Нæ Фидибæстæн æ тæккæ уæззаудæр рæстæгути адæм еузæрдиуонæй исистунцæ знæгти нихмæ тохмæ.

Адæмон еудзийнади Бони хуæдфæсте Уæрæсей Президент Владимир Путин Кремли исаразта адæмихæттити ’хсæн медрахастдзийнæдти фæдбæл цæстдарæг Совети æмбурд. Æхсæнадæ æма адæмти еудзийнадæ, сæ хуæдбундор æгъдæуттæ æма фæткитæ – етæ ’нцæ Уæрæсей хуæдбарæдзийнади сæйраг рахуæцæнтæ. Фæсарæйнаг æдзæстуарзон тухтæ еудадзугдæр архайунцæ нæ бæсти адæмти фæккæрæдземæ кæнун, сæ еудзийнадæ син фехалунбæл. Уæрæсей Президент æ радзубандий растбæл банимадта, 2026 анз адæмон еудзийнади Анзбæл  банимайуни фæндон.

НÆ ТУХÆ ÆЙ НÆ ЕУДЗИЙНАДИ!..

Æмбурди бæлвурдæй каст æрцудæй 2012-2025 æнзти нæ бæсти националон политики фæййахедгæдæр кæнуни туххæй нисангонд  фарстатæ куд æнхæстгонд цудæнцæ, уомæ, уæдта 2036 анзи уæнгæ ма æнæмæнгæ ци мадзæлттæ гъæуама арæзт æрцæуа, уомæ.

Евгъуд æнзти хаст æрцудæнцæ дзæвгарæ организацион æма разамунддæттунадон унаффитæ. Еумæйагæй ист æрцудæй бустæгидæр нæуæг националон политикон системæ. Идарддæр дæр фулдæр æргом æздахун гъæуй адæми ’хсæн æма дини гъуддæгути рахастдзийнæдти бундорбæл ци буцæутæ исæвзуруй, уонæмæ.

Президент байхæс кодта, цæмæй цидæриддæр буцæудзийнадæ исæвзура, уомæ цубур рæстæгмæ каст куд цæуа. Бундоронæй сæ уедагæбæл исафун гъæуй адæмти ’хсæн еудзийнадæн цæлхдортæ æвæрæг фæззиндтитæн:

– Ахъелгутæ сæхуæдтæ бадунцæ фæсарæнти, фал уордигæй унаффæ кæнунцæ, материалон æма финансон æгъдауæй ефтонг кæнунцæ сæ сæрмагонд службæгæнæг оргæнти, цæмæй ихалæн куст парахатдæр кæна, уой фæдбæл.

Фæсарæнти ахиддæр зиннун райдæдтонцæ нæуæг æма нæуæг аллихузон организацитæ, сæ архайдæн балæдæрæн дæр кæмæн нæййес, уæхæн центртæ. Æцæгæй ба етæ ’нцæ тох кæнуни информацион тохæнгæрзтæ,  кæцитæй пайдагонд цæуй Уæрæсей паддзахадæ хецæн хæйттæбæл ниддехтæ кæнунбæл, цæмæй нин нæхе территоритæ дæр мабал уа, цæмæй нин нигулæн бæститæй унаффæгонд цæуа, нæ цард нин куд æма ци хузи аразгæ æй, уомæн. Сæдæгай æнзти дæргъи уæхæн тухархæйдтитæй цитæ ба нæ фæккодтонцæ, фал син нæ бантæстæй Уæрæсе ниггæбазгай кæнун. Уæддæр сæ фудзундæй нæма æрæскъидтæнцæ, æма уæддæр сæ кæнон ба нæ уадзунцæ. Еци гъуддæгутæ махæй дæр æнæнимади гъæуама ма уонцæ. Нæ кусти сæйрагдæр нисан гъæуама уæхæн исуа, адзалхæсгутæн  карз нихкъуæрд дæттуни æма син сæ фæндитæ фегуппæг кæнуни туххæй ахедгæ архайд аразун.

Æмбурди ма загъд æрцудæй уотæ дæр, æма не ’знæгтæн сæ тох айдагъ уруссаг адæми нихмæ арæзт нæй, фал нæ бæсти цидæриддæр адæмихæттитæ цæруй, уони нихмæ дæр. Æнæ еудзийнадæй Уæрæсейæн уæн дæр нæййес, уой гъæуама нæ зæрдæбæл дарæн, æма уой федарæй-федардæр кæнуни сæрбæлтау æмзунд-æмвæндæй архайæн.

*  *  *

Нæ Фидибæсти цæрæг аллихузон адæмихæттити еудзийнади туххæй еудадзугдæр цæуй дзубанди. Æма е хумæтæги нæй – рæстзæрдæй сагъæсгъон алли адæймаг дæр лæдæруй уой, æма уомæй аразгæ ’й нæ абони цардарæзти федауцæ, уомæй ирæзуй нæ исонибони зæрдирай. Æма мæнæ хуæрзæрæги адæмон еудзийнади Бон ку бæрæг кодтан, уæд дзиллон хабархæссæг фæрæзнити фæззиндтæй уæлдай фулдæр æрмæгутæ. Зæгъæн, алликъуæреуон газет «Аргументы и факты» ниммухур кодта, дзиллон цæстингас æртасæг Еугуруæрæсеуон центри директор Валерий Федорови хæццæ дзубанди. Цума адæми ци еу кæнуй, уæдта сæ ци хецæн кæнуй? Еци фарстай фæдбæл Валерий Федоров ци гъудитæ загъта, уони хæццæ уæ мах дæр зонгæ кæнæн.

ТАСДЗИЙНАДÆ НÆ ЕУ КÆНУЙ

– Куд уинæн, уотемæй адæми кæрæдзебæл æнгомдзийнадæй бæттуй тугъдон нихмæлæуддзийнади уавæртæ?

– Фицагидæр мæ уой зæгъун фæндуй, æма  социологтæ дзурд «адæм» нæ уарзунцæ, хуæздæр сæмæ кæсуй «æхсæнадæ». Дзурд «адæм», сæ гъудимæ гæсгæ амонуй цидæр социалон æмхузондзийнадæ: «еумæйаг адæм», «адæм домунцæ», «еугурæй дæр хумæтæг адæмæй рацæугæ ан».

Æхсæнадæ ба вазуггиндæр арæзт æй, фæйнæхузи гъудигæнгутæ си ес, нихмæ æрæвæрун ке ’нгъезуй, уæхæн фæлхæнтæ си ес. Уомæ гæсгæ ба дзурд «адæм» идеологтæ æма политиктæн уадзæн, мах ба æхсæнади туххæй æрдзубанди кæнæн.

Нури доги æхсæнадæ æ медæги хъæбæр дехтæгонд æй, куд царди уавæртæ, исонибон, уотæ равналæнтæмæ гæсгæ дæр. Е ба баст æй, евгъуд æноси 90-аг æнзти Советон есбойнадæ еугай цъумуркъохгин хæлæфгæнгутæ сæхе ку бакодтонцæ, уæд еци фæззиндтити хæццæ. Уæрæсей социалон уавæрти хецæндзийнадæ уойбæрцæбæл фегæр æй æма ин зæгъæнтæ дæр нæййес.

Уотемæй æхсæнадæ ци гъæуама æрбангом кæна кæрæдземæ? Айдагъдæр ести еумæйаг тæссагдзийнадæ. Нуртæккæ Уæрæсей адæмти уæлдай хъæбæрдæр еци уавæр еу кæнуй. Ами айдагъ сæрмагонд æфсæддон операций туххæй нæ цæуй дзубанди, фæсарæнти нæ адзалмæ бæллæг тухтæ Уæрæсебæл ке исфарс æнцæ, еугур хецæн æй цæмæй ракæнонцæ иннæ паддзахæдтæй, æ уæрагисæртæбæл æй цæмæй æрлæуун кæнонцæ, уобæл.

Фæсарæйнаг бæстихæйтти еци политикæ æвдадзи хуасау фæцæй нæ бæсти адæмихæттити ’хсæн патриотизми хелæдæрундзийнадæ бæрзонддæр æмвæзадæмæ исесунæн æма нæ Президенти фарсмæ æмхузонæй æрбамбурд унæн.

Уæрæсей цæргути фараст æма æртинсæй проценти сæхемæ есунцæ бæрнондзийнадæ сæ Райгурæн бæстæ знагæй багъæуай кæнунбæл гъуддæгути æма сæ къох есунцæ сæ цигъæуæгтæбæл, æ сæрбæлтау. Е дæр еудзийнади æвдесæн æй? Уогæ нæ бæсти цæргути цуппар æма инсæй проценти уæхæн хенивондмæ сæхе цæттæбæл нæ нимайунцæ. Тугъд тогæй æлхæд цæуй, уомæ гæсгæ ба æхсæнадæ ибæл уæлдайдæр уæлахези æгæрæй-æгæрдæр бæрзонд аргъ федуй.

АДÆМИ ЦÆСТÆ УИНАГÆДÆР ÆЙ!..

