Алли киунуги рацуд дæр æ хæццæ æрхæссуй æхцæуæндзийнадæ. Алли киунугæ дæр банимайун æнгъезуй дуйней сосæгдзийнæдтæ нæуæг байгонгондбæл. Уæлдай ахсгиаг æма æхцæуæн ба фæууй, киунугæн æ ниффинсæги æма æ кæсæги гъудитæ ку байеу унцæ, адæймаг си æхецæн ести нæуæгдзийнæдтæ ку иссеруй, уæд еци гъуддаг. Финсæгæн ба адæймаги зæрди тæгтæ базмæлун кæнун, уордæмæ над иссерунæй устурдæр æнтæстдзийнадæ ци гъæуама исуа?

Æргом ку зæгъæн, уæд фæстаг дæсгай æнзти, æнæуод æма фæлвунх гъудитæй фæлгонцгонд уогæй, ци киунугутæ рацæуй мухури, уонæй адæм уотæ бафæлладæнцæ æма сæ æррæстæ кæсунмæ нæ, фал къохмæ райсунмæ дæр зийнадæ кæнун райдæдтонцæ.

Нæ уодвæри алæмæтдзийнадæн нури доги, нури æзнæт рæстæгути берæ цидæр зæранхæссæг фæззиндтитæ исберæ ’нцæ. Зæгъæн, адæймаги зæрдæ фæцæйтонуй мæнæ ауæхæн æсхъæл зæгъдтитæ фегъосгæй: «Æма ма киунугæ ба ка кæсуй, ке ма гъæуй дæ финст. Интернети алци иссерæн дæр ес!..» Уæдта ма еума æдзæллаг фæззинд дæр нæ адæми монон культури. Æцæг исфæлдистади æ къæхти буни нинсанста уæхæн фæззинд дæр: айдагъдæр дæмæ æхца уæд æма дæ бон æй цийфæнди сæнттæ рауадзун дæр. Табуафси! Сæ дуæрттæ дин урух игон дæсгай рауагъдæнттæн.

Дæ алли æдули, æнæрагъудигонд сæлхæр æрмæг дæр дин раскъæрдзæнæнцæ сугъзæрийнæй фæлуст цъари медæгæ. Айдагъдæр син федгæ бакæнæ… Гъе, нæ культури исæфт дæр уой медæги æй. Нæбал нæмæ ес мухурмæ цæстдард, рецензенттæ. Цубур дзурдæй, ручкæбæл хуæцун ка зонуй, уæдта ка нæ зонуй, етæ еугурæй дæр финсгутæ иссæнцæ. Айдагъдæр де ’нгулдзæй байамонæ æма амæй-а хуæздæр, фæлтæрдгундæр редактортæ, корректортæ дæ бæрни. Дæ къох дони дæр нæ батолдзæнæ, уотемæй дæ гъуддаг конд уодзæнæй.

Æма уæхæн уæлæнгай финст киунугути ’хсæн æстæн хатт адæймагбæл арæхстгин къохтæй æма поэтикон зæрдæй финст рæнгъитæбæл исæмбæлгæй, æцæгæй дæр хор ракæсуй. Цæрун имæ ’рцæуй, цидæр нифси цъита имæ фæззиннуй æ медуоди.

Хуæрзæрæги Дзæуæгигъæуи сæйраг кæсæндони Æрхонкæмæ фæззелæни ци хайадæ ес, уой зали адæмæй къох бакæнæн нæбал адтæй. Поэзи уарзгутæ ардæмæ æрæмбурд æнцæ поэтессæ Миндзайти Валентинæ син сæ размæ ци ’мдзæвгитæ æма этюдти æмбурдгонд рахаста тæрхонмæ, уобæл æмхузонæй бацийнæ кæнунмæ.

Киунугæ автор исхудта «Фæлварæнтæ». Æ фиццаг хаймæ ин Валентинæ бахаста дигорон æвзагбæл ке ниффинста, еци æмдзæвгитæ, философон гъудитæ, зарти тексттæ. Дуккаг хай ба арæзт æй уруссаг æвзагбæл финст æмдзæвгитæй.

