Æрæги уæнгæ дæр ма хъæбæр сомитæ нин кæнгæй сæхе не ’рдхуæрдтæ ка худта, нур ба нæ нихмæ тингунæй ка архайуй, уони дудзæсгондзийнадæбæл адæймаг дес дæр кæнуй æма дес дæр нæ кæнуй. Еуемæй, æ рæстæги син ци берæ хуæрзтæ фæцан æма нин уой туххæй куд хъæбæр арфитæ кодтонцæ, е си куд тагъд феронх æй! Иннемæй ба, нæ рагфидтæлтæ хумæтæги нæ зæгъиуонцæ: «Хуæрзгæнæги хуæрзтæ – хеди бунти!..» Феронх æнцæ нæ хуæрзтæ, нæ фæрци дуйней æверхъаудзийнадæй ка фæййервазтæй æма уотемæй ка исбайлæгъ æй, уонæй.

Еугур хабæртти кой нæ кæндзинан. Фал кæд æма аци анз бæрæггонд цæуй нæ Цитгин Уæлахези цуппаринсæй анзей бæрæгбон, уæд нæ зæгъуйнæгтæ дæр уой фæдбæл уæнтæ. Немуцаг-фашистон æрдонгтæ 1941 анзи 22 июни нæ Райгурæн бæстæмæ ку ’рбалæбурдтонцæ, уæд нæ Райгурæн бæстæн дæр æма нæ рæстзæрдæ адæмæн дæр ци æгæрон æверхъаудзийнæдтæ исаразтонцæ, уонæй абони дæр ма, кæд æма фæстугъд цалдæр нæуæг фæлтæри фæззиндтæй, уæддæр зæрдрист ан. Уой фæдбæл дзорæ æма дзорæ, уæддæр дзубанди нæ фæууодзæнæй.

Немуцаг адæм æй сæхуæдтæ дæр куд нæ лæдæрдтæнцæ, цæйбæрцæбæл фудгин æнцæ, ниххатиргæнæн дæр кæмæн нæййес, сæ еци тогæйдзаг фудмиутæй. Æма син сæ ниххатир кæндзæнæнцæ, е дæр си не ’руагæс кодта. Фал уæддæр сæ зæрдæ ба цæбæлдæр дардтонцæ… Нæ номдзуд поэт, Устур Фидибæстон тугъди архайæг Плити Грис е ’мдзæвгитæй еуеми уотæ финста:

Лидзы знаг, цъæх арт æфтауы хъæутыл…

Цас цæгъды, цæйбæрц кæны тæлæт!

Цас бæстыл фæбырстам мах йæ фæдыл!

Ахст у ныр. Тæрхон ын конд – мæлæт!

Нæй хатыр… Æмæ хатыр нæ куры, –

Фехсынмæ бæрзæйкъулæй лæууы…

Февзæрд иу зæронд лæг уæд мæ цуры,

Зонгуытыл æрхауд æмæ кæуы.

«– Чи дæ?» – «Уый мæ иунæг у, мæ

хъæбул…

Фондзæй ма – зыбыты иу æрмæст, