Баликъоти Афæхъой фурт Сафарбий райгурдæй 1930 анзи Чиколай. Райгурдæй фæллойнæгæнæг бийнонти ’хсæн, уомæ гæсгæ ба сауæнгæ æ сабийдогæй дæр тулаваст адтæй косунмæ, æ карæмæ гæсгæ рауон – циуондзийнади фæрци ин æнтæсгæ дæр берæ кодта. Æ райгурæн гъæуи астæуккаг скъолай фæсте идарддæр ахур кæнуни зæрдтæй ба бацудæй Цæгат Кавкази хуæнхон-металлургон институтмæ, кæций каст фæцæй 1954 анзи. Уæди рæстæгути уæхæн фæткæ адтæй, æма уæлдæр ахургæнæндæнтти рауагъдонти сæ дæснийадæмæ гæсгæ косунмæ æрвист цудæнцæ Советон Цæдеси  алли рауæнтæмæ – специалисттæ хъæбæрдæр кæми гъудæнцæ, уордæмæ.Фал Баликъоти лæхъуæнæн, куд ахури раззагдæр, уотæ барæ равардтонцæ, цæмæй æхуæдæг равзара, идарддæр æй кæми косун фæндуй, уой. Æма равзурста Садони изди-цинки комбинат – уотемæй æ бийнонтæмæ хæстæгдæр адтайдæ æма син агъаз кæнунæн дæр æ равгитæ хуæздæр адтайуонцæ. Уой хæццæ ба ма ин аци кустуат хуарз зундгонд адтæй – ахур кæнгæй ами цæуидæ æ кустадон практикæ. Мадта си æхуæдæг æцæгæлон нæ адтайдæ – ами ’й беретæ зудтонцæ кустуарзон æма арæхстгин лæхъуæнæй.

 

«МÆ СÆР КУ БАГЪÆУА…»

Гъеууотæ, номдзуд Садонæй фæкъкъæрт æй, æхе рагæй кæмæ цæттæ кодта, æ еци фæллойни над. Æма ибæл цæун байдæдта нифсхастæй. Фиццаг адтæй Згиди æрзæткъахæни хуæнхон мастер, уæдта ’й исæвардтонцæ хайади хецауæй. Алкæмидæр æ архайд адтæй лæмбунæг, адæми лæдæрунгъонæй. Ка радзубанди кодтайдæ шахтерти хæццæ æхецæй дæснидæр: багъæуаги сахатти сæ уæлгъос ка балæудтайдæ Баликъой-фуртæй раздæр! Ка син фæййагъаз кодтайдæ уомæй хуæздæр!

Мæ сæр ку багъæуа, уæд мæмæ цийфæнди афони дæр æрбадзоретæ, зæгъгæ, бафæдзахста æхуæдæг шахтертæн. Æма етæ дæр, сауæнгæ æхсæвигон сæ ку багъæуидæ, уæддæр бандеуиуонцæ  æ райгъал кæнунмæ.

Издий-цинки комбинати æрзæткъахæнтæй еунæг дæр уæхæн рауæн дæр нæ разиндзæнæй, Баликъой-фурти фæллойни фæдтæ кæми нæ байзадæнцæ. Кæми си сæйраг инженер адтæй, кæми ба – хецау, хецауи хуæдæййевæг, мастер, кенæдта бригади разамонæг.

Ци гал цæуа, уой, дан, хъæбæрдæр размæтæрæ фæккæнунцæ. Аци фидтæлтиккон æмбесонди хузæн цудæнцæ Сафарбийи гъуддæгутæ дæр. Куст æ къæхтæбæл ислæуун кæнун кæми багъæуидæ, аллихатт дæр æй уордæмæ ’рвистонцæ. Æма некæд фæкъкъæндзæстуг æй, гъуддаг æрдæгбæл некæд ниууагъта. Абони дæр ма зæрдæбæл дарунцæ хестæр шахтертæ, Садони æрзæткъахæни хецауæй Баликъой-фурти ку исæвардтонцæ, еци хабар. Коллектив уой размæ нæбал æнхæст кодта æ ихæслæвæрдтæ, æрзæти нæуæг æвæрæнтæ нæбал ирдтонцæ. Нæуæг хецау загъта шахтертæн:

– Æркæсайтæ уæхемæ, гæрр мах бон нæ бауодзæнæй хуæнхтæ рафæлдахун?!. Мадта уæд гъæддухæй фæллæууæн, цæлхдортæй тухгиндæр си разиннæн!..

