Нæ республики зундгонддæр адæймæгутæй еу æй Тамати Азийхани фурт Таймураз. Хуæрзæрæги ибæл исæнхæст æй финддæс æма æртинсæй анзи. Æцæгæй дæр æ райгурæн бæстæ еузæрдиуон уарзтæй ка уарзуй, е исонибон цæмæй рæсугъддæр уа, нæ фидтæлти уедæгтæ ба евгъуйгæ рæстæгути талингити иронхуатмæ ма рандæ уонцæ, уобæл уодуæлдайæй ка архайуй, еци æстæн лæгтæй еу æй Тамай-фурт.

Таймураз ци устур байвæрæн хæссуй нæ национ культури хæзнадзийнадæ багъæуай кæнуни æма æ идарддæри ирæзтади гъуддагмæ, уомæн зинтæй ес аккагæй исаргъгæнæн. Тамай-фурт Мæцути астæуккаг скъола-интернат каст фæууогæй, ахур кæнунмæ бацудæй Хунæхон гъæууонхæдзарадон институтмæ. Ами ахури дæр æма æхсæнадон гъуддæгути архайди дæр адтæй нимад раззагдæрти хæццæ. Фæстæдæр багъæуай кодта диссертаци æма иссæй техникон наукити кандидат. Уæдæй  фæстæмæ ба æ цард æма æ кустадон архайд баст æй аци уæлдæр ахургæнæндони (нур хуæнхон паддзахадон университет хуннуй) институти студентти хæццæ. Æхуæдæг ке æргъуди кодта, уæхæн нæуæгдзийнæдти туххæй имæ ес цалдæр патентон æвдесæндари.

Таймураз айдагъ наукон куст нæ кæнуй, фал ма устур æхсæнадон архайд дæр. Æвзурст æрцудæй Малити Геуæргий номбæл æхсæнади сæрдарæй æма æвæлмæцгæй хъиамæт кæнуй нæ маддæлон æвзаг адæми, уæдта скъоладзаути ’хсæн парахат кæнуни гъуддагбæл.

Устур куст бакодта «Задæлески Нанай» ковæндонæ фæстæмæ исаразун æма исаййев кæнунбæл. Таймурази фæрци, абони аци ковæндонæ фæууинунмæ алли анз дæр цæунцæ мингай туристтæ. Ковæндонæ нæ адæми недзамайнаг хæдзарон дзаумæуттæй  ефтонггонд ке ’рцудæй, уоми дæр ес Тамай-фурти устур байвæрæн. Дигоргоми алæмæттаг æрдзæ, ковæндæнттæ, гъæууæттæ равдесунæн ист ци кинонивтæ ’рцудæй, уонæн дæр Таймураз уидæ сæ консультант.

Устур куст бакодта Тамай-фурт Иристони кæмтти топонимикон рауæнтæй ка кæми æй, уони атлæстæ, къартæ æма хузти хæццæ исаразунбæл дæр. Берæ дзорæн ес Таймурази хуарздзийнæдтæбæл, фал ма имæ ес еума ацъагъуæ дæр. Рагæй даруй æ гъос аййевадон литературæмæ. Бантæстæй ин цалдæр киунуги мухури рауадзун. Фулдæр ин æнтæсуй радзурдти жанри косун. Абони уин си уæ размæ хæссæн цалдæр.

Таймурзæн ба зæрдибунæй арфæ кæнæн æ бæрæгбони туххæй. Дæ къохи нæуæг æнтæститæ æфтуйæд!

 

ЦАРДИ ÆРЦÆУГÆ ХАБÆРТТÆ

 ФÆД-ФÆДИ ДУУÆ ЗИАНЕМИ ТÆФИРФÆС

Цалдæр анзей размæ Дигорай не ’рваддæлтæй еу лæг рамардæй. Æ ивæрæн бони, горæтæй зианмæ цæуæг адæн, Æрхонки æздæхæнмæ æрæмбурд æнцæ. Автобус нæхстæр кæнунмæ ку гъавта, уæд нæхе Ларæ шофермæ дзоруй:

– Минкъий ма багæдзæ кæнетæ. Дзирæт дæр цæуйнаг адтæй. Телефонæй мæмæ дзурдта æма кæд фæззиннидæ.

Еу-дæс минуттемæ хæстæг Дзирæтмæ ку бангъæлмæ кастан, уæд Дзирæти æнсувæр шофермæ дзоруй:

– Гъенур æй кæдмæ хездзинан? Еунæгей туххæй автобуси дзаг адæн гъæуама байрæгæмæ кæнонцæ? Гъæйдæ рахуæцæ… Автобус рараст æй æма афойнадæбæл Дигорамæ нихъхъæрттæй. Цалинмæ мæрддзогойни адæн ратæфирфæс кæнунмæ хестæргай рæнгъитæ æнхæст кодтонцæ, уæдмæ базудтонцæ, гъæунгæн æ иннæ фарс дæр зиан ке ес, уой.

Мах адæн ку ратæфирфæс кодтонцæ, уæд си беретæ тургъæй гъæунгæмæ рацудæнцæ. Уони хæццæ адтæй Ларæ дæр. Лари зæрдæ Дзирæтмæ дзурдта – ци бацæй, зæгъгæ, уæдта Дзирæт бостæгæнагæ ’й, æма ибæл æ зæрдæ ку фæххода, уомæй дæр тарстæй.

Дзирæти хабар ба уотæ рауадæй. Æрхонки æздæхæнмæ ку æрхъæрттæй, уæд Дигорамæ (иннæ зианмæ) ци автобус нæхстæр кодта, уоми рабадтæй. Автобусæй ку рахизтæй æма нади рæбунтæ хеуонти лæугæ ку фæййидта, уæд æнæгурусхæй, æнæзонгæ адæни хæццæ кедæр зианмæ бараст æй. Еци рæстæг æй Ларæ рауидта æма æ фæдбæл еци тургъæмæ фæрраст æй. Лари зæрди адтæй Дзирæти раздахун, фал уæдмæ Дзирæт марди сæргъи балæудтæй æма гъæрæй кæун байдæдта. Кири рази лæууæг уоститæ ба кæрæдзей дæр дестæгæнгæ фарстонцæ, айæ, дан, ин ка ’й, ци хъæбæр ибæл хъонц кæнуй, зæгъгæ. Дзирæт æ кæунæй ку æрæнцадæй æма мардбæл æ къох байвæрунмæ ку гъавта, уæд куддæр фæкъкъех æй. Фæкъкъех æй, кири æ зонгæ æрвади бæсти æнæзонгæ силгоймаги ку фæууидта, уæд… Фал ибæл уæддæр æ къох ба байвардта.

Уой фæсте Дзирæт кирæй æхе идарддæр ласун райдæдта, Ларæ ба æхе Дзирæтмæ хæстæгдæр. Кæрæдзебæл ку исæмбалдæнцæ, уæд Ларæ Дзирæтæн балæдæрун кодта, нæхе зианмæ дæр æй бацæун ке гъæуй, уой. Дзирæт æхемæ ку ’рцудæй, уæд Лари хæццæ, кумæ ин цæугæ адтæй, еци зианмæ бацудæй. Уобæл дæр фагæ фæккудтæй, фал фиццаги хузæн ба нæбал. Тæфирфæси фæсте Ларæ Дзирæтæн уотæ:

– Нæ дæ балæдæрдтæн. Уотæ мæмæ фæккастæй, цума кедæр зианбæл дæ зæрдæ хъæбæрдæр фæрристæй.

Дзирæт ба Ларæн уотæ:

– Дæ бонæн уай. Фæд-фæди дууæ зианеми ку фæккæуай, уæд мæ хъæбæр дзæбæх балæдæрдзæнæ.

 

ИТАЛИАГ ДЗАБУРТÆ

Ме ’мбали хæццæ Дзæуæгигъæуи Уæлахези фæзи æрлæууæни лæудтан. Адæн нæ рæзти дууердæмитæ кодтонцæ. Кадæртæ ба си, мах хузæн, æрлæууæни лæудтæнцæ. Еу дзамани мæмæ ме ’мбал дзоруй:

– Дæлæ еци дууæ кизгемæ кæсай!..

Æ цæстингасæй мин сæ райамудта. Сæ дууæ дæр хуæрзарæзт адтæнцæ, фал æ дзигкобид даргъ кæмæн æй, уомæн ба æ къæхтæбæл рауидтон медхæдзари дарæн дзабуртæ. Æвæдзи си сæ баййевун феронх æй.

