Гурджибети блашкай финстæгутæ японий тугъдæй

ГУРДЖИБЕТИ Блашка æ бийнойнаг Надяй хæццæ.

Блашкайæн Фидибæстæ хъæбæр уарзон ке адтæй,

 е аæдагъдæр æ аййевадон уадзимистæ нæ,

фал æ финстæгутæй дæр ирдæй зиннуй.

Æрвиста сæ æфсæддон службæй,

уæдта бæрæгдæр тугъди будурæй æ мадæ

æма æ бийнойнаг Надяй номбæл.

Хъазар мадæ! Хъæбæр берæ финстæгутæ, уæдта уæмæ æртæ тели рарвистон. Сумах ба мæмæ ханхæ дæр нæ кæнетæ. Гæр, нæ мин тæрегъæд кæнетæ? Заурбег æма мæнæй уæлдай иннетæ ба афойнадæбæл есунцæ финстæгутæ.

…Ахиддæр финсуниау айтæ, уæддæр къуæремæ еугай пъисмотæ.

Мах сæрæгас, æнæнез ан. Нур дууæ хатти истухтан япойнæгти хæццæ. Уасгерги æма нин Никкола агъаз кодтонцæ. Уогæ махæн нецæмæй тæссаг æй. Уæ зæрдæ нæмæ ма ’хсайæд. Япойнæгтæ хъæбæр лæгъуз æхсунцæ топпæй. Фæстаг тохи адтæн Хабат Машиковскийи хæццæ еу рауæн. Æдеугур аст адæймаги адтан. Еу хъазайхагæн æ бæх æ буни фæммард æй. Хабатæн ба фат е ’хсаргардбæл рауадæй. Уой размæ дæр ма Хабати хæццæ еу рауæн тухтон. Фиццаг гъуддаги туххæй ин исаккаг кодтонцæ дзиуарæ (крест), дуккаг тугъдон гъуддаги архайди туххæй ба курдиадæ æрветдзинан уæлдæр хецауадæмæ, цæмæй ин прапорщики цин раттонцæ. Хъæбæр бæгъатæр æй. Æ хабæрттæ ин ракæнетæ Аминæтæн – æхцæуæн ин уодзæнæй. Мах игъæлдзæг æма æнæнез ан. Фæндаггагæн мин ци сухаритæ ниввардтайтæ, уони æрмæстдæр абони райдæдтан хуæрун. Уомæн æма уонæмæ гъæуагæ нæ адтан.

Хуцауи туххæй ахиддæр финсетæ финстæгутæ. Ниллæг уин ковæн. Берæ дæ ка уарзуй еци Блашка.

Мæнæ адрес: Тохæг æфсад, Мищенкой отряд, Сунжæйаг полк. Мæнмæ.

29 май, Лиоянь…

*  *  *

Хъазар Надя!

Хъæбæр æхцæуæн мин æй де ’нæнездзийнадæ хуарз ке æй, е. Гъæйдæ нур ба райдайæн гъуддагбæл дзубанди кæнун. Еу дууæ-æртæ бонемæ исбæрæг уодзæнæй, тохун райдайдзинан æви нæ, е. Баратови Тифлисмæ байагурдтонцæ æма нæмæ уордигæй тел исæрвиста «цæуæн», зæгъгæ. Фал бæлвурдæй кумæ, е ба си бæрæг нæй. Æвæдзи тугъдмæ, Идард Хорискæсæнмæ. Кæд мæ æртемæй дæр уарзетæ – ду, мæ мадæ, уæдта мæ хуæрæ Далу – уæд æноси уæхе дзæгъæли нæ хуæрдзинайтæ, ескæд ести æрцæудзæнæй, уой туххæй. Тугъдмæ еунæг æз нæ цæун, фал не ’нæкæрон паддзахади æхсæстдæр адæм. Адæймаги цард ба Хуцауæй аразгæ æй. Ку ’й бафæндæуа, уæд ин ратдзæнæй мæлæт, ку нæ, уæдта арти дæр нæ басодздзæнæй. Еу загъдæй: адæймаги хъисмæт уæллаги къохи æй æма си нурмæ гъæстаг нæ ан. Еугæрдæр ку цæуæн, уæд мæ гъæудзæнæй гъар дарæс: курæт (башмет) æма салбар (хæлаф) теуай гъунæй уфт хъумацæй, уæдта даргъ, урух кæрцæ, цохъай æндеггæй дарунмæ. Цохъа ба азиаг сгæлладæй.