Æрзæткъахæнтæй уавæр зæрдæдзоргæдæр кæми уидæ,  уоми æвардтонцæ коммунистти, фæлтæрддзийнадæ кæмæ адтæй, еци инженертæ æма техникти..

Курдон курдонбæл ахур кæнуй, зæгъгæ, хумæтæги нæ дзурдтонцæ нæ фидтæлтæ. Баликъой-фурти хуарз менеугутæ фæнзтонцæ кустуати дæлхайæдти разамонгутæ дæр. Етæ дæр ахиддæр цæун райдæдтонцæ шахтæмæ, æрзæттæбæл хъазауат кæми цудæй, еци косæн бунæттæмæ. Шахтерти фæллойнæ цæмæй ахедгæдæр  адтайдæ, уомæн аразтонцæ мадзæлттæ, багъæуаги сæхуæдтæ райсиуонцæ косæнгæрзтæ.

– Шахтери æ косæн бунати ку бабæрæг кæнай, уæд е уомæн уотид æхцæуæн нæ фæууй, фал имæ уомæй нæуæг хъауритæ фæззиннуй, – дзурдта кустуати дæлхайæдти разамонгути æмбурди Баликъой-фурт. – Фал еуæй-еу инженертæ еци гъуддаг нецæмæ дарунцæ, дзæвгарæ рæстæг нæ фæуунцæ шахтити. Уотæ ка кæна, уомæн æ бон некæд бауодзæнæй коллективæн рæстмæ разамунд дæттун.

Садони æрзæткъахæни Сафарбий ци æгъдæуттæ исæвардта, етæ æвдадзи хуасæ фæцæнцæ кусти медæгæ –  садойнæгтæ æрлæудтæнцæ раззагдæрти æмрæнгъæ, куд нæ республики, уотæ æнæгъæнæ Цæдеси дæр.

Сæ хуарзи кой райгъустæй шахтертæн дæр, сæ раздзæуæг Баликъоти Сафарбийæн дæр. Куд разамонæг, уотæ ирæзтæй Сафарбийи арæхстдзийнадæ. Исæвардтонцæ ’й никки бæрнондæр бунати – издий-цинки комбинати сæйраг инженерæй.

Рæстæг, догъон бæхи хузæн уайуй. Æма кæд берæ зæрдæхцæуæндзийнæдтæй барæвдауй, уæддæр хаттæй-хатт ба æгъатир дæр разиннуй. Раст зæгъун гъæуй, Сафарбий рæстæгæй æхе туххæй кæд уоййасæбæл азумгин кæнуй,  кæд нæй, уæддæр си еу гъуддагæй ба гъæстаг æй  – е ’нсувæрти туххæй… Рæстæг син æгæр рацубуртæ кодта сæ ирисхъæ, æригæнттæй бацудæнцæ се ’носон дуйнемæ. Дууæ æнсувæри Ибрагим æма Тазрет  дæр нæ хæзнагин хуæнхти кустонцæ. Тазрет хуæнхон инженер адтæй, Ибрагим ба – хуæнхон фидбилизтæй гъæуайгæнæг взводи командир. Шахтертæ сæ хуæрзгъæдæ æма фæллойнæуарзагæй зудтонцæ, нур дæр ма сæ æримисунцæ.

… Еу дзурддзæугæ лæги, уæ гъæуи хуæздæр лæгбæл ке нимайис, зæгъгæ, ку бафарстонцæ, уæд рагъуди кодта, уæдта загъта: «Нæ гъæуи хуæздæр е æй, æма гъæуи еу кæронæй æ хуарзи кой кæмæн кæнунцæ, иннæ кæрони ба – æ лæгъузи кой».

Еци лæги дзуаппи кой мин кæддæр ракодтонцæ, æма мæ зæрдæбæл æрбалæудтæй Баликъоти Сафарбийи туххæй мæ зæгъуйнæгтæмæ гæсгæ. Æма мæмæ  еци загъд бустæги раст нæ фæккастæй, уомæн æма мæхуæдæг дæн æвдесæн, Баликъой-фурти туххæй шахтертæ комбинатæн æ еу кæрони дæр æма æ иннæ кæрони дæр еугурæйдæр ин айдагъдæр æ хуарзи кой ке кæнунцæ, уомæн. Уомæ гæсгæ ба уотæ гъуди кæнун, æма еци лæги загъд æгириддæр нæй раст. Алли рауæн дæр  æ хуарзи кой кæмæн ракæнунцæ, е фæууй хуарз лæг.

 

ЦИЙНАГ ГЪУДДАГÆЙ ЗÆРДРОХС КÆНУЙ АДÆЙМАГ

Ахид исæмбæлун садойнæгти хæццæ: хумæтæг шахтерти, инженерти, пенсиесгути æма хæдзари æфсинтти хæццæ. Арази ’нцæ сæ цардæй. Еци хуарздзийнадæ ба ке ауодундзийнади фæрци æй, уонæй еу –  Баликъоти Сафарбий дæр. Садони издий-цинки комбинати директор исуогæй, зингæ фæййагъазиаудæр æнцæ æ гæнæнтæ, фæллойнæгæнæг дзиллитæбæл ауодуни туххæй. Æ косæн уати дуарбæл кæд амунд ес, ци бæнттæ æма сахæтти имæ гъæуама цæуонцæ адæм сæхе гъуддæгути фæдбæл, уæддæр директор æ косæнуати ку фæууй, уæд имæ еци цæуæги цæунцæ адæм. Баликъой-фурт алли æрбацæуæгмæ дæр лæмбунæг байгъосуй, балæдæруй, ци агорæг æй, уой æма уой фæсте мадзæлттæ исаразуй æрбацæуæги курдиадæ исæнхæст кæнунæн.

Æз фæууидтон Баликъой-фурт æрбацæугути хæццæ куд дзубанди кодта, уой. Хуæрзæрæги адтæй. Директори косæн уатмæ еу инней фæдбæл цудæнцæ шахтертæ, хæдзари æфсинттæ… аллихузи гъуддæгути фæдбæл. Æма си алкедæр аразийæй рацудæй.

– Зиани гъуддæгути фæдбæл дæмæ æрбацудтæн, – загъта æрбацæугутæй еу. – Кæд гæнæн ес, уæд мин автобус ку раттисæ, зиани гъуддæгути фæдбæл мæ багъудæй…

– Рохсаг уæд зиан, – ратæфирфæс ин кодта Сафарбий, æма, кæмæй кæнгæ адтæй гъуддаг, уомæн байхæс кодта,  æрбацæуæгæн æ курдиадæ исæнхæст кæнун.

Уогæ ба ци курдиæдти хæццæ имæ не ’рбацæунцæ.

– Мæ лæг мизд æ хæдзарæмæ нæ хæссуй, алли изæр дæр ниуæзтгунæй æрбацæуй, сувæллæнтти æфхуæруй, æма уотемæй цæрун мæ бон нæбал æй, – æ гъæститæ ракодта комбинати директорæн еу силгоймаг.

– Баликъой-фурт ку нæ адтайдæ, уæд нæ бийнонти цард бустæгидæр фехалдайдæ, – дзурдта мин еума садойнаг силгоймаг. – Нæ сувæллæнттæ уой фæрци ’нцæ мадæ æма фиди рæвдуд.

Комбинати директорæн арфæгæнгутæ еу æма дууæ нæ ’нцæ. Сæ еугурей туххæй радзорунæн фадуат нæййес. Уæдта Сафарбийæн æхе загъдау, директори куст æрбацæугути курдиæдтæ æнхæст кæнунæй нæ хецæн кæнуй, æ сæйрагдæр ихæс кустуати гъуддæгутæ ’нцæ. Паддзахадон ихæслæвæрдтæ æма хемæрайст ихæстæ исæнхæст кæнунмæ шахтерти исразæнгард кæнуни уаргъ, фиццагидæр, директори усхъитæбæл æнцойнæ кæнуй. Æма еци уаргъи уæзæ директори не ’ртасун кодта, – хæссуй æй фæразонæй, нифсгунæй. Ке зæгъун æй гъæуй, уомæн ес хъаурæгин агъазгæнгутæ – фæллойнадон коллектив. Уой гъомусгиндзийнадæбæл æнцойнæ кæнуй директор æ аллибони кусти. Еумæйаг хъауритæй æмзунд æма æмвæндæ архайди фæрци ба ахидæй-ахиддæр рантæсуй уæлахез. Цал æма цал хатти Садони комбинати фæллойнæгæнгутæ иссæнцæ уæлахезонтæ, цал æма цал хуæрзеуæги син аккаггонд æрцудæй. Фарæ дæр бабæй фескъуæлхтæнцæ. Еугурцæдесон социалистон ериси ’нцæ æма син лæвæрд æрцудæй партий Центрон Комитети, ССР Цæдеси Министрти Совети, нæ бæсти профцæдести Центрон Совети æма фæскомцæдеси Центрон Комитети Цæугæ Сурх туруса.

---

Аци æрмæг зундгонд хæдзарадон разамонæг Баликъоти Афæхъой фурт Сафарбийи туххæй кæддæр ниффинста æ хуарз æрдхуард, игъустгонд журналист Тегати Алихани фурт Сулейман. Æма абони ба нæуæгæй хумæтæги нæ мухур кæнæн – етæ дууемæй дæр, алке дæр си æ кусти бунати, хъазауатонæй архайдтонцæ нæ Иристони фарни сæрбæлтау. Алкедæр си æ кустмæ гæсгæ зингæ хай хаста, цæмæй Иристони цардиуагæ кæна райдзастæй-райдзастдæр, цæмæй фæллойнæгæнæг дзиллæ архайуонцæ разæнгардæй, арфи аккаг си ка уа, етæ гъæугæ хузи кадгингонд цæуонцæ. Гъулæггагæн, Сафарбий дæр æма Сулейман дæр абони не ’хсæн нæбал æнцæ, фал гъæуама сæ рохс нæмттæ иронх ма уонцæ…

---

Садонгом гъæздуг æй æрзæти æвæрæнтæй. Фал сæ иссерунбæл ба минкъий гъезæмæрттæ нæ багъæуй. Советон паддзахадæ шахтерти хъаурæгин техникæй кæд исефтонг кодта, уæддæр хуæнхтæ æнцонтæй нæ раттунцæ, æности дæргъи римæхстæй ке дарунцæ, еци хæзнатæ. Хуæнхти хæццæ гъæбесæй рахуæцунмæ цæйбæрцæбæл хуæздæр исарæхсай, уоййасæбæл дæмæ тагъддæр разиндзæнæнцæ сæ хæзнати æвæрæнтæ. Рагацау сæ иссерунцæ геологтæ. Фал еу рæстæги комбинат кадавар  адтæй геологтæй. Æрзæти æвæрæнтæ ци хуæнхти ’нцæ, е афойнадæбæл бæрæггонд не ’рцæуидæ. Уой фудæй комбинат зин уавæрти бахауидæ.

– Махæн нæ бон æй хуæздæр косун, – дзурдта садойнаг шахтерти номæй бæсти хузгин металлургий Министради коллегий æмбурди Баликъоти Сафарбий. – Фал нæмæ нæ фагæ кæнуй геологтæ. Æма уи корæн: барæ нин раттетæ нæ комбинати геологон-æсгарæг экспедици исаразунæн. Е нин фæййагъаз уодзæнæй райгурæн бæстæн фулдæр æрзæт раттунæн.

Министради коллегий иуонгтæ кæрæдземæ бакастæнцæ, еци фæндони хæрзтæ æма пайдатæ ранимайæ-банимайæ кæнун байдæдтонцæ, уæдта… Баликъой-фуртæн балæдæрун кодтонцæ сæ гъуди:

– Хæрзтæ пайдатæй фулдæр ку рауайуонцæ, уомæй тæссаг æй, нуриуæнгæ куд кустайдæ, уотæ бал косетæ æнæ экспедицийæй, уæдта фæууиндзинан.

Ци гæнæн адтæй, æма  комбинат идарддæр дæр куста, æхемæ геологон-æсгарæг экспедици нæ адтæй, уотемæй. Куста анз, дууæ, æртæ анзи. Фал директори æнцад нæ уагътонцæ, кæддæр Министради коллегий æмбурди ке радзурдта, еци гъудитæ. Нæуæгæй бабæй гæгъæдитæ – Мæскумæ, хузгин металлургий коллегимæ. Нæуæгæй бабæй –  телефонæй дзубандитæ, телтæ, финстæгутæ.

«Еугæр гъуддаг райдæдтай, уæд æй кæронмæ рахъæртун кæнæ, æз дæр паддзахадæн фулдæр пайда цæмæй раттæн, уобæл дзорун…» – æхецæн нифситæ æвардта Сафарбий. Нæуæгæй бабæй фæдздзурдта сæ экономисттæмæ. Гъуддагæн рабастонцæ бабæй æ уæрхæ дæр æма æ дæргъæ дæр. Уотемæй бабæй комбинати директор ранæхстæр  æй Мæскумæ.

– Куддæриддæр загътайтæ, уотæ бакодтан, лæмбунæгдæр банимадтан, нæ комбинатæн æхемæ геологти экспедици ку уа, уæд цæйбæрцæ фæппайда уодзæнæй, е, – загъта бабæй Баликъой-фурт Министради коллегий æмбурди.

 

КАДÆ АДÆЙМАГМÆ ÆХЕ ФÆЛЛОЙНИ ФÆРЦИ ÆРЦÆУЙ!..

Аци хатт директори гъудитæ бæлвурддæр адтæнцæ. Æ дзубандимæ ин лæмбунæг æригъустонцæ. Æ фарс рахуæстæнцæ министр Петр Ломако æхуæдæг, уой фæсте – коллегий иннæ иуонгтæ.

Гъеуотемæй агъаззаги нæуæгдзийнадæ исцардгъон æй. Комбинати арæзт æрцудæй геологон-æсгарæг экспедици. Берæ ибæл нæма рацудæй, æдеугур дууæ анзи, уотемæй ба ин æ ампъезтæмæ æркæсайтæ! Хуæнхти геологон-æсгарæг куститæ æнхæстгонд цæун байдæдтонцæ дууæ хатти фулдæр, геологтæ Бурони æма Садонгоми хуæнхти иссирдтонцæ нæуæг æвæрæнтæ, Фæснæли хуæнхти дæр размæ къæрт кæнун байдæдтонцæ бацæуæнтæ.

Комбинати геологтæ раст цума хуæнхти æвзагæй базудтонцæ дзорун, уой хузæн син уайтæккæ иссерунцæ сæ æрзæтæй идзаг медæггойнитæ. Байамонунцæ сæ шахтертæн. Æма етæ ба хуæнхти хæзнатæ рарветунцæ райгурæн бæсти металлургион кустуæттæн. Æзинæй абони – фулдæр æрзæт, алли бон дæр – уотæ. Фал куститæ еуæй-еу хатт зæрдæмæдзæугæ нæбал фæуунцæ. Кедæр загъдау: хуæнхтæ дæр зонунцæ боститæ кæнун, хъор кæнун байдайунцæ  шахтерти, нæбал фæккомунцæ сæ хæзнатæ дæттун. Æма уæд багъæуй  инженерти исфæлдистадон гъуди.

– Рационализатортæ нæмæ берæ цæмæй уа, е уæ кæд фæндуй, уæд уæхуæдтæ тагъддæр бавналетæ исфæлдистадон фæллойнæмæ, уадзæ æма уæ бафæнзонцæ хумæтæг косгутæ, – уотæ ахид дзурдта Баликъой-фурт сæ комбинати инженертæн.

Æма уомæн дæнцæ æвдесæг ба фиццагидæр æхуæдæг исуй. Сафарбийæн айдагъ æ еунæг рационализаторон фæндон дæр æй растауни аккаг. Уомæн æма еци фæндонæн æ анзи пайда исхъæрттæй къуар миллион сомемæ. Згиди æма Æрхони æрзæти æвæрæнтæ иссеруни æма сæ бацæттæ кæнуни схемæмæ рационализаторон фæндони фæрци хаст æрцудæй пайдайаг æййивддзийнæдтæ, куститæ дзæвгарæ ка фæттагъддæр кодта, уæлдай хæрзти хорхбæл ка æрбахуæстæй, уæхæнттæ.

Исфæлдистадон фæллойнæ ахедгæдæр рауайуй, рационализатортæ бригадгай ку фæккосунцæ, уæд. Æма нур æрзæткъахæни минкъий нæййес исфæлдистадон фæллойни бригадитæ. Уонæй уæд еуети хæццæ бавзаруй е ’сфæлдистадон хъауритæ, уæдта иннети хæццæ.

…Изæри æхсæз сахаттемæй дзæвгарæ райевгъудæй, директор дæр нур æ фæллад гъæуама уадза, фал æй нæма райевдалдæй, раст цума косгæ бони райдайæн адтæй, уой хузæн телефони хæтæл фелваста. Æрзæткъахæни хецæуттæй уæд еуей хæццæ радзубанди кæнидæ, уæд инней хæццæ. Æ зæрдæ кæмæ дзурдта, еци горизонтти (шахтертæ кæми фæккосунцæ, еци рауæнти) туххæй сæ рафæрститæ кодта. Мадта ци берæ куст ес, директорæн! Рæстæг мин нæ фагæ кæнуй, зæгъгæ мин гиризи хузи, уомæн бакодта. Мадта айдагъ комбинати гъуддæгутæй дæр куд гъæуама цæра. Уæлдайдæр ба бийнонтæ кæмæн уа, еци лæг. Бийнонтæ ес Баликъой-фуртæн. Æ цардæмбал Лариси кустæн дæр бæрзонд аргъгонд цæуй, нæ республики Сæйраг Совети Президиуми Указмæ гæсгæ ин исаккаг кодтонцæ æскъуæлхт дохтири ном. Ларисæ дæр хъæбæр æнæйевдæлон фæууй æ кусти. Фал ин уæддæр хæдзари гъуддæгутæ ба æнтæсуй афойнадæбæл æнхæст кæнун, уæлдайдæр ба сувæллæнттæмæ цæстдард. Сафарбий æ кусти алкæддæр ке рафæстеуат уй, уобæл бийнонтæ исахур æнцæ. Ескæд сæ хæдзарæмæ афойнадæбæл ку ’рбацæуй, уæд æй Ларисæ ходæзмолæй рафæрсуй: кæд дæ бангъалдтон, дæ кустæй исистонцæ, æндæр ба уотæ раги куд æрбацудтæ дæ хæдзарæмæ.

Нæ фембæлдтитæй еуеми изæрæй берæ фæдздзубанди кодтан Баликъой-фурти хæццæ. Æримиста, институти фæсте æй Згиди æрзæткъахæнмæ ку æрбарвистонцæ, еци бæнттæ.

– Фиццаг мæйти хуарз нæма арæхстæн хуæнхон мастерæй косунмæ. Фал разиндтæй, æ цæстæ мæмæ ка фæддардта, уæхæнттæ. Æма мин сæ ранимадта: Згиди æрзæткъахæни раздæри хецау Челдити Александр, хайæдти хецæуттæ Хутъинати Гаврил, Георгий Рехвиашвили, Бесолти Иван, æрзæткъахæнти управлений кæддæри сæйраг инженер Цæгæрати Михал… Уони агъази фæрци разæнгардæй цудтæн мæ фæллойни нæдтæбæл.

Æ берæ æнзти еузæрдиуон кусти туххæй Сафарбийæн исаккаг кодтонцæ Кади нисани дууæ ордени, уæдта æндæр хуæрзеугутæ.

Кадæ æрдавгæй нæй. Адæймагмæ ’рцæуй æхе фæллойнæ, адæм ке бафеппайдтонцæ, еци намуси гъуддæгутæй. Сафарбиймæ дæр кадæ уотемæй æрцудæй. Шахтертæ ’й бауарзтонцæ, рæстзæрдæ ке æй, фæллойнæуарзагæ ке æй, кæддæриддæр сæбæл ке ауодуй, уой туххæй. Мадта ма бафæрсайтæ садойнæгтæй кефæнди дæр, алкедæр дин растаудзæнæй сæ директори.

 

КУСТИ ЕУГУР ФАДУÆТТÆЙ ДÆР РАСТ ПАЙДА КÆНГÆЙ

Æма ’й æстаугæ дæр куд нæ кæнонцæ. Шахтерти кусти æма цардиуаги уавæртæ цæмæй зæрдæмæдзæугæдæр уонцæ, уой туххæй цал æма цал гъуддаги исаразта! Сафарбий мин радзурдта, сæ комбинати агъазадон гъæууонхæдзарадон кустуат арæзт ке ’рцудæй, уой туххæй. Нуртæккæ сæмæ ес 230 стори, анзи кæронмæ сæмæ уодзæнæй 350 стори, иннæ анз сæ фусти нимæдзæ исхъæртдзæнæй æхсæзсæдемæ. Дзæвгарæ бафтуйдзæнæй хути нимæдзæбæл дæр. Нуртæккæ комбинати поселокти тукæнтти ахид фæууæйæ кæнунцæ хе гъоцитæй æрдугъд æхсир æма уомæй конд цихт… Агъазадон  хæдзарадæ-совхози «Горняк» хонунцæ. Æ директор Габолати Аслæнбег куд загъта, уотемæй дууæ-æртæ анземæ сæ бон бауодзæнæй æхсири продукттæй еугур поселоктæ æфсадун.

Совхоз тукæнттæмæ берæ фулдæр æрветун райдайдзæнæй фидизгъæл дæр.

Шахтертæ цийнæ кæнунцæ, сæ аци хæдзарадæ сæмæ ке ес, уобæл. Фал беретæ нæ зонунцæ, сæ совхоз «Горняк» æ къæхтæбæл цæмæй ислæудтайдæ, уобæл цæйбæрцæ хъиамæттæ багъудæй, уой.

– Комбинатæн агъазадон хæдзарадæ исаразуни туххæй нæ Министради косгутæн ку загътон, уæд мæ уонæй еуæй-еуетæ бафарстонцæ: «Агроном дæ æви инженер?» Уæддæр гъуддаг æрдæгбæл ниууадзун мæ сæрмæ нæбал æрхастон, – имисуй Сафарбий. – Фæййагъаз нин кодтонцæ партий обком æма министрти Совет дæр. Иссирдтан фæрæзнитæ, фонс кæми дарæн, уæхæн будуртæ æма рауæнтæ. Нæ хуæнхти берæ рауæнти игуæрдæнтæ байзайунцæ æнæ пайдагондæй. Æма сæмæ нур æ фонси æргъæуттæ æскъæрун райдæдта «Горняк».

Цийнæ гъуддæгутæбæл цийнæ фæккæнунцæ. Садойнаг шахтертæй еске ку фескъуæлхуй, уæд еугуремæн дæр æхцæуæн фæууй. Аци анз дæр фæллойнадон уæлахезтæ æ къохи бафтудæй номдзуд шахтер Виктор Вахнини бригади иуонгтæн. Хуæнхтæн сæ хæзнати æвæрæнтæмæ къæдзæхтæ бакъæрт кодтонцæ, цæйбæрцæ син нисангонд адтæй, уомæй æмбесæй дæр фулдæр. Бригадæ рæстæгæй цæуй раздæр, рахецæн кодта дæсæймаг фондзанзони ихæслæвæрд.

 

АДÆМИ ЦÆСТÆ УИНАГÆ ’Й!..

Еци уæлахезти туххæй аци анз 1 Майи агъоммæ Мæскуйæй исигъустæй æхцæуæн хабар: Виктор Вахнини бригади æртиндæс шахтеремæн ССР Цæдеси Сæйраг Совети Президиуми Указмæ гæсгæ лæвæрд æрцудæй ордентæ æма майдантæ. Вахнинæн æхе реубæл ба тæмæнтæ искалдта тæккæ кадгиндæр хуæрзеуæг – Ленини орден. Æма ин зæрдиаг арфитæ кодтонцæ е ’мбæлттæ.

Фал æдзæстуарзонтæ кæми нæ разиннуй? Ескæбæл цъифкалæнтæ кæнун ка уарзуй, уæхæн адæймаг разиндтæй комбинати коллективи ’хсæн дæр.

Цæветтонгæ гъуддагæй, еци цъифкалæгбæл Вахнини уæлахези хабар ку исæмбалдæй, уæд æ зæрдæ æрбафунхтæй, æ марг искалдта Вахнин æма е ’мбæлтти æскъуæлхтдзийнадæбæл: «Фæррæдудайтæ, Вахнин æма е ’мбæлтти кусти бæрæггæнæнтæ раст нæ банимадтонцæ», – цъифкалæг тел ниццавта Мæскумæ. Æма министрадæй исæрвистонцæ къамис. Уой иуонгтæ нæуæгæй банимадтонцæ фæууæлахезгути кусти бæрæггæнæнтæ. Ду Вахнин æма е ’мбæлттæбæл хахуртæ кæнис, зæгъгæ, цъифкалæгæн æ цæстæмæ бадардтонцæ, фал е, æ рæдудбæл нæ басастæй, уæхæн нæ разиндтæй. Парткоми дæр гъавтонцæ цъифкалæгæн æ рæдуд балæдæрун кæнун. Æма бабæй уомæй дæр неци рауадæй. Фæстагмæ коммунисттæ загътонцæ сæ фæндон – цъифкалæги ратардтонцæ æ кустæй.

– Раззагдæртæ нæмæ цæйбæрцæбæл фулдæр уа, уоййасæ еумæйаг уæлахезтæ дæр фулдæр уодзæнæнцæ, – дзурдта æрзæткъахæнти разамонгути æмбурди комбинати директор. – Æма уæ еугуремæй дæр корун, цæмæй косгути разæнгард кæнайтæ æма нæмæ раззагдæрти  нимæдзæ фулдæр уа, фæстегæй маке байзайæд.

Баликъой-фурти фæдзæхст сæ зæрдæмæ фæццудæй шахтертæн, æма тундзунцæ разæй фæуунмæ, еугур рауæнти дæр исирæзтæй раззагдæрти нимæдзæ. Дæсгай бригадитæ исæнхæст кодтонцæ дæсæймаг фондзанзони ихæслæвæрдтæ. Еци разæнгарддæртæй æнцæ Уанити Тазæрети, Бесолти Будзийи, Салман Алдыеви, Уанити Тайморази æма æндæрти бригадитæ.

Адæми цæстæ уинагæ ’й. Садойнаг шахтертæ дæсгай æнзти дæргъи уинунцæ коммунист Баликъоти Сафарбийи уодигъæдæ, фæууидтонцæ, еумæйаг гъуддæгутæбæл, фæллойнæгæнæг дзиллитæбæл куд ауодуй, уой. Æма, нæ республики Сæйраг Советмæ депутатæй ке равзарæн, зæгъгæ, садойнæгти ’хсæн дзубанди ку рауадæй, уæд сæ еугур дæр æмхузонæй байамудтонцæ Сафарбиймæ. Æруагæс си кæнуй, æууæнки аккаг ке уодзæнæй, е. Сафарбийи депутаттæ исæвзурстонцæ нæ республики Сæйраг Совети Президиуми иуонгæй. Æма айдагъ еци бæрнон кусти нæй фæнзуйнаг. Партий обкоми иуонг дæр æй. Коммунисттæ ’й исæвзурстонцæ партий Алагири райкоми, уæдта Садони комбинати парткоми иуонгæй дæр.

Æхсæнадон гъуддæгути туххæй æ сæйраг куститæбæл еуæй-еу хатт нæбал фæхъхъæртуй директор. Уæхæн сахат кусти уаргъ æрæнцойнæ кæнуй комбинати сæйраг инженер Итари-фуртбæл, директортæн æ хуæдæййевгутæбæл. Уонæбæл æ зæрдæ хъæбæр даруй.

– Мадта, куд гъæуама уа, – зæгъуй Сафарбий. – Разамонæг алцидæр æхемæ ку æрбайесуй, е ’мкосгути сæ бартæй пайда кæнун ку нæбал фæууадзуй, уæд е раст нæй.

 

ЗÆРДÆЙ-ЗÆРДÆМÆ ДЗУБАНДИ ÆЙ РАЗÆНГАРДГÆНÆГ

Баликъой-фурт мин дзурдта, сæ комбинати кæддæри директортæмæ ке æрæстæфтæй, сæ еци хуарз менеугути туххæй. Æз балæдæрдтæн: архайун сæ бафæнзунбæл, зæгъгæ, зæгъунмæ ке гъавта, уой. Сафарбий æцæгæйдæр фæнзуй, хестæр разамонгутæ ин ке ниууагътонцæ, еци фæлтæрддзийнадæ.

… Раги райгъал æй еци сæумæ дæр шахтерти поселок Мизур. Уалдзигон хори тунтæ къæдзæхти цъоппитæй сæ сугъзæрийнæ тунтæ ниддардтонцæ поселокмæ, цума шахтерти сæ кустмæ фæндараст кодтонцæ. Баликъоти Сафарбий дæр еци сæумæ шахтери каскæ æ сæрбæл æркодта.

– Рабæрæг бабæй кæнон æрзæткъахгути, æркæсон син сæ кустмæ, – кæрæдземæн хуæрзбон зæгъгæй, балæдæрун кодта директор.

Уæдта ма мин уотæ бакодта: «Мæнæн мæ зæрдæ ’й хуæнхти, некæд сæбæл исустурзæрдæ уодзæнæн».

* * *

РЕДАКЦИЙÆЙ. Гъулæггагæн, Баликъоти Сафарбий не ‘хсæн нæбал æй, æ уæлзæнхон цардæй рахецæн æй 2006 анзи. Фал абони дæр ма ‘й арфиагæй имисунцæ нæ дзиллæ. Æ номдарæг æнцæ æ цæуæт – æ фурт Игорь, æй аразæг, æ кустмæ гæсгæ цæруй Мæскуй, æ кизгæ Фатимæ ба цæруй ами Дзæуæгигъæуи, ес имæ экономисти дæснийадæ. Сæрустур æнцæ сæ хъиамæтгун фидæй…