Мадæ цийнæ дæр кæнуй æ сабийбæл, уæддæр æ сагъæс дæр æй, адæми ’хсæн цитгинæй ин куд байрæза, уобæл. Къарæ ист æй социалон хизæгтæй.

Нур еу-инсæй анзей бæрцæ æз мæ гъос дарун, нæ Иристони адæм сæ нæуæгигурд сувæллæнттæбæл циуавæр нæмттæ æвæрунцæ, уомæ – нуриккон фæткитæ фæнзгæй, æви нæ фидтæлтиккон æгъдаумæ гæсгæ. Раст зæгъгæй, мæ зæрдæ нæ рохс кæнуй, уомæн æма нæмæ фулдæрæй-фулдæр кæнунцæ æндæр адæмти нæмттæ. Цæмæй уæ уобæл баууæндун кæнон, уой фæдбæл дæнцитæ агорæг ба мæ идæрдтæбæл зелун нæ багъудæй. Мæ райгурæн гъæу Хумæллæги скъолай райстон ахурдзаути еумæйаг номхигъд. Банимадтон си 201 биццеуи, уонæй ирон нæмттæ хæссунцæ айдагъдæр 113-æй. Цуппæрдæс си ’нцæ Хетæгтæ æма Геуæргитæ, дууадæс – Сæрмæттæ, æхсæз – Батразтæ, æмбесæй минкъийдæр æнцæ Давидтæ æма Азаматтæ. Æркастæн, кизгуттæй ба си кæмæн циуавæр нæмттæ ес, уомæ дæр. Зæгъæн, еу фиццаг къласи, баруагæс уи уæд, æцæг ирон ном си еуебæл дæр нæййес: Ангелинæ, Эмилия, Адинæ æма уотæ идарддæр.

Мæ зæрдæ дзурдта, берæ сувæллæнттæ ци хæдзари ес, уонæмæ ба циуавæр æй сæ номæвæрунади æгъдау, циуавæр æй сæ сæйрагдæр домæн нæуæгигурдæн ном æвзаргæй. Еуцæйбæрцæдæр рæстæг уæхæн бийнонти фæррайагорæ-байагорæ кодтон, кедæрти мин байамудтонцæ, уой дæр нæ зæронд æцæг ирон гъæутæй дууеми. Хъæбæр зæрдиагæй мæ бафæндадтæй уони бабæрæг кæнун, æнæзийнадæй фæннæхстæр дæн мæ балций…

Æма ци фегъустон-базудтон, уой фæдбæл мæ мæ дзубанди райдайун фæндуй, Дæллаг Берæгъзæнги цæрæг Билаонти Микъалай кизгæ Рио-Ритæ мин ци хабæрттæ ракодта, уонæй.

ДОЛОРЕС, РИО-РИТÆ, РОБЕРТ, ФРАНКЛИН, ЧАТУРАНГА…

Гъæуи сæйраг гъæунги астæумæ хæстæг тургъи дуар бахуастон æма мæмæ ракастæй хæдзари æфсийнæ Рио-Ритæ, бацийнæ мæбæл кодта. Ирон хæдзари æнæнгъæлти æрбацæуæг иуазæгæн цидæриддæр гъæуй, уæхæн æгъдæуттæбæл нæ байаурста, сæйрагдæр ба – раст зæмзæми рæсог дони хузæн мин æ радзубандитæй мæ цæмæдесдзийнади æдонугдзийнадæ фæццидæр æй…

– Уæхæн нæмттæ нæ еугуремæн дæр равардта нæ фидæ Микъала, æма мах уомæй сæрустур ан. Мæнæ нæ адæми нæ уарзуй кенæ си цæбæлдæр не ’нвæрсуй, нæхердигон нæмттæ имæ уоййасæбæл цæстиварди нæ адтæнцæ, зæгъгæ, еске ку зæгъа нæ фидæй, уæд е æгириддæр раст нæ уодзæнæй. Æз ма ’й кæцæй гъуди кæнун, фал, куд игъосгæ ’рцудтæн, уотемæй нæ фиди фидæ, дан, хъæбæр ахургонд лæг адтæй, Чернышевскийи наизусть зудта, мæ фидæ дæр æнахур уарзтæй уарзта аййевадон литературæ. Уæлдай æхцулдæр адтæй фæсарæйнаг финсгути киунугутæбæл, уонæми фæлгонцгонд адæймæгутæн сæ менеугутæ, æвæдзи, æ зæрдæмæ фулдæр цудæнцæ, фæндадтæй æй æхе цæуæт дæр уæхæнттæ ку адтайуонцæ, е. Уæди æнзти нæ алливарс ци нæхердигон адæм цардæй, уонæй кадæртæ уайдзæфи хузи, ахид гъазæн хузи бауайдзæф кæниуонцæ: ду сæбæл дæхуæдæг ном уомæн исæвæрис, цæмæй син кувд ма искæнай, къиндидзийнадæ æвдесис уомæй, де ’ртæ къеребæл ауæрдис. Уотæ, лæдæрун æй, гъазгæ-ходгæй зæгъиуонцæ, уомæн æма гъæубæсти еугурæй дæр хъæбæр зудтонцæ, нæ фидæ æма нæ мадæ цæйбæрцæбæл иуазæгуарзон адтæнцæ, уой. Зундгонд адтæй е дæр, æма сæ цæуæтæй алке игурæн бон дæр парахаттæй исбæрæг кæниуонцæ: хеуæнтти, лимæнти æма синхæнтти æрбахонианæ, зæрдиагæй сæ фæххинцианæ.

