кæми батумугъ унцæ, уæхæн бийнонти уинун, уæлдайдæр ба си хестæр рæвдудæй цитгингонд ку фæццæуй, уæд. Æма мæ абони дзубанди дæр еу уæхæн хестæр æма æ бийнонти туххæй æй. Цæветтонгæ, æрæги æригъустон, мæ зæрдæн мин устур æхцæуæндзийнадæ ка æрхаста, уæхæн хабар. Ме ’ригон бонтæ ци гъæуи рарвистон, ци синхи гъомбæл кодтон, уоми цæрæг Гобати-Катаути Манябæл, дан, рæхги, бæлвурддæрæй ба 14 мартъий æнхæст кæнуй дæс æма цуппаринсæй анзи.

Нæуæгæй бабæй мæ мæ сæнттæ мæ сабийдогæмæ фæххастонцæ. Базуртæ мæбæл базадæй. Уæддæр ма… Уæддæр ма… Табу Устур Хуцауæн, минкъийтæй ке хæццæ ирæзтæн, ке  хæццæ гуринæ нæ гъæу Æхсæрисæри къолвахсбæл, уонæй ма кæмæдæрти, растдæр зæгъгæй ба, еугæйттæн сæ мадтæлтæ цардæгас æнцæ абони. Еу лæгæй кæд ескæд ескæмæ бахицæ кодтон, уæд уонæмæ. Тæходуй æ мади фæлмæн цъухи дзурд ма ка игъосуй, æ мадæ ма æ фæлмæн армитъæпæнтæ ке ростæбæл æрдауй… Тæходуй!.. Тæходуйæгтæ! Æцæгæйдæр Æхсæрисæри берæ хуарз æма фæлмæнзæрдæ хестæр силгоймæгтæ æрæййафтон. Абони дæр син сæ цæсгæнттæ нæма феронх кодтон, уæдта син сæ феронх кæнуни фæткæ уогæ дæр нæййес.

Катаути Сахангерий – Маняй фиди æз каргунæй гъуди кæнун. Цæмæдесаг нæмæ кæсидæ махмæ, кæстæртæмæ, æ фурти фурт Серго (гъулæггагæн, абони не ’хсæн нæбал æй, рохсаг уæд…) æ бабай хъæма, ронæ æма бæрцитæ нæмæ ку равдесидæ, уæд. Сæ еугурдæр адтæнцæ æвзестæй конд. Уогæ æвзестæ ци адтæй, уомæн мах лæдæргæ дæр ци кодтан, фал хъæбæр ке ’рттивтонцæ, е ба нæмæ цæмæдесаг кастæй, уæд. Гъо, æма Сахангерийæн исæнтæстæй 1935 анзи кизгæ Маня. Бакастæй хуæрзконд, гурведауцæ, кусти медæгæ æвзигъд кизгæ. Уотæ зæгъун мæ бон нæй, æма Маня идзаг фингити уæлгъос æма дарий уæледарæсти исирæзтæй, зæгъгæ. Еци догæ уотæ æгудзæг адтæй алцæмæй дæр, æма дарийтæ, æстæнтæй уæлдай, даргæ нæ, фал уингæ дæр неке кодта. Уæди рæстæгути хæдзари медæгæ кизгæ æгуст кæд адтæй? Гъудæй бийнонти гъуд кæнун, фонсмæ зелун, хе дзæхæрай дæр æма колхози будуйрон кустити дæр архайун. Æма ци куститæмæ ба нæ арæхстæй уæд Маня.

Биццеу æрæгæмæ дæр ирæзуй, кизгæ ба уайтæккæдæр рагъомбæл уй, æрбакиндздзон уй. Манябæл еу æма дууæ уосгори сæ цæстæ не ’рæвардтонцæ, фал, æвæдзи, Уæллаг ци истæрхон кæна, уой нæдæр уарзт, нæдæр ба ирисхъæ раййевдзæнæй: Маняйæн æ нивæ, æвæдзи, Гобати Морат адтæй æма евгъуд æноси æхсайæймаг æнзти райдайæнти Морати фæрнгун хæдзарæмæ ’ркувта киндзи номбæл.

Гобати Морат адтæй хумæтæг ездон, æгъдаубæлхуæст, кустуарзагæ лæг, цардæй хе фæллойнæй. Некæд неке багъигæдардта æ цæргæ-цæрæнбæнтти. Æ бон цæйбæрцæбæл адтæй, æ равгæ куд амудта, уойбæрцæбæл æгъдау лæвардта гъæубæстæн, хеуонтæн. Адтæй нимади лæг. Бæрнон бунæтти некæд фæккуста, фал адæймаги бæрзонд ном ба кадæ-радæй фæххаста æ гъæуккæгти ’хсæн.