И кизги къахидарæсмæ лæмбунæг ку æркастæн, уæд æй æрæстæфтæн – кизги къæхтæбæл хумæтæги медхæдзарон къахидарæс нæ адтæй, фал рагон дигорон тунин дзабуртæ. Дзабуртæ адтæнцæ цилле хæлттæй рæсугъд туд. Адтæй сæбæл федæгтæ дæр æма салин къелонтæ дæр. Сæ уæлфæдтæ ба – алдæнбидт. Сæ уæфстæ нæ зиндтæнцæ æма нæ зонун – галдзарми æркъийагæй адтæнцæ æви æндæр естæмæй, уой. Мæхенимæр уотæ рагъуди кодтон – и кизгæ, зæгъун, кæд кафгути къуари хæццæ фæсарæнти фæууй, æма æ дарæс дæр æвдесуй, уæдта ма си сæндтадæ дæр кæнуй. Æхцæуæн мин адтæй, æгайтима нæ Иристони силгоймæгтæй ма кадæртæ дзабуртæ хуйуни дæснийадæ зонуй. Раст зæгъгæй, и дзабуртæ кæд хъæбæр рæсугъд худ адтæнцæ, уæддæр сæмæ еу гъæндзийнадæ ба бафеппайдтон. Силгоймаги дзабуртæн сæ уæлфæдтæбæл, рæсугъди туххæй, худтонцæ мулийнæ хæлттæй æмбурдгонд гоцоратæ. Нæлгоймæгти дзабуртæбæл ба гоцоратæ нæ худтонцæ. Аци кизги дзабуртæбæл дæр нæ адтæй гоцоратæ худ. Уотæ рагъуди кодтон – дзабуртæ бахуйæг силгоймагæй феронх æй дзабурти рæсугъддзийнадæ æвдесæг гоцоратæ бахуйун, кенæ ба æй нæ зонуй. Гъе, уомæ гæсгæ, мæхе нæбал бауорæдтон æма и æнæзонгæ кизгæн уотæ:

– Дæ дзабуртæ алæмæти рæсугъд æнцæ, уæдта дæбæл дзæбæх федаунцæ. Ка дин сæ бахудта, еци дзæбæх уосæн ба уотæ зæгъæ – сæ уæлфæдти сæрмæ сæбæл рæсугъд, мулийнæ хæлттæй гоцоратæ бахуйæд, е ба æцæг рагон рæсугъд кизги дзабурти хузæн уонцæ.

Дзабурти хецау мæмæ æнæнвæрсон каст æрбакодта æма мин уотæ:

– Циуавæр уоси кой кæнис? Обижаеш. Аци дзабуртæ, лично мæхуæдæг, Италий фирменный тукани ку балхæдтон, уæд!

 

«ÆНАХУР ИЗÆДÆН» ÆРТÆ КЪЕРЕЙ

Изæрдалингти мæ архъангонд бæхи бунат раййевун багъудæй. Бæх архъангонд ба адтæй Къумбулти Хуцаузæнги ковæндонæмæ хæстæг. Нæуæг хезни æй ку ниййархъан кодтон, уæд нæхемæ ковæндони рæзти къахнадбæл рацудтæн. Къахнадбæл синдзитæ æма дортæ ке нæ адтæй, уомæ гæсгæ ибæл мæ къохтæбæл æрцудтæн. Гъæумæ ку æрхъæрттæн, уæд мæ къохтæбæл цуд къæхтæбæл цудæй раййивтон. Фæйнердæмæ ку ракæститæ кодтон, уæд мæсуги рази Даукуййи сæхемæ цæугæ фæууидтон. Дуггаг бон мæмæ нæхе Мишæ, нихæси бадæг, лæгти размæ фæдздзурдта, æма мæ уотæ бафарста:

– Æзинæ, изæрæй бабæй дæ къохтæбæл ци рауæн цудтæ?

Кæд мин хестæртæ арæх дзурдтонцæ, сæрмесиндзæгмæ ма цо, дæ ахсæн дæ хъури рабаддзæнæй, зæгъгæ, уæддæр хестæри сайун нæ бандиудтон æма ин загътон, мæ къохтæбæл кæми цудтæн, уой.

Мишæ гъæрæй ниххудтæй æма нихæси лæгтæмæ дзоруй:

– Нæ уин загътон, æз еци «изæди хаййи» зонун, зæгъгæ.