Уæрæсейæй уæ сæрустурдзийнадæ фæббæрзонддæр æй? Уæхæн фарста дзиллон цæстингас æртасæг Еугуруæрæсеуон центри эксперттæ ци уæрæсейæгтæмæ равардтонцæ, уонæй алли дæсæймагæй дæр æхсæз загътонцæ, фæстаг рæстæги уæлдай фæббæрзонддæр æй сæ сæрустурдзийнадæ нæ Фидибæстæй. Уæлдай хъæбæрдæр ба сæ сæрустурдзийнадæ баст æй æ историй, культури, æрдзон гъæздугдзийнæдти хæццæ. Фидибæстæбæл æновуд æма си сæрустур унæн рæуагити нимæдзи ма амунд цудæнцæ нæ бæсти адæм, æ еудзийнадæ æма æнгомдзийнадæ. Амунд си цудæнцæ президент æма хецауадæ дæр, фал уой хæццæ ба, социологти хатдзæгтæмæ гæсгæ, фауни бæрæггæнæнти таги нерæнгæ ма изайуй цардиуаги хуæрзгъæдæдзийнади ниллæггомау уавæр – уомæй боз ка ’й, уони бæрцæ æрфарст адæмæй æй æдеугурæй 40 проценти, арази ба си нæ ’нцæ 48 проценти. Уогæ аци дууæ бæрæггæнæни, æвæдзи, уоййасæбæл раст нæ ’нцæ, уомæн æма сæ цардиуаги уавæртæй зæрдрохс ка нæй, уони бæрцæ зингæ-зингæ фулдæр уодзæнæй. Фал æй ку зонæн, социологтæ дæр хийнæйдзаг хатдзæгтæ кæнунмæ тулаваст æнцæ.

Ахсгиаг æй, еци аргъ æмхузонæй фист куд цæуа, еци фæткæ. Уомæн нæхуæдтæ дæр æвдесæн ан. Нуртæккæ сæйрагдæр тохунцæ бархеуонтæ æма син федгæ дæр лæгъуз нæ кæнунцæ.

Промышленность дæр уомæ гæсгæ æ еугур тухтæй дæр æркуста, косгутæ есунцæ нивæбæл мизд. Дæсгай æнзти дæргъи æгустæй ци районтæ бадтæнцæ, етæ базмалдæнцæ, сæхемæ еугур æнæпайдайаг ка кастæй, æгустæй ка бадтæй, уонæмæ сæ нифси фарнæ байдзулдæй сæ куститæй, агъаз кæнунцæ нæ тугъдонтæн, сæхецæн исонибонмæ нисантæ æвæрунцæ.

Иннердигæй ба мулкгинтæ, æхцагинтæ сæхе адæми сæрти кæсæгбæл ка нимадта, уони муди къос ба, куд фæззæгъунцæ, никкалдæй.

Етæ ’нцæ олигархтæ, паддзахадон чиновниктæ, паддзахади есбойнадæй ка гъæздуг кæнуй, етæ – уонæн се ’нцойнæдзийнадæ æма хуæрзагадæ хъæбæр исеккаг æй. Уони бæлдæ ’й фæстæмæ Нигулæн бæстити хæццæ бастдзийнадæ исфедар кæнун цийфæндийæй дæр. Сæрмагонд æфсæддон операци, æвæдзи, кæронмæ фæххæстæгдæр кæнуй, фал ци уавæрти арæзт æрцæудзæнæй сабурдзийнади бафинст. Уæдта си кæци ахсгиагдæр æй – тагъддæр басабур ун æви рæстдзийнадæ куд фæууæлахез уа, уæхæн бадзурд?

– Кæд адæмти еудзийнади кадæн нисангонд æрцудæй сæрмагонд бæрæгбон, уæддæр циуавæрдæр рæуагити – дини кенæ этнонацион – фудæй æрцæуæг дехдзийнæдтæ æрцæунæй ба артиссугъдæй тæрсæгау тæрсæн. Уомæн æма етæ НАТО-й æзгелæнтæй, æвæдзи, тæссагдæр æнцæ?

– Советон Цæдес ку фехалдæй, уæддæр Уæрæсе байзадæй берæнационалон паддзахадæй. Уомæ гæсгæ ба махæн нæ еудзийнадæ ’й цардгъонгæнæг ахедгæдæр равгæ. Е нæмæ ку нæ уа, уæд Уæрæсе дæр нæбал уодзæнæй. Еци гъуддаг не ’знæгтæ дæр хуарз лæдæрунцæ æма аллихузон мадзæлттæй дæр архайунцæ мах кæрæдземæй рартасунбæл, ниддехтæ нæ кæнунбæл, æма нæ уотемæй бунисæфт бакæнунбæл.

Уой хæццæ ба уой зæгъуйнаг дæн, æма динон дехгонддзийнадæй, национ дехгонддзийнадæй игъаугидæр, тæссаг нин нæй. Не ’хсæнади еци къабази цæунцæ хе цæмæдесаг гъуддæгутæ, нæ еудзийнадæн нецæмæй тæссаг уогæй.

*  *  *

Уæрæсей цæргутæ нур фæстаг цалдæр анзей дæргъи адæм сæ гъос фулдæр дарун райдæдтонцæ исонибонмæ. Мах æй нæ центри уинæн мæнæ ауæхæнæй: Цитгин Уæрæсе. Цæрун æхцæуæн кæми уодзæнæй, уæхæн Уæрæсе. Нуриккон бæрзонд технологитæй ефтонггонд Уæрæсе. Социалон Уæрæсе æма Сæребарæ (демократон) Уæрæсе.