Маняйæн ма Хуцау  балæвар кодта дуккаг хуарзæнхæ дæр. Æнæуагæ дессаги фæлмæн æфсийнæ ин адтæй Зæленкæ. Еци силгоймагæн мæн-дæу сувæллон некæд адтæй. Æ цъухи дзурдæй, æ зæрдтагон табедзæй хайгин ка на ’дтæй, уæхæн кæстæр нæ адтæй æ доги сæ синхи. Æцæг курухон зунди хецау адтæй Зæленкæ. Гобати Морат æма Маняйæн æрдзæ балæвар кодта фондз æвзигъд лæхъуæни: Рафик, фазæнттæ Тотраз æма Батраз, Арсен (рохсаг уæд, хуæрзæригонæй бацудæй е ’цæг дуйнемæ) æма Артеми. Сæ еугурдæр нуртæккæ ’нцæ сæхуæдтæ фидтæлтæ, ес син зæнæг.

Советон доги дæр æма нуртæккæ дæр районти фæсæвæрд гъæути адæмæн куститæ уоййасæбæл кæми уидæ. Бийнонтæ ба хæссун гъудæй, скъоламæ сæ рæвдзæ кæнун уæледарæсæй, къахидарæсæй, киунугæй, тетрадæй. Æма кустонцæ мадæ дæр æма фидæ дæр, архайдтонцæ, цæмæй сæ зæнæг дæлдæр макæмæй адтайуонцæ, уобæл.

Гъæубæсти ба адтæй айдагъдæр еунæг фæрæзнæ адæмæн – колхози косун. Райдайæ уалдзæги нартихуари æма къумбул æхсæдæнтæй æма фæззæги тиллæгесæнти фæуунмæ Маня ци куст нæ бакодта, уæхæнæй си неци адтæй. Нур дæр ма мæ цæститæбæл рауайунцæ, æхсæдæнтæй иссæугæй, фурфæлладæй нæ дæлсаратæ, сæ къæпетæ сæ рагъи, уотемæй сæ хæдзæрттæмæ куд байевгъуиуонцæ Маня, Сабайти Раисæ, Дзерассæ, Текъати Заретæ æма иннæ хъиамæтгун силгоймæгтæ. Силтанухъи будурти бон-изæрмæ еци карз хори тъанкки фехсæдæ, уæдта бабæй изæрæй ба дæхе дзæхæрай гæппæлмæ зелæ, бийнонтæн æхсæвæр цæттæ кæнæ, фонси гъудтæ кæнæ. Бæргæ имæ уадæнцæ агъазмæ æ фурттæ дæр, фал ма еци рæстæгути бустæги æнагъон адтæнцæ, цæйбæрцитæ сæ бон адтæй. Еци нæхъæртондзийнæдтæй цъоппидзаг рæстæгути еума тухстдзийнадæ е адтæй, æма колхози будурæй нартихуар тонæнти  ку бавзурстайсæ дæ тæскъидзаг æфсертæ исхæссун дæ мæргътæн? Æндæр ку неци фæууидтайуонцæ, сæ зæрдидзæбæхæн донибилтæбæл ци хецæуттæ бадиуонцæ, етæ. Хъæбæр карз дæ бафхуардтайуонцæ… Еуетæ уæддæр цардæй тъæпп хаудтæнцæ, сæдæгæйттæ ба хæрæги куст кодтонцæ. Мадта дæ дзелкъордзауæни дæр ка уагъта… Кæд сосæггити ести æруигътайсæ, æндæр…

Гъе уæхæн цæрдтитæй фæццардæнцæ Гобати Маня æма уой хузæн хъиамæтгун силгоймæгтæ. Уæддæр зиндзийнæдтæн сæттун нæ бакумдтонцæ, уæддæр сæ уодтæ федар адтæнцæ æма цардæнцæ кæрæдзей нифсæй. Алцæмæн дæр ес фæрæзнæ. Сауæнгæ ма адзалæй дæр ес фæййервæзæн. Айдагъдæр рæстæг æма æнзтæ ба нæ рафæлевдзæнæ. Царди зини уæззау цæлхвæдтæ сæ фæд ниууагътонцæ Гобати Манябæл дæр. Фæууæзаудæр æй æ рацуд, фæттардæр æй æ цæстингас, фæллæмæгъдæр æнцæ æ цæнгтæ, исусуй æ уæргути хъаурæ, фал ма уæддæр федар лæууй а зæнхæбæл, уомæн æма лæдæруй, æнæ Маняй хузæнттæй нæ цард æнæнхæст æй, уæдта федаугæ дæр нæ кæнуй.

Маня, мæ сæрæй дин ниллæг ковун, æгайтима фæразис зинтæн, æгайтима нерæнгæ дæр ма нæмæ ес дæу хузæнттæ, цард рохс кæмæй кæнуй, уæхæн адæймæгутæ.

Дæ дæс æма цуппаринсæй анзей сæрти ракастæ, æма дин уой фæдбæл зæрдигæй арфитæ кæнæн, уой хæццæ ба дин нæ зæрдæ зæгъуй, цæмæй дæ сæдæ анзей кувдæн ба Хуцау мах дæр æвдесæн фæккæнæд!..

КОЛИТИ Витали