Уой фæсте куд рабæрæг æй, уотемæй Даукуй сæ гъог агорунмæ рацудæй. Ковæндони æрдæмæ цæугæй уой рази æнахур æндарг (къохтæбæл цæуæг) ку рауидта, уæд гъог агорун фæууагъта æма сæхемæ фæлледзæги æй. Хæдзари хестæртæн ба уотæ:

– Ковæндони рази цидæр фæййидтон. Минкъий лæги хузæн мæмæ фæккастæй, æцæг ибæл цума сæр на ’дтæй. Æ къохтæ дæр мæмæ тилдта (къохтæбæл цæугæй къæхтæ зæболæ фæккæнунцæ), рацо, зæгъгæ, фал имæ цæмæдæр гæсгæ нæ бандиудтон. Нæ гъог агорун дæр ми феронх æй.

Хæдзари бийнонтæ æнахур изæдæн æртæ къерей ракодтонцæ æма ин сæ æртикъахуг фингæбæл искувтонцæ… Ка ’й зонуй, æвæдзи, аци «æнахур изæди» хабар нихæси лæгти унаффæмæ гæсгæ Даукуййи хестæртæй басосæг кодтонцæ.

 

ЦЪÆХ ХÆРÆГ ДЗУРДТАГ КУД ИССÆЙ…

Евгъуд æноси æртинсæймаг æнзти, Хрущев ма Советон Цæдеси сæргълæууæг ку адтæй, уæд е ’рух рахатта нартихуари кустмæ. Гъæууон хæдзаради косгутæй домдта, цæмæй хъазауатондæрæй архайуонцæ нартихуари æрзадбæл бæрзондæй-бæрзонддæр кæнунбæл. Партий райкомти æма обкомти косгутæн ба байихæс кодта, цæмæй зæнхкосæг адæнæн балæдæрун кæнонцæ, нартихуари берæ æрзад син сæ исони цард ке фæххуæздæр кæндзæнæй. Аци куст ка къулумпитæ кæна, етæ ба æфхуæрд куд æййафонцæ.

Куд æнæгъæнæ Советон Цæдеси, уотæ нæ республики районти хецауæдтæ дæр Хрущеви фæдзæхститæ æнхæст кæнунбæл еци æновудæй архайун байдæдтонцæ. Æнæмæнгæ исаразуйнаг гъуддæгути фæдбæл ци унаффитæ рахастонцæ, уонæй еу адтæй нартихуари æрзади исирæзт ка къулумпи кæнуй æма ин æзнаггадæ ка хæссуй, уобæл нимад æрцудæй хæрæг. Хæргути нихмæ куст рапарахат æй. Сæ фесафуни фæндитæ дæр адтæй. Райкомтæй къамистæ æрвистонцæ гъæутæмæ. Уæхæн къамис æрвист æрцудæй Донифарси зилди гъæутæмæ дæр. Къамиси адтæй Тамати Хаджи-Морат дæр. Е раздæр Къумбулти цардæй æма Донифарси зилди цæрæг адæни хуарз зудта.

Къамиси иуонгтæ фиццаг фембалдæнцæ гъæусовети косгути хæццæ. Загътонцæ син, цæмæй æртæ гъæуеми цæрæг адæни исон клубмæ æрæмбурд кæнонцæ. Уой фæсте къамиси иуонгтæ æхсæвеуат кæнунмæ Къумбултæмæ иссудæнцæ. Хаджи-Морат нæ фидæ Азийхани æнсувæр адтæй, æма къамиси иуонгтæ еугурæй дæр махмæ æрфусун кодтонцæ. Иуазгутæн, æгъдаумæ гæсгæ куд федудтайдæ, уотæ косарт дæр ракодтан. Цалинмæ фид фунхтæй, уæдмæ не ’уазгути æрфæндадтæй гъæуи хестæртæй еске хæццæ бадзубанди кæнун, цæмæй син æмбурди сæ фарс радзора. Хаджи-Морати фæндадтæй Хъазиййи фæууинун. Е, дан, нин ку исарази уа æма æмбурди ку радзора, уæд нæ гъуддаг фæррæстмæ уодзæнæй, нæ размæ æвæрд ихæс ба исæнхæст кæндзинан. Азийхан Хаджи-Моратмæ байгъуста, уæдта ин уотæ:

– Хъазий уин ку не ’сарази уа, уомæй тæссаг æй. Куройнæмæ дæр, хуаси кустмæ дæр, согмæ дæр цæунæн æ хайуанæй пайда кæнуй. Уотæ фæззæгъуй, мæ галеу къох, – Хъазий галеуæг адтæй – æма мæ хæрæг мæ бийнонтæ дарæг æнцæ, зæгъгæ. Цæугæ ба имæ фæккæнетæ, балигъстæ ин кæнетæ.