Дигорон-ирон интеллигенций минæвæрттæ цæстуарзонæй, æргомæй загътонцæ сæ гъудитæ еци киунуги фæдбæл. Валентини æмдзæвгитæ, прозаикон уадзимистæ ма амæй размæ мухургонд цудæнцæ журнал «Ирæф»-и фæрстæбæл, фал ин хецæн киунугæй ба рацудæнцæ фиццаг хатт.

Литературон изæр байгон кодта кæсæндони ирон литератури хайади сæргълæууæг, Цæгат Иристони культури æскъуæлхт косæг Дзугати-Муразти Чермени кизгæ Риммæ. Риммæ сæдæгай изæртæ исаразта аййевади, литератури архайгути исфæлдистади хæццæ баст ка фæууй, уæхæнттæ æма сæ еу иннемæй рауайуй цæмæдесагдæр. Уотæ бабæй рауадæй аци хатт дæр.

Муразон Риммæ лæмбунæг æрдзурдта киунуги медесбæл, автори поэзий сосæгдзийнæдти туххæй. Уой фæсте ба дзурди барæ равардта изæри архайгутæн.

Валентини исфæлдистадæбæл лæмбунæг æрлæудтæй поэт Къибирти Амурхан. Амурхан ниффинста раздзубанди киунугæн дæр.

– Валентини æмдзæвгитæ фиццаг бакастæй зинлæдæрæн фæккæсунцæ кæсæгмæ, фал сæ лæмбунæгдæр ку бакæсай, уæдта син сæ арф гъудитæ хуæрзæнцонтæй равзардзæнæ, – бафеппайдта Къибири-фурт. Уогæ еци фембæлд фиццаг нæ адтæй Валентинæн кæсгути хæццæ. Цалдæр анзей размæ дæр ма ин аци кæсæндони арæзт æрцудæй исфæлдистадон изæр. Еци мадзал ист æрцудæй æ рæстæги пленкæмæ æма си зали экранбæл скъуддзæгтæ равдистонцæ. Адæм хъæбæр нирхæндæг æнцæ, нуртæккæ не ’хсæн ка нæбал æй, еци финсгутæ Соттити Риммæ æма Догъузти Тенгизи радзубандитæмæ игъосгæй.

Валентинæ, дигорон финсгути еугонди сæрдар уогæй ма, æй кæсæндони рази ци литературон исфæлдистадон къуар ес «Сауæдонæ», зæгъгæ, уой иуонг дæр. Уони номæй ин арфæ ракодта Дзицойти Жаннæ, æригон фæндурдзæгъдæг Гурцъити Маринæ ба зали бадгути зæрдитæ барохс кодта ирон цагъдæй. Зали игъустæнцæ, Миндзайти Валя кинонивæн ци зари дзурдтæ ниффинста, е, уæдта æхе мелодитæбæл конд зартæ. Е ба дзорæг æй, Валентини исфæлдистадæ берæвæрсуг ке ’й, уобæл.

– Неке фæнзуй Валентинæ. Æ зæрдæ имæ куд дзоруй, уотæ еу цудæй цæуй æхе равзурст поэтикон надбæл, – адтæй сæ еумæйаг гъуди æмбурди архайгутæн. Зали бадгути æ циргъзунд дзубандитæй хъæбæр байгъæлдзæг кодта Уæрæсей æскъуæлхт артист Сæбанти Тамерлан, уæдта бакастæй Валентини æмдзæвгæ. Поэт Гегкити Сослан бакастæй, и фембæлдмæ ци æмдзæвгæ ниффинста Валентинæн, уой.

Нæ республики финсгути Цæдеси сæрдар Хозити Барис еци изæр исхудта æцæг поэзий бæрæгбон. Зæрдæмæдзæугæ гъæлæси уагæй бакастæй Миндзаони æмдзæвгæ нæ республики æскъуæлхт артисткæ Цæрикъати Риммæ дæр.

Валентинæн ма зæрдæй арфитæ ракодтонцæ Дзекъойти Юрий æма филологон наукити доктор, профессор Тахъазти Федар.

Уой фæсте адæмæн Миндзайти ахили номæй райарфæ кодта юридикон наукити кандидат Миндзайти Марат.

Кæронбæттæни ба Валентинæ бакастæй æхе финст цубур æмдзæвгæ æма Багъæрати Созури æмдзæвгитæй еу.

Æмбурд фæцæй, фал ма уæддæр дзæвгарæ рæстæг адæм нæма рахæлеу æнцæ, уой бæрцæбæл бахаудтæнцæ Валентини исфæлдистади уацари. Поэтикон нивæй ба Валя хайгин ке ’й, уобæл махæй дузæрдуг неке кæнуй.

Фиццаг къахдзæф ракодта Миндзаон поэзий зиндзæуæн нæдтæбæл… Исфæлдистади хумгонди æ фиццаг ауæдзæ радардта æ поэтикон готонæй. Фиццаг ауæдзæ ба алкæддæр хонх адтæй æма поэзий хонхи цъоппæй куд ракæса, еци амондæй хайгин уæд!

Нур ба уæ зонгæ кæнæн Миндзайти Валентини киунугæй ист æмдзæвгити хæццæ.

КОЛИТИ Витали

 

АЙДÆНÆМÆ…

«Ка дæ?» – айдæнæмæ

Дæдтун мæ фарста.

«Ка дæ?» – æвæлмастæй

Æ дзуапп рагæлста.

 

«Ци ’й гоймаг?» – фæрсун дæ,

Дуйнесфæлдесæг.

«Ци ’й нæ цард?» – агорун

Царди ’нæбæрæг.

 

Цæмæн фæцæй дехгонд

А дуйне усми?

Цæмæн цард равзурстæй

Гоймаги бæрни?

 

Фарстатæ, фарстатæ,

Нæ син ес кæрон.

Уогæ, ци уæлдай си! –

Мæ фæндаг дарон…

 

«Ка дæ?» – уæддæр бабæй

Бурсуй и фарста.

«Ка дæ?» – фарсти нисан

Никъолуй цæстæ…

 

БАЦЕУ

Фæууй кæддæр хъæдавæхуз,

Кæддæр – устур исрæмугъдау,

Кæддæр – стъалутæ кæлæгау,

Фалæ алкæддæр – лæфийнау.

 

Лæмирд кæддæр, æнæбæрæг,

Кенæ – цæугæдонау цæрдæг.

Еуæй-еу хатт фæууй æрдæг,

Фалæ алкæддæр – лæфийнау.

 

Арми лæуданæ дарæгау.

Базуг-базур ’сæвзæрунау.

Кæддæр – лæмзæ бавзарæгау,

Фалæ алкæддæр – лæфийнау.

 

Исрæмугъд, цилле, стъалутæ,

Лæмзæ, лæуданæ, базуртæ,

Никки – Сослани æндурæ,

Фалæ алкæддæр – лæфийнау.

 

Бацеу-бацеу, ци æй æ ном?

Кæсæгæн æхе бафæрсон?

Аци дуйнейæн æй цæхæр.

Заринæ ма йбæл берæ дæр…

 

*  *  *

Урух фæндаг агурдтон

Цæрæнбонти…

Нарæг къахвæд иссирдтон

Æнæнгъæлти…

 

Ка ’й зонуй, кæми ’й

Æцæгдзийнадæ?..

Ка ’й зонуй, –

Мæ медбунати…

 

*  *  *

Уарзондзийнади уади –

Уедæгтæ, дортæ –

Куройни фæлдист.

 

Уарзондзийнади зарди

Нæййес дин бунат,

Зæрди рист.

 

Уарзондзийнади кадæнгæ

Сауæнг’ стъалутæмæ

Игъусуй.

Уарзондзийнади форди

Тайуй æнккæтей

Цæстисуг.

 

Заууат ’ма æдзард зæрдæ,

Æнæмæнгæ, батавуй хор.

Кæддæр ’ма куддæртæй

Забад кæнун базонуй дор.

 

Уарзондзийнади цæхæрæй –

Æстъалд

Адзали бундор.

 

Мæ уарзондзийнади мон мин

Æносмæ

Æндавуй хор…

 

ЕУНÆГ ДЗУРД

Неци адтæй фиццаг…

Ревæд ’ма æдзæллаг

Дун-Дуйне… Тар дуйне…

 

Æнæнгъæлти – æвваст –

Еунæг дзурдæй фæлдист –

Рантæстæй хорискаст.

 

Еунæг дзурд –

Æнæсум, æнæмур,

Æрвон зари зæлау.

 

Еунæг дзурд – лæфийнау

Ходæзмол’ æрбакаст –

Цæстингасæй фæлдист…

 

Еунæг дзурд

Исфæлдиста дуйне –

Æндæр – хор-дуйне:

 

Ниввардта рохс бундор,

Бакайдта фудæбон,

Баинста зæронд бон.

 

Неци адтæй фиццаг…

Нæуæг Æрфæни Фæд

Февзурдæй еу дзурдæй…

 

Еунæг дзурд æй фæндаг…

Баитауæ муггаг…

Неци адтæй фиццаг…

 

НИМÆДЗÆ…

Ес зæлтæ, уæдта муртæ,

Мæрдти – салин дзабуртæ…

Ес кæмттæ ’ма æврæгътæ,

Æфцæгтæ ’ма æндæртæ…

 

Ци ба нæййес дуйнеййи,

Дун-дуйнеййи медæгæ!..

Арæнти фæсте – бацеу…

Алцæй райдайæн – ноль… еу…

 

Фибоначчийи рæнгъæ…

Идарддæр – дууæ… æртæ…

Фондз… ’ма аст… ’ма æртиндæс…

Фæццæййевунцæ æнгæс!..

 

Дууин еу… Æртин цуппар…

Фæндзай фондз…

Дæс?! Кенæ ба

Идарддæр – æстай фараст…

Асийнæбæл – фæндараст!..

 

Сæдæ ’ма цуппор цуппар…

Уогæ… хуарз… фалæ æндæр,

Æндæр – мæхе – нимæдзæ…

Æй куддæр кæдзæ-мæдзæ?

 

Æви æй бустæги раст?

Нимæдзæ – æнгон æлваст

Æгæрон рæнгъи: ноль – еу,

Сæ медæгæ ба – бацеу…

 

БÆЛЦЦОН

Цæуй фæндагбæл,

Куд зонуй.

Цæуй фæндагбæл…

Нæййес аййепп

Цæуæги надбæл,

Нæййес аййепп…

 

Зинæй, æнцонæй,

Над хæссуй,

Зинæй, æнцонæй –

Фæлварæнтæй

Фæлтæрд æдзох

Бæлццон фæндагбæл…

 

Æцæгагор

Куд уа бунат

Тæрхони уагæн?..

Еу уод куд уа

Тæрхон иннемæн?

Еу уод куд уа…

 

Евгъуди надбæл

Нæ ердæуй, нæ,

Федæнæн равгæ…

Рæстæг хæссуй

Хъисмæти ’ййивд…

Рæстæг цæуй…

 

ФУН

Фун уидтон… Тар гъæди астæу

Агурдтон фæндаг…

Зæрдæхсай, катай агайдтон,

Нæ ирдтон фадуат…

 

Уорс æфсоргъ, уæд, æвеппайди,

Базургин, сиахъ,

Мæн фелваста æ уæлбазур,

Равзурстæн уæларв.

 

Æз тахтæн, базурбæл бадгæ,

Æз кодтон, нидæн, мæ зар.

Ирадæй мæ зæрдæ, кафта,

Ервæзт уодау, е, рæдауæй.

 

Фун – евгъуд, фалæ байзадæй

Дуар игон фунæн.

Зар цæуй, æма фæйлауй

Арви æ уолæн.

 

Аргъау æма асæги тунтæ

Исеу æнцæ уæвди.

 

Тæмæссаг-дессаг уæдæй фæстæмæ

Æрцардæй зæрди…

 

 

*  *  *

– Ци ’й мæ барæ, фæндон?..

Ци ба æй ахæстдонæ?..

– Гъулæггæгтæ – зиндони нисан…

Рæсог цæстингас – бари бæрæггæнæн…

 

*  *  *

Ме ’ригон лæдæрæн

Нур агоруй æхе

Нæуæг рæстæги кеми.

 

Ци зудтон – нæ зонун,

Ци ’йгъосун – нæ тавуй,

Ци фæдтæн – не ’нкъарун…

 

Фал агорун

Мæхе…

Мæ дуйней…

 

*  *  *

Дæ уарзондзийнадæ –

æнæкæрон,

Æнæкæрон –

дæ зæрди уагæ.

Дæ зæрди уагæ –

æнæронбаст.

Æнæдехгæнгæ –

де ’сфæлдистадæ,

Де ’сфæлдистадæ –

æнæ арæнтæ.

Дæ царди нисан –

дæ уарзондзийнадæ.

 

ДÆГЪÆЛ

Рагæй-æрæгæмæ

Цудтæн, цид, балци,

Рауинæ дзæгъæл…

Рагæй-æрæгæмæ

Агурдтон алци

Зонунмæ дæгъæл.

 

Раги?.. Æрæгиау?.. –

Иссирдтон еу дзуапп… –

 

Къума адтæй ехæй –

Хормæ ниттадæй…

Фалæ фæсдуар –

фарста,

Æндеун ба –

хуасæ.

 

*  *  *

’Синкъустæй мæбæл мæ зæрдæ,

Нирризтæй мæ медæг уадæ –

Райгъал æй мæ хъалдзийнадæ…

Зæрдæ рæдзагъд фестадæй.

 

Ристæн кæрон нæбал адтæй…

Хумæтæг мадзал ’ссирдтон…

 

А царди нæййес кæрон

Фæлварæнти æздухст радæн,

Цалинмæ ’сревæд уон монцтæй,

Цалинмæ ’ссæребар уон…

 

ЦИ ÆМА КА?

Евгъуйгæ дуйней

Æрхæндæг,

Æма мæнгæ дуйней

Æнкъард…

Еуетæ –

Цурд-цурдæй –

Размæ,

Кадæр ба –

Фæллад…

 

Сундæггай,

Æ цардæй инод,

Цæф маргъау,

Фæттахтæй

Еу уод.

Æрвтæ – базуртæн.

Фадæн ба – зæнхæ.

Мæ гъудийæн – арт.

Цæстисуг – цæугæдон –

Фæххæссуй азар.

 

Æнкъардæй…

Æрхæндæг…

И цардæй инод,

Фæттахтæй

Бабæй

Уод.

 

…Æриздахтæй.

Рафæлгæстæй.

Рауолæфт –

Гъæр

Æ инæфт:

«Кæми дæн?!

Фуни?! Æви?!

Нæуæгæй?!

Куд, нæуæгæй?!»

 

ЗАДÆЛЕСКИ НАНАЙ ЗАР

«Мæ тухст æй æнæкæрон,

Уох, æна, нур ци кæнон!

Зæрди рист – æнккæтеуон,

Уо, ме Скæнæг, ци фæууон!

 

Адтæй рæстæг, ’ригон хъисмæт

Æнгъалдтон æндæр хузи.

Адтæй рæстæг, царди нисан

Уидтон æрмæст мæ фунти…

Адтæй рæстæг…

Кæддæр… раги…

 

Бæллах! Знаг æрбабурстæй,

Уо, ме Скæнæг, ци фæууон! –

Дæ барæй, æви дæ фæндæй?

Уох, æна, куд нæ ’й мæ бон.

 

Куд исесон и уæззау уаргъ

Ме ’нæнифсхаст усхъæмæ!

Ку не ’суа мæ бон, ку не ’суа!

Уох, дзиназун уæлæмæ!

Куд исесон…

Куд уæззау æй!..

 

Нæййес рæстæг, нæййес равгæ, –

Дзебæл нæ ’ма дузæрдуг.

Хъисмæтæй загъд царди нисан –

Куд си агорон рæдуд?»

 

(идарддæр заруй хор)

Уох, Нана, Нана, дæ уодæй

Баергъæв кодтай дуйне.

Дæ медæг дуйне ’сеу кодтай.

Дæ дуйне ба – æнккæте.

Ергъæв кодтай…

Дун-дуйне…