Æрæдонмæ финсун цæмæй мин Иналухъ (æ каййес – А.Къ.) ескæми æркæса æма исмадзал кæна дуккаг бæх. Уæдта сæгъи гъунæй – гъар хæдонæ.

Гъар курæт мин ку хуйайтæ, уæд ин медæггагæн бакæндзинайтæ ести федар сау хъумац.

Æхца ба рарветдзæнæн телæй, нæ цæуни рæстæг ку исбæрæг уа, уæд. Фадуат ку фæууа, уæд, æнæмæнгæ, нæхемæ дæр фæууодзинан.

Еума хатт уи, Хуцауи хатирæй, корун, мацæбæл тухсетæ. Хуцаубæл нæхе фæдзæхсдзинан.

Хъæбæр æхцæуæн мин æй, кизгæбæл Раисæ ном ке исæвардтайтæ, е. Фал мин гъулæг æй мæн хузæн ке æй, е. Дæу хузæн бæргæ ку адтайдтæ уой бæсти. Ци хузæн æнцæ, цума, æ цæститæ æма дзиккотæ?

Гришæ дзæбæх æрбахъæрттæй. Уæ хунæ берæ уæд. Фал рæзæ уæхæн дессаг хуæрзгъæдæ нæ адтæнцæ. Хуцауи туххæй гъæуай кæнетæ Сослани (æ фурт).

Ниллæг ковун мæ мадæн, Хуцауи хуарзæнхæ уæ уæд.

Финсæ мæмæ – кизгæ кæци бон райгурдæй, уæдта ибæл кæд аргъаудзинайтæ, уой бæрæг. Æз ба рапорт бадæттон æма ин æ райгурæн бон гæгъæдити исбæрæг кæнæн.

Уæледарæс мæ ци гъæудзæнæй, уони хуйун нæма гъæуй, цалинмæ уин æхца рарветон, уæдта нæ цæуни рæстæг исбæрæг уа, уæдмæ.

Ниллæг уин ковунцæ Заурбег æма Гришæ. Сæ дууæ дæр дзæбæх æнæнез æнцæ.

Аци финстæги хæццæ финсун Тæтоонти Нало æма Иналухъмæ.

Дзæбæх, æнæнез уо!

Дæхе Блашка.

*  *  *

Хъазар Надя! Тæтоони-фурти хъазахъагæй ци финстæг æрæрвистай, уой райстон. Æма бабæй финсис: нæхемæ æрбацо. Бæргæ мæ фæндуй, мæ зинаргъ. Фал цалинмæ Армавири æрбунатон уæн, уæдмæ мин неци гæнæн ес. Уордæмæ цæуни размæ бауайинæ, фал кæд цæудзинан, е бæрæг нæ ’й. Æма мæ уæхæн цубур рæстæгмæ цæун ба нæ фæндуй.

Уотæ мин ке зæгъис, тугъдмæ ма цо, зæгъгæ, дæ еци курдиадæй ба неци уайуй. Сумах ци дзубандитæ кæнетæ сæйги рæуонæй, кенæ ба хæдзари уавæртæмæ гæсгæ ма рараст уо, уомæн гæнæн нæййес. Уомæн æма нæмæ афицертæ нæ фагæ кæнуй. Уой нæ, фал ма нæмæ дууадæс афицери драгунтæй æрбакодтонцæ.

Тæтоонти Геуæргий ниууадзунæн дæр неци гæнæн ес.

Фал æнæуой дæр полккæй еуварс байзайæн куд ес? Тæрсгæ мацæмæй кæнетæ. Тугъдæй сæрæгасæй исæздæхдзæнæн. Уæдта ду гъæуама сæнттадæ кæнай, дæ лæгмæ райгурæн бæстæ гъæуай кæнуни нивæ ке æрхаудтæй, уомæй.