Иуазгутæ Хъазиййи ку бабæрæг кодтонцæ, уæд еу сахатти фæсте нæхемæ æрбацудæнцæ æма Азийханæн уотæ загътонцæ:

– Хъазиййи фæууидтан, балæдæрун ин кодтан не ’рбацуди сæр æма нæ курдиадæ. Лæмбунæг нæмæ ку байгъуста, уæд нин зæрдæ байвардта, æмбурди ести ке зæгъдзæнæй… Нур ба, бафунæй кæнуни размæ, нæ бон æй фæйнæ арахъи баниуазун дæр…

Дуггаг бон адæн клубмæ æрæмбурд æнцæ. Гъæусовети сæрдар, иуазгути байамонгæй, равардта син дзурди барæ. Иуазгутæй сæ еу адæнæн балæдæрун кодта се ’рбацуди сæр. Лæмбунæг радзурдта, нартихуари берæ æрзад адæни цард куд фæххуæздæр кæндзæнæй, уобæл. Дуггаг иуазæг ба адæнæн уотæ:

– Кæд нæ хецауади пълæнттæ еугурей зæрдитæмæ нæ цæунцæ, уæддæр æнхæстгæнгæ ’нцæ, гæнæн нæййес. Хæрæги туххæй ба мæ сæрмагондæй ци зæгъун фæндуй? Гъуддаг уой медæгæ ’й æма нæ устур хецауадæ хæрæги нартихуари фудголдæр æзнагбæл ке банимадта, уомæ гæсгæ, æвæдзи, исафгæ æрцæудзæнæй.

Фæстагмæ иуазæг æмбурдмæ æрбацæуæг адæнæн райарфæ кодта, уæдта син уотæ:

– Нур ба нæ фæндуй, цæмæй сумахæй дæр еске нæ абони гъуддагбæл æ гъудитæ зæгъа. Хуарз уидæ, коммунистти разæй уи еске ку зæгъидæ, зæгъæн, мæнæ аци хуарз лæг, – æ къохæй Хъазиймæ байамудта.

Хъазий æ бунатæй фестадæй æма син уотæ зæгъуй:

– Нæ устур хецауади устур пълæнттæн адæн ескæд аргъ искæндзæнæнцæ. Хæрæги туххæй ба уин нур дæр мæ бон æй зæгъун, мæ хæрæгбæл нур финддæс анзи цæуй, æма будури некæдма адтæй. Над дæр имæ нæ зонуй. Æма хонхæй будурмæ и нартихуари будуртæн ци æзнаггадæ искодта, е мæбæл незæй бафтуйæд. Иннемæй ба, Хрущев цæмæй зонуй, Цъеути Хъазиймæ цъæх хæрæг ес, уой, мæнæ ин сумах – æ лæдзæгæй иуазгутæмæ райамудта – ку нæ зæгъайтæ, уæд.

Æмбурди, мæтъæлдзастæй бадт ци адæн кодта, етæ еугурæй дæр æмхузонæй ниххудтæнцæ. Иуазгутæ сæхуæдтæ дæр худтæнцæ. Гъе уотемæй, ходгæ-ходгæй, иуазгути фембæлд адæни хæццæ рахецæн æй.

 

ГЪАР ÆХЦИНТÆ

Марклен, Кермен æма Алик æнгæрттæ адтæнцæ. Куд æнгæрттæ, уотæ кæрæдзебæл хъæбæр æхцул адтæнцæ. Гъазгæ дæр еумæ кæниуонцæ æма хилæ дæр. Ирæзгæ сабийтæ куд фæуунцæ, уотæ атæ дæр æзмæлагæ адтæнцæ. Хæдзари куститæ дæр кодтонцæ, уæдта сæ гъæзтитæй гъазун дæр берæ уарзтонцæ. Гъазгæй æгæр гъæр ку кæниуонцæ, уæд син хестæртæ бауайдзæф кæниуонцæ æма сæ унæр фæннидæндæр уидæ.

Уæлдай арæхдæр син уайдзæфтæ кодта Зæлекæ. Е кæд се ’ртемæн дæр тогæй хæстæг адтæй, уæддæр син алци нæ уодæнстæй. Аци сабийтæ ба, Зæлекæ си еске ку бафхуæридæ, уæд си еумæйагæй сæ «маст» райсиуонцæ. Сæ маст ба арæхдæр сабийтæ истонцæ мæнæ атæ: Зæлекæ æхснад хъæппæлтæ, сор кæнунмæ æндегæй бæттæнбæл ку ниййауиндзидæ, уæд ин сæ атæ ба ругæйдзаг фестун кæниуонцæ. Ругæ кæнунмæ ба си алкедæр æ фæсте хæмпæлти баст бабæдтидæ æма æхснад хъæппæлти рази, раледзæ-баледзæгæнгæй, ругæ исесиуонцæ. Ругæ кодтонцæ, цалинмæ сæ Зæлекæ æ цъæхснаг уесæй нæ расоридæ, уæдмæ. Еуæй-еухатт и цъæхснаг уес сабийти зæнгитæбæл дæр исæнбæлидæ.

Еу бон бабæй сабийтæ нæуæг æхснад хъæппæлтæбæл ругæ калдтонцæ, цалинмæ сæ Зæлекæ нæ фæссурдта, уæдмæ. Аци хатт си цъæхснаг есæй цæф некæбæл æруадæй.

Дуггаг бон сæумæ Зæлекæ æ фонси гъудтæ ку бакодта, уæд хорбадæни æхе хормæ тавта. Тавта, цалинмæ Марклен нæ фæззиндтæй, уæдмæ. Марклени ку рауидта, уæд æ зæрди æрбафтудæй, æзинæ æ хъæппæлтæ дуггаг æхснад ке никкодта, е, æма Маркленмæ лигъстæгæнгæй дзоруй:

– Мæ зæрдтаг! Кæми айтæ? Ацибон ци берæ хуссетæ? Нæуæг æлхъивд цихтæй уин, æ гахæ ивæзгæ кæмæн кæнуй, уæхæн æхцинтæ ракодтон æма ма цалинмæ тæвдæ ’нцæ, уæдмæ де ’мбæлттæмæ дæр фæдздзорæ æма рахуæретæ. Царв ба уин сæбæл уойбæрцæ никкодтон æма си лæпп-лæпп кæнунцæ.

Марклен аци хуарз хабар Алик æма Керменæн фегъосун кодта, æма уайтагъд Зæлекки цæлгæнæни исмедæг æнцæ. Зæлекæ сæмæ дзоруй:

– Уартæ устур стъоли уæлгъос æрбабадетæ, æз ба уин гъар æхцинтæ рахæссон.

Сабийтæ стъоли уæлгъос ку æрбадтæнцæ, уæд сæбæл Зæлекæ ба дуар медæгæй къумайæй æрæхгæдта. Къерети бæсти райста æ цъæхснаг уес æма сæ æ маст райсуни фагæ «фæххинста».

 

КУЙ ДÆР МА ФÆЛЛЕДЗÆГИ ÆЙ СÆ ÆВГÆРДÆНÆЙ…

Советон паддзахадæ ку нæма фехалдæй, уæд еу сабати нæхемæ – Хæзнидонмæ ниууадтæн. Сæумæраги ку райистадтæн уæд, гъæууон хæдзари куд фæууй, уотæ цидæртæ мурхтан. Рæфтæмæ хæстæг нæ колдуари рази совхоз «Уæлахез»-и директори хуæдтолгæ æрбалæудтæй. Рахизтæй си нæхе Олег æма мин уотæ:

– Совхози хецау Ким мæ дæумæ æрæрвиста. Айразмæ хуцаубони дæр дæ агурдта, фал дæ нæбал феййафта – горæтмæ ниффардæг дæ. Нур ба мин Ким бафæдзахста, аци хатт, дан, æй æнæ исласгæ ма фæууо. Ци ди кæнуй, уой ба бæлвурд нæ зонун…

Æз Олеги фарсмæ рабадтæн æма фæннæхстæр ан. Къантори рази исæмбалдтæн Кими хæццæ. Кæрæдземæн салам ку равардтан, уæд мин уотæ:

– Не ’вгæрдæн нур дууæ къуæрей бæрцæ нæ косуй. Электрон токкæй ке цæвуй, уомæ гæсгæ ’й нихгæдтан. Совхози косгутæ æма рæвдауæндони сабийтæн ба хуæруйнаг искæнунæн фид Чиколайæй ласæн. Корун ди, æма ин ести бакæнæ, цалинмæ бæлах нæма æрцудæй, уæдмæ. Æвгæрдæни дæгъæлтæ, уартæ, æ рази ци дууæ лæги бадуй, уонæмæ æнцæ. Кæд дæ еске агъаз гъæуа, уæдта мин æй зæгъдзæнæ.