Æз ма ’й хуарз гъуди кæнун: нæ æнахур нæмтти равзурди туххæй дзубанди æнæмæнгæ рауайидæ æма мæ фидæ уæд уæлдай сæрустур уидæ, уæхæн нæмттæ нин ке адтæй, уомæй. Ранимайидæ сæ: Долорес – уæхæн ном адтæй Франций силгоймаг-президентæн. Чатуранги ку райсæн, уæд уотæ хундтæй индийаг шахмæттæй гъазт æргъудигæнæг.

Роберт ба немуцаг ном æй.  Тугъд мах æрæййафтан Киристонгъæуи æма махæн уоми нæ сæрдигон хæдзари æрфусун кодтонцæ æртæ немуцаг афицери. Етæ махмæ хъæбæр дзæбæх цæстæй кастæнцæ, хай нин кодтонцæ сæ хуæруйнæгтæй, мæ мадæн дзориуонцæ, мах тохун нæ фæндуй, зæгъгæ, бахатир нин кæнетæ. Бомбитæ æгъзæлун ку райдайиуонцæ, кенæ ба дзармадзани нæмгутæ ку хаудтæнцæ, уæд нæ сæ гъæбеси фелвасиуонцæ æма нæ уæрмæгондмæ баскъæфиуонцæ. Сæ еу Роберт хундтæй, хъæбæр ездон адтæй, æма еци бæнттæй еуеми мæ мадæн цуппæрæймаг сувæллон ку райгурдæй, уæд ибæл нæ фидæ еци немуцаг лæхъуæни ном исæвардта…

Уотæ иннетæбæл дæр, алли номи дæр нæ фидæн цидæр бæлвурд нисанеуæг адтæй.

Мæхе номи туххæй ба уотæ… Рио-Ритæ, зæгъгæ, адтæй немуцаг силгоймаг,  танго уой хузæн дæсни зæнхи цъарæбæл неке кафта, неке æй рамулдтайдæ. Æвæдзи, мæ фиди хъæбæр фæндадтæй, цæмæй мæнæй дæр уæхæн искурдиадæгин кизгæ рауадайдæ. Уогæ ба нæ фидæ дæр æма нæ мадæ дæр аййевадæ берæ уарзтонцæ, уонæй мæнмæ дæр цидæр бахъæрттæй, Долоресмæ дæр, Чатурангæмæ дæр. Бурони ма ку цардан, уæд алли сæрдигон изæр дæр нæ урух тургъи минкъий концерт уидæ, нæ синхбæстæ еугурæй дæр уордæмæ æмбурд уиуонцæ. Дууадæс метри дæргъæн тургъæ нин адтæй, æма уоми пианинойæй фæстæмæ ци нæ музыкалон инструмент  ба нæ адтæй, уæхæн нæ гъуди кæнун. Мæ фидæ уарзта уони æмбурд кæнун, нæ хæдзари  гъæдин фæрстæбæл сæ рæсугъд æрауиндзидæ…

Берæ ма фæдздзубанди кодтан, уæдта æз Рио-Ритæмæ равардтон мæ фæстаг фарста:

– Уæ æнахур нæмттæ уин аци царди ести гъуддаги агъаз адтæнцæ,  кенæ ба уæ ескæми бахъор кодтонцæ?

– Зæгъæн, мæнæн мæ хæццæ еске зонгæ ку кæнидæ, æма ин мæ ном ку зæгъинæ, уæд баходидæ, бадес уидæ: «Мæнæ дин ци рæсугъд ном ес, историон ном!.. Æз æй мæхуæдæг дæр æрæстæфинæ, еци адæймаги зæрдихатт куд æрфæлмæн уидæ, уой. Нæ нæмттæй нæхуæдтæ дæр уоййасæбæл сæрустур адтан, æма нæ адæми ’хсæн разæнгард дæр ма кодтонцæ, алкедæр ни архайдта æ еци номи аккаг унбæл, æ цитгиндзийнадæ ин  ма фæнниллæгдæр кæнунбæл, еци нæмттæ махæн айдагъдæр агъаз адтæнцæ размæ цæунмæ.

– Дамир, бахатир кæнæ, дæ ном дин ахид игъосун, фал, гъулæггагæн, кæци гъæуккаг дæ, уой ба нæ зонун…

Хумæллæггаг дæн, уой ин ку загътон, уæд хъæбæр бацийнæ кодта æма æримиста:

– Кæцидæр анз уæ гъæуи концерт лæвардтан, кафтан, æма æ амонæг, уе скъолай ахургæнæг, фæндурдзæгъдæг Пухати Петя сценæй мæнмæ райамудта æма зали бадæг адæмæн уотæ ку зæгъидæ, нуртæккæ, дан, уин аци рæсугъд силгоймаг разардзæнæй, зæгъгæ. Е мæнæн æнæнгъæлæги хабар адтæй, фал ма мин ци гæнæн адтæй æма уотæ бакодтон, зæгъун, кæд уæ аци устур зали еске фæрсаг кæнун зонуй, уæд мæнæ сценæмæ исхезæд. Уайтæкки мæ уæлгъос æртемæй æрбалæудтæнцæ. Æма уæд æз Акими зар ракодтон, уæдта ма Тотрази зар дæр. Устур къохæмдзæгъд мин исаразтонцæ Хумæллæги адæм!.. Уæд мæнæн мæ царди зæрдæхцæуæндæр сахæттæй еу адтæй. Райарфæ син кодтон, уæдта ма син æз уе ’стур гъæуккаг Кæсæбити Митябæл ахур кодтон зарун, зæгъгæ, дæр загътон Митя, Митя… Е дæр мин æностæмæ феронхгæнæн кæмæн нæййес, уæхæн ном!.. Уæхæн устур æма кадгин лæгти нæмттæ æвæрун гъæуй нæ нæуæгигурдтæбæл…

*  *  *

Рио-Ритæ нин ци хабæрттæ ракодта, уонæмæ гæсгæ мæ зæрдæбæл ма æрбалæудтæй, кæддæр ке фегъустон æма ахид ке æримисун, еци загъд: «Ном æвæруни æгъдау нæ фидтæлтæмæ хъæбæр цитгинбæл нимад адтæй. Æма нæуæгигурд сабийæн зæрдæмæдзæугæдæр ном равзариуонцæ, цæмæй си е, рабайлæгъ уогæй, уотид сæнттадæ кодтайдæ, уомæ гæсгæ нæ. Сæ бæлдæ уидæ, кæдимайди ба е æ цардиуаги гъуддæгутæй аккаг уа еци номи цитгиндзийнади аккаг…»

Билаонти Микъала æма Раисæ дæр сæ цæуæтæн, æвæдзи, уой зæрдтæй равзариуонцæ уæхæн игъустгонд нæмттæ. Æма сæ еци монцти нæ фæффудевгед æнцæ. Сæ кæстæртæ разиндтæнцæ ацъагъуæгин, ка си ци дæснийадæ равзурста, уоми фескъулæхтæнцæ зингæ æнтæстдзийнæдтæй.

Долорес – нæ национ аййевади номдзуд архайæг, Цæгат Иристони, Хонсар Иристони, Уæрæсей адæмон артисткæ, нæ фидибæстон музыкалон аййевади ирдæй-ирддæр æстъалу. Рио-Ритæ – зартæгæнæг, æхсæнадон архайæг, Роберт  – инженер, Рио-Рангæ – педагог, Франклин – технолог, Чатуранга – оперон зартæгæнæг, Элеонорæ – оперон зартæгæнæг, æхсæнадон архайæг, Билаонти Долореси номбæл фонди президент. Кæд си кадæртæ абони, гъулæггагæн, не ’хсæн нæбал æнцæ, уæддæр сæ ирисхъи федауцæдзийнадæй ба нерæнгæ дæр ма сæ рохс нæмттæ цæрæццаг æнцæ нæ дзилли зæрдити…

Аци цубур ранимадæй дæр бæрæг æй, Билаонти Микъала æма Раиси цæуæт сæ игъустгонд, фал махæн æнахур нæмтти цитгийнади аккаг цæйбæрцæ иссæнцæ, е.

Уоййадæбæл фæууйнаг дæн, раздæри дзаманти дæр æма нури рæстæгути нæ Иристони нæ нæуæгигурд сабийтæбæл циуавæр нæмттæ æвæрунцæ, уой фæдбæл мæ радзубандий фиццаг хай. Фæстæдæр ба уин ракæнуйнаг дæн берæсувæллонгин бийнонти ’хсæн сæ нæуæгигурдтæбæл ном æвæруни хабæртти кой.

ДАУРАТИ Дамир, Цæгат Иристони адæмон финсæг

Уодзæнæй ма

Редакцийæй. Нæ газети аци номермæ æрмæг ку бацæттæ кодтан, уотемæй нæбæл исæмбалдæй æхцæуæн хабар: Билаонти Долореси ном лæвæрд æрцудæй æ райгурæн поселок Бурони культури Хæдзарæн. Зæрдиагæй арфæ кæнæн, аци æнæмæнгæ гъæугæ гъуддаг исаразунбæл ка байархайдта, уонæн. Уомæй айдагъ Долореси нæ исцитгин кодтонцæ, фал ма уомæй бавдистонцæ уой дæр, æма ни гъæуама иронх ма уонцæ нæ адæми сæрустурдзийнадæ  ка ’й, уони рохс нæмттæ.