Æрæдонæй мин бæх æрбакодтонцæ. Саргъи уотæ дессаг нæ ’й, фал ин уаргъ хæссунмæ ба æмбал нæййес. Еу загъдæй: ецирдигæй æз рæвдзæ дæн, фал сумах цæттæдзийнадæн ба бæлвурд неци зонун. Ци мин исрæвдзæ кодтайтæ, уой мæмæ иннæ хатт бæлвурд финсетæ.

Фæрсис мæ, сухаритæ мæ цæйбæрцæ гъæуй? Еу-дууæ пути. Гæнæн ку уа, уæд хъуæцдзуд фуси фид дæр балхæндзинайтæ. Æнæуой ба хуæруйнæгтæ æрветунмæ ма тагъд кæнетæ. Меретæн зæгъæ æма е дæр цæттæ кæна соргонд фид. Сухаритæ кæд цæттæ кæнун гъæудзæнæй, уой уæмæ финсдзæнæн.

Куд хъæбæр сæ фæндуй уæ еугурей дæр фæууинун; хъæбæрдæр ба сувæллæнтти. Æз æнæнез дæн. Зæгъунцæ мин, фæххуæрзхуз дæн. Æма кæд уотæ ’й, уæд е Гогайи фæрци æй. Е мæ исахур кодта месин цумунбæл æма мин е хъæбæр агъаз æй.

Æрæдонæй мин еуминкъий хунæ æрæрвистонцæ; фæткъутæ, кæрдтутæ, уæдта еу-дууæ карки æма сæ еунæг æрбадти фæццидæр кодтан.

Бафæрсæ мæнæй мами, Далуй, Кошерхани, Гъуцъунати, Тургити, Гурджибети, уæдта еугур хæстæгути дæр. Хæдæгай, сувæллæнтти мæн номæй дæ хъури ракæнæ. Куд хъæбæр мæ фæндуй Сослани уинун. Сослани Саусатæгæй фулдæр уарзун, æвæдзи, уомæн, æма кизги ке нæма фæууидтон.

Дзæбæх æнæнез уотæ. Хуцау уæ гъæуайгæнæг уæд. Куд нæ мæмæ финсис, Сослан ке  хæццæ фæххуссуй, уой. Дигиза (сувæллонгæс) нæма байхуæрстайтæ?

Финсæ.

Дæхе Блашка, 29 октябрь.

Хуцау исарази уæд япойнæгтæй, тугъд ке ракъахтонцæ. Æндæр ба мæмæ нуриуæнгæ дæр нæма ниффинстайсæ.

*  *  *

Æндæр финстæги Надямæ финста:

… Гъе нуртæккæ æрбахъæрттан Хан-Кендовмæ. Фатермæ ку бахизтæн, уæд мæ зæрдæ исунгæг æй; фиццаг хатт банкъардтон мæ бунтон еунæгдзийнадæ. Уатмæ бахезгæй дæу ку нæ фæууидтон, уæдта Осяни дзурд «папæ», зæгъгæ, ку нæ фегъустон, уæд. Мæ зиндзийнадæ зæгъунгъон нæ дæн. Аци уавæр ма берæ ку рахæсса, уæд, æвæдзи, нæбал ниффæраздзæнæн, æнæуой дæр бустæги æнæнез ку нæ дæн.

… Корун уи – биццеуи Осян хонетæ.

*  *  *

Аци финстæг ниффинста æ фæммардæй дууæ бони раздæр.

*  *  *

Хъазар Надя!

Тæккæ абони дин райстон дæ финстæг. Æгириддæр дæ зæрдæ ма дзорæд – неке ’й ракъæрт кодта. Уæдта ходæг дæ, еске æй ку бакастайдæ, уæддæр ци? Гъуддагбæл  дзубандитæй уæлдай си ци адтæй? Æз баслæхъи туххæй неци финстон, мæ баслæхъ нæуæг æй, уæдта – гъар. Хуæздæр мæ цæмæн гъæуй? Ци мæ гъæуй, уой туххæй хъæбæр берæ ниффинстон æма мæ нæуæгæй уонæбæл дзорун нæбал фæндуй. Еу загъдæй: ци кæнайтæ, уой гъардæр æма урухдæр – тугъди гъæуама «фесæвгундæр» уон. Мæ нæуæг кæрцæн æ дæлмустæ урух искæндзинайтæ. Уæдта æ дустæ ба устур куд уонцæ, хуæрзгъудгонд фусдзарæй.

Федоти сумахæн ниууадзун фæндæ искодтон: уогæ уин уæ дзуапмæ бангъæл кæсдзæнæн.

Финсис мæмæ нæ кизги (Раиси) номæвæрæг (крестный) фиди туххæй, номæвæрæг (крестная) мади кой ба нæ кæнис. Ка адтæй номæвæрæг (крестная) мадæ?

Ци мин зæгъун кæнис, цæмæй болкъон Баратов уа номæвæрæг фидæ, уой ин нæ зæгъдзæнæн. Куд мæ зонис, уотемæй мæ уоди исконд æндæрхузи фæккæнунгъон нæ дæн.

Мæ мадæ цæбæл тухсуй? Æз тугъдæй сæрæгасæй исæздæхдзæнæн. Уæд æхе рагацау ци хуæруй. Паддзах нæ дарæг æй æма ин гъæуама баслужбæ кæнæн.

Æндæр мæмæ нецибал финсуйнаг ес. Æнгъæлдæн дæ исзæрдцъæх кодтон.

Третевский мæ æгириддæр æнцад нæ уадзуй. Ма мæмæ исмæcтгун уо, ке ’й имисун, уой туххæй – уотæ конд æй адæймаг.

Зæгъæ Тæтоонти Никъойæн, хъæбæр хуæрзмуггаг дууæ къæбулай ин исласдзæнæн.

Хъусати Генæй ци бæх  райстон, уомæн æ къах сахъат разиндтæй.

Ниллæг ковун мамæ æма Далуйæн.

Заурбег нистайуй Меретмæ. Уæдта имæ хъæбæр мæстгун кæнуй, у  отæ «арæх» ке финсуй (финстæг), уой туххæй.

Уæд Сослани (æ фурт) Къола цæмæн хонетæ? Еу æма уин дууæ хатти ку нæ загътон Сослан æй хонетæ. Гæр, уотæ хъæбæр зин исæнхæстгæнæн æй мæ еци курдиадæ?

Дзæбæх æма æнæнез уотæ. Хуцау уин агъазгæнæг уæд.

Мæ хъури уæ кæнун – Блашка.

(Аци финстæги ма дзуапп кæнуй æ бийнойнаги иннæ финстæгбæл дæр. Æвæдзи æй фæстæдæр райста).

Зæгъай мин, Хуцауи туххæй. Мæ финстæгутæ уæмæ исхъæртунцæ? Нæ зонун, цæйбæрцæбæл раст æй, фал, дан, телтæй финстæгутæ тагъддæр хъæртунцæ.

Ци хускъæ фид мин æрæрвистайтæ, е нæма фæцæй. Хуæрæн æй каши хæццæ. Заурбег æнæнез æй, фал бабæй гъаст кæнуй Меретханæй, уотæ «арæх» ке финсуй финстæгутæ уой туххæй.

Æдосæ мæ фуни нæ рæзбун уидтон. Нур цума ци уавæри æй? Ци бæлæстæ си басудæнцæ уони æндæртæй нæ баййивтайтæ?

Гъæйдæ, фагæ бал уæд. Кæд ма исон еститæ ницъцъæрæмухститæ кæнон. Еличкæ кæми æй?

Фæрсис мæ: Баратов дин дæ арфи тел райста æви нæ? Райста, æма дин арфæ кæнуй.

Æз уотæ исуорс дæн æма, æвæдзи, нæбал  базондзæнæ дæ «дигорони».

Уогæ раздæр тундзгæ кодтон тугъдмæ. Нур ба мæ хъæбæр фæндуй ардигæй рандæ ун мæ мæгур къæсмæ: уоми – уолæфт, уарзт æма æнцойнæ.

Ниллæг дин ковунцæ ами – нæхеуонтæ еугурæй дæр, æнæнез уотæ, Хуцау уæ гъæуайгæнæг уæд.

Хъæбæр берæ дæ ка уарзуй, еци Блашка.

16 июнь.

Адрес: Тохæг æфсад. Сунжæ-Владикавкази хъазахъаг полк. Мæнмæ.

Блашкай финстæгутæ мухурмæ бацæттæ кодта Къибирти Амурхан.