Æз æвгæрдæни размæ бацудтæн. Æ рази ци лæгтæ бадтæй, етæ мин æвгæрдæни дуар ку байгон кодтонцæ, уæд сæ бафарстон:

– Ци æрцудæй? Уе ’вгæрдæн цæмæннæ косуй?

И лæгтæй мин сæ еу уотæ:

– Æвгæрдæн дзæбæх куста. Æ фадуæттæ дæр хуарз æнцæ, фал æнæнгъæлæги си зæнхæ дæр æма тæрхæгутæ дæр электрон токкæй цæвун ке райдæдтонцæ, уомæ гæсгæ æхгæд æрцудæй. Куд цæвуй, уой ба, æвгæрдæни ка уидæ, еци куй æхебæл бавзурста. Мæхе цæститæй æй фæууидтон. Цæветтонгæ, еци куй уоййасæбæл исхеуон æй æвгæрдæни, æма си æндæмæ лæдзæгæй тæрун дæр нæбал кумдта. Æхсæвæ дæр æма бонæй дæр ами уидæ, уæдта хуæргæ дæр æма хусгæ дæр ами кæнидæ… Цалинмæ æй ток нæ райахæста, уæдмæ. Ток æй ку райахæста, уæд æ бауæр фиццаг низзир-зир кодта, æ гъунтæ ба хъел ислæудтæнцæ, уæдта æ рагъ, къæлæти хузæн, уæлæмæ истастæй æма къес-къос кæнун райдæдта. Æ къес-къос цидæр æнахур богъ-богъмæ рахизтæй. Æвæдзи, æвгæрдæни ци фонси æвгæрдиуонцæ, уони богъ-богъ æ тухст уавæри æ зæрди æрбафтудæй æма уони фæнзта. Уотæ дæр мæмæ фæккастæй, цума нæ еу гулувзаг косæги хузæн дæр исдзурдта, уæдта цума кедæрти ба ма æлгъетгæ дæр кодта. Фæстагмæ и куй куддæр-муддæртæй фæууæгъдæ ’й. Хæрдмæ бæрзонд исгæпп кодта æма цæстифæнникъулдмæ фендæдуар æй. Ледзгæ ба, æнæрлæугæй, ардæгæй уалæ нартихуари æртиккаг хумæмæ цуппæрвадæй фæккодта. Уæдæй абони уæнгæ не ’вгæрдæни куй уордæгæй дæлæмæ рæйуй. Ардæмæ ’й кадæртæ æрсайун дæр æвзурстонцæ, фал син нæ бакумдта. Нæ бухгалтерий косгутæ ба ин тæрегъæд кæнунцæ æма ин аллибон уордæмæ хуæруйнаг хæссунцæ.

Куййи хабармæ ку байгъустон, уæд сæ уотæ бафарстон:

– Æвгæрдæнмæ уалæ ци дууæ тели цæуй, уонæмæ еске бавналдта? Æвгæрдæни косгутæ ба мин уотæ:

– Неке сæмæ февналуй. Уæдта сæмæ æндеугæ дæр ка кæнуй. Уогæ, мæнæ æрæги карз дунгитæ ку адтæй, уæд ратудтонцæ æма сæ кадæр нæуæгæй байеу кодта.

Балæдæрдтæн, гъуддаг цæй медæгæ адтæй, уой. Æвгæрдæнмæ ци дууæ тели цудæй, уони, куд гъудæй, уотæ сæ бунæттæй баййивтон æма косгутæн загътон:

– Гъенур табуафси, уæ бон æвгæрдæнмæ бацæун æй, мацæмæй бал тæрсетæ.

Уæддæр и косгутæ медæмæ бацæун нæ кумдтонцæ, цалинмæ мæхуæдæг сæ разæй нæ бацудтæн, уæдмæ.