Абони дæр ма Иристони дзиллæ зæрдрист æнцæ, Дигорай æрæги ци мæгурдæйраг биццеу фæммард æй, еци æверхъаудзийнадæй. Аци фудбæлах цæугæ ба æркодта, фурниуæзтгунæй хуæдтолгæ æнахъæл æскъæрд ка кодта, еци фиргъæуни æбуалгъдзийнади фудæй… Фудгæнæгæн тæрхонгонд æрцæудзæнæй, фал уомæй еци мæгурдæйраг цардбæллон сабий нæбал раздæхдзæнæй… Æма  уой мæрдти бæсти амæттаг ка бакодта, еци æнæхайир фæууйнаг кутемæй цæруйнаг æй идарддæр, ци цæсгонæй ма кæсдзæнæй уой ниййергутæмæ, хеуæнттæмæ, адæммæ… Уогæ уæхæнттæбæл цæсгон уогæ дæр нæййес… Æндæра цæйбæрцæ æверхъаудзийнæдтæ цæуй нæ нæдтæбæл, ниуæзтгунæй хуæдтолгитæ ка ’скъæруй, уони азарæй!.. Барадæгъæуайгæнгутæ куд игъосун кæнунцæ, уотемæй нæ республики нæдтæбæл аци анз ниуæзтгун хуæдтолгæскъæргути фудæй ци 39 фæндаггон-транспортон бæлахи ’рцудæй, уонæми фæммард æнцæ 9 æма фæццæф æнцæ 61 адæймаги.

Фудæмбæлгутæ – æндæр куд исхонæн ес, адæми бундзагъд ка кæнуй, уони.

Хуæдтолгитæбæл цæугæй, кæми æнгъезуй æма кæми не ’нгъезуй, уæхæн рауæнти шофертæ æнахъæл догъон ке исунцæ, еци суффутгæнгæ нæдтæбæл, фидбилизти фулдæр хай дæр уони фудæй æрцæунцæ.

Берæ мадзæлттæ арæзт бæргæ цæуй, цæмæй фидбилизæрцудтити нимæдзæ цæхгæр минкъийдæр кæна уой туххæй, фал уæддæр уавæр еци сагъæссагæй бал изайуй. Раздæр куд лæудтæнцæ нæдтæбæл цудмæ цæстдарæг косгутæ, уотæ нур дæр лæуунцæ, уой уæлæнхасæн ба ма рауæнæй-рауæнти æвæрд æрцудæнцæ сæрмагонд  цæстдарæн камеритæ æма бæлвурд кæнунцæ надбæл тагъдæскъæрунадæ Уомæ гæсгæ ба шофертæн фæззиндæр æй сæхе рафæлевуни цаутæ. Раст зæгъгæй, еци камеритæмæ гæсгæ хуæдтолгæскъæргутæн сæ фулдæр сæхе æгъдаугиндæрæй дарун байдæдтонцæ. Фал ма минкъий нæ ’нцæ се ’хсæн уæхæн фиргъæунтæ, кæцитæмæ нæдтæбæл хуæдтолгитæй цæуни домæнтæ гурумухъæй ихалунцæ. Етæ нæдтæбæл балцигæнæг адæмæн æнцæ æцæгæй фудæмбæлгутæ, фидбилизхæсгутæ.

Фарæ Уæрæсей нæдтæбæл ци фидбилизтæ ’рцудæй, уони еу фæндзæймаг хай (27699) адтæнцæ хуæдтолгæскъæргутæ, æгæр тагъд ке æскъардтонцæ сæ хуæдтолгитæ, уомæ гæсгæ.

Фæммард си æй 3900 адæймаги, алли карити адæмтæй фæццæф æй 35 миней бæрцæ, кенæ ба 6 проценти фулдæр, фæлвари хæццæ рабаргæй. Куд тагъддæр æскъæрд цæуа хуæдтолгæ, уотæ æверхъаудæр æнцæ æ фæстеугутæ.

ТАР ГЪÆДИ ДÆР МА ÆГЪДАУ КУ ЕС…

Уæлдай сагъæссагæй-сагъæссагдæр фарста ба е æй, æма, нæдтæбæл æдасæй цæунмæ цæстдарæг  Наукон центри бæрæггæнæнтæмæ гæсгæ, фидбилиз ка исаразидæ надбæл, еци хуæдтолгæскъæргути фæндзæймаг хай сæ хуæдтолгитæ æскъардтонцæ ниуæзтгунæй. Сæ фулдæрей ку бауорамунцæ, уæд медицинон анализтæ раттунмæ комгæ дæр нæ фæккæнунцæ. Сæ еу æхсæзæймаг хай ба хуæдтолгæбæл исбадунцæ, хуæдтолгæ æскъæруни барæдæттæг æвдесæндар сæмæ уогæ дæр нæ фæууй, уотемæй, кенæ ба сæ еци æвдесæндартæ ист фæуунцæ.

Уæхæн фиргъæунти фудæй уæлдай фулдæр æрцæуй, адæм кæми фæммард унцæ, уæхæн æверхъау цаутæ. Сæхебæл сæ зæрдæ æгæр хъæбæр ка фæддаруй, уонæмæ уотæ фæккæсуй æма надбæл куд цæун æнгъезуй, уомæй 20 километри тагъддæр ку рахуæца, уæд неке неци бахъор дардзæнæй, зæгъгæ, фал сæ еци хецмæрездзийнади фудæй уавæр никки тæссагдæр разиннуй. Уотемæй ба хуæдтолгæ 60 километрей бæрцæ ку  цæуа сахатмæ, уæд секундмæ цæуй – 17 метри, 80 километремæ ба – 22 метри. Еци 5 метри фулдæр хæттити исунцæ фидбилизæрцуди ратæдзæн.

Асфальт æркæсгæй куд лигъз фæззиннуй, еуæй-еу хатт æнхæст уотæ нæ фæууй. Фæззиннуй си æрхъинццитæ, тъуппуртæ дæр. Рæстæг дæр алкæд къæхтитæ æхе нæ февдесуй: æзинæ сор, абони ба – над тæгæр ех. Уæдта фестæгдзæугутæ дæр ахид фехалунцæ надбæл цæхгæрмæ бахезуни уагæвæрд, кæми ба фонс дæр рагæпп кæнунцæ надмæ æма ма никки æндæр уæхæн æнæнгъæлти уавæртæ, фæззиндтитæ. Надбæл цæуни уагæвæрдти домæнтæ гъæугæ хузи ка ’нхæст кæна, айдагъдæр уони бон æй сæхе фидбилизæй багъæуай кæнун æма сæхердигæй фудбæлах не ’руадзун. Уогæ, гъулæггагæн, уотæ дæр ахид рауайуй, æма е рæстмæ æнхæст кæнуй еци домæнтæ, фал сæ кадæр ба гурумухъ ихæлд кæнуй æма бастъалуй бустæги æвуд адæми.

Нæдтæбæл цæуни фæткитæмæ цæстдарæг камеритæ еуæй-еу рауæнти ке фæззиндтæнцæ, е дæр хуæздæрæрдæмæ фæббæрæг æй. Зæгъæн, фæндаггон фидбилизæрцудтитæ фæмминкъийдæр æнцæ 30-40 проценти.

Æвæдзи, е уомæ гæсгæ дæр æй, æма хуæдтолгæскъæргутæ тæрсунцæ, барæ-æнæбари дæр сæ ивар федун ке багъæудзæнæй, уомæй – камерæ нæ расайдзæнæ, æ хæццæ нæ бадзубанди кæндзæнæ, гæртанæй æй нæ балхæндзæнæ.

Хуæдтолгæскъæргутæй еуетæ сæ уодхæссæг уинунцæ камеритæй, иннетæ ба сæ нимайунцæ хуарзбæл. Еци мадзæлттæ хуæрзæрдæмæ зиннунцæ надбæл æдасæй цæуни гъуддæгути. Уæлдай ахиддæр камеритæ сагъд фæуунцæ, карз фæззелæнти æма уæлдай тæссагдæр рауæнти. Уой лæдæргæй, шофертæ рагацау сæ цуд куд гъæуй, уотæ фæннидæндæр кæнунцæ. Уомæ гæсгæ ба æнæгъигæдардæй исæмбæлунцæ сæ нисанбæл.

Хуæдтолгæскъæргути  еухатт ку фæййивар кæнунцæ, уæд сæ дзиппæбæл уоййасæ нæ фæззиннуй, фал сæмæ фæд-фæди ивари гæгъæдитæ цалдæргæйттæй цæун ку райдайунцæ, уæдта фæллæмбунæгдæр унцæ.

Фæууй ма хуæдтолгæскъæргутæй еуетæмæ уæхæн зундирахаст дæр: «Ивар бафистон, уæд мæ бон æй идарддæр надбæл цæун æнæсæрфатæй…»

Цидæриддæр фæндаггон фидбилизтæ æрцæуй, уони фулдæр хай фæуунцæ хуæдтолгæскъæргутæ сæ хуæдтолгитæ æгæр тагъд ке фескъæрунцæ, уой бæлахæй. Уобæл дууæ зæгъæн нæййес. Куд сабурдæр цæуа хуæдтолгæ, уотæ æнцондæр уорамæн æй, уомæ гæсгæ ба багъæуайгæнæн ес комкоммæ кæрæдзей æскъæрунæй, кенæ фæснадмæ æнæбари фæззелунæй. Зæрдæбæл дарун гъæуй, спидометрбæл нимæдзтæ уотид хумæтæги бæрæггæнæнтæ ке нæ ’нцæ, уой. Нæдтæбæл ци нисантæ лæууй, айдагъ уонæмæ гæсгæ дæр нæ гъæуй цæун, уомæн æма етæ алци амонунгъон нæ ’нцæ, уæлдайдæр ба бонигъæди рæстæгмæ уавæртæ –  кæми над цъифæ фæууй, кæми ба къæйнаг æма хуæдтолги фæрсмæ рахæссуй. Уомæ гæсгæ ба цæун гъæуй уавæрмæ гæсгæ.

Сахари гъæунгти 40-60 километремæй тагъддæр не ’нгъезуй цæун. Уобæл дзорæг æнцæ фæндаггон нисантæ дæр, тургъти ба – 10 километри, фæссахари – 90 километри. Фал мегъæ тъæпæнгомау ку бада, уæдта 70-80 километри дæр æгæр берæ ’й.

Зумæги ба ехвæндагбæл 40 километри дæр тæссаг æй. Уомæ гæсгæ ба искæнæн ес уæхæн хатдзæг:  хуæдтолгæскъæрæгæн æхецæй аразгæ ’й е ’дасдзийнадæ.

АДÆМÆН ФИДБИЛИЗХÆССÆГ ÆНÆГЪДАУ МИУÆ АЙДАГЪ БИЙНОНТИ ГЪУДДАГ НÆЙ

Нæдтæбæл ци транспортон фидбилизтæ æрцæуй, етæ ма раргом кодтонцæ еума æведауцæ миуæ. Хуæдтолгити хецæуттæй еуæй-еуетæ сæ хуæдтолгитæ раттунцæ, æ кеми ка нæ фæууй, уæхæнттæмæ – сæ уоститæмæ, сæ зонгитæмæ… Уомæ гæсгæ, уой фæдбæл бæрнондзийнадæ фæккарздæр кæнуни фæдбæл барадон оргæнтæ ци бæлвурд унаффæ рахастонцæ, уомæ гæсгæ æфхуæрд цæудзæнæнцæ, нæлгоймæгтæй сæ къумæлдзæф бийнойнæгтæмæ æ хуæдтолгæ æскъæруни барæ ка ратта, етæ.

Хуæдтолги хецау æ расуг уосæмæ æ хуæдтолгæ æскъæруни барæ ку ратта, уæд хуæдтолгæ тæруни æвдесæндартæ ист æрцæудзæнæнцæ еугур бийнонтæй дæр. Гъе уæхæн карз  уагæвæрд ниффедар кодта барадон практики кассацион суд.

Махмæ гæсгæ, еугуремæн дæр дæнцæн кæд фæббæзза Тульскаг облæстæй еу бийнонти хабар. Ецирдигон гъæу Егнешевки госавтоинспекций косгутæ еууæхæни æруорæдтонцæ фæсарæйнаг хуæдтолгæ, æма куд рабæрæг æй, уотемæй хуæдтолгæ тардта ниуæзтгун силгоймаг, æ сæрихецау ба æ фарсмæ бадтæй.

Силгоймаг æфхуæрд баййафта. Æ сæрихецауи бафхуæруни туххæй ба уæлдæр инстанцитæ сæ кæрæдземæ фæббуцæу æнцæ: дзуапп агурд æрцæуа машини хецауæй æ ниуæзтгун бийнонайги туххæй æви нæ?

Хуæдтолги хецау, руль æндæр ескæмæ ку дæтта, уæд гъæуама фиццагидæр исбæрæг кæна, еци адæймаг ниуæзтгун æй æви нæ.  Кенæ ба уомæн æхецæн дæр хуæдтолгæ тæруни бартæ ист æрцæудзæнæнцæ. Аци хабари ба нæлгоймаг барадæгъæуайгæнгути æруагæс кæнун байдæдта, аци уагæвæрд, дан, парахат кæнуй, бийнонтæмæ ка неци барæ даруй, айдагъдæр уонæбæл, бийнойнаг ба  æцæгæлон нæй.  Кæд лæги номбæл æй хуæдтолгæ, уæддæр  бийнонти еумæйаг фæрæзнитæй æлхæд æрцудæй. Уой ном дæр финст æй хуæдтолгæ даруни æнæмæнгæ граждайнаг  фæдзæхсунади бæрæггæнæни. Уомæ гæсгæ ба æ бийнойнаг рульбæл рабадтæй æхе фæндонæй, куд хуæдтолги дуккаг хецау.

Фал тæрхонгæнгутæ кенæ се ’ууæнкæдзийнадæй фегæр æнцæ, кенæ ба сæмæ æмкъайдзийнадæ, æвæдзи, устур цæстиварди ке адтæй, уомæ гæсгæ ба сæ унаффæй рахаст тæрхон æййивд æрцудæй, гъуддаг ба хаст æрцудæй барадон  практики фæдзæхсунади хузæмæ.

Кассаци куд байамудта, уотемæй хуæдтолгæскъæрæг æма æ хуæдтолгæ ке барæ бакодта, уони ’хсæн кæд къайади рахастдзийнадæ ес, уæддæр еци уавæр си еуей, хуæдтолги хецауи нæ уæгъдæ кæнуй, æ хуæдтолгæ ниуæзтгун адæймагмæ ке равардта, уой туххæй административон бæрнондзийнадæй. «Хуæдтолги хецауи бон æй æ хуæдтолгæ æндæр еске барæ бакæнун айдагъдæр уæд, æма бæлвурдæй ку исбæрæг кæна, еци адæймаг нæдæр ниуæзтгун, нæдæр сæрзелæнгæнæг хуасти гъæстæ, нæдæр нæфæразгæ кенæ ба æгæр фæллад нæй…» – загъд ес еци документи.

Аци цау фиццаг æма еунæг нæй. Гъе уæхæн æй, æнæфæккеугæ царди архайд. Фал си уæддæр ес еу минкъий фæффæлмæндæр гæнæнтæ дæр. Зæгъæн: силгоймаг хуæдтолгæбæл ку рабадтайдæ, æ сæрихецау æ рази ку нæ адтайдæ, уотемæй, уæд нæлгоймаги закъони размæ дзуапп дæттун нæ багъудайдæ. Хуæдтолгæ ниуæзтгунмæ æхуæдæг барвæндонæй равардта, уой исбæрæг кæнунæн фадуат нæ адтайдæ.  Фал аци хабари ба ниуæзтгун силгоймаги сæрихецау хуæдтолги фæстаг бадæнбæл бадтæй. Уомæ гæсгæ ба тæрхонгæнгути фиццаг æма дуккаг инстанцити тæрхон æй хъæбæр æнахур. Дессаг ба ма е æй, æма ниуæзтгун силгоймаг ку ниддумидæ сæрмагонд аппаратмæ, уæд ку исуолæфидæ, уæд ниуæзти бæрæггæнæн фурбæрзонд фæууидæ. Уæ зæрдæбæл уин æрлæуун кæндзинан, ниуæзти бæрцæ фæббæрæг кæнунцæ дууæ хатти. 15-20 минутти гъæуама рацæуа, фиццаг хатт æй ку исбарунцæ, уомæй. Ниуæзти бæрæггæнæн исуолæфти рæстæг ку фæббæрзонддæр уй, уæд е уой амонуй, æма ниуæзтгун адæймаг æрæги ке баниуазта карз ниуæзтæ. Силгоймаги сæрихецауæн еци гъуддаг æнæзонгæ нæ адтæй. Зæгъæн, 0,16 миллиграммей уæнгæ ку исхъæртуй бæрæггæнæн, уæддæр тæф бæрæг фæууй.  Аци рауæн ба исуолæфти рæстæг ниуæзти бæрæггæнæн дууæ хатти бæрзонддæр адтæй.

Ци бийнонти кой ракодтан, уонæн сæ ирисхъæ фæййагъаз кодта. Аци бæлахи бахаудтæнцæ фарæ, æма уомæ гæсгæ иваргонд æрцудæнцæ фари æргътæмæ гæсгæ. Еумæйагæй бафистонцæ дæс æма æртинсæй мин соми, уой хæццæ ба ма анз æма æрдæг сæ барæ нæ уодзæнæй сæ хуæдтолгæбæл цæунæн, пайда кæндзæнæнцæ æхсæнадон транспортæй. Аци анзи 1 январæй фæстæмæ ба ивари бæрцæ дзæвгарæ фæффулдæр æй. Еци бийнонтæ аци анз ку бахаудтайуонцæ барадæгъæуайгæнгути цæстингаси, уæд иваргонд æрцудайуонцæ дæс æма цуппаринсæй мин сомемæй. Сæ бартæй ба цохгонд æрцудайуонцæ, раздæр куд уотæ, анз æма æрдæг.

Æрмæг бацæттæ кодта БИЧИЛТИ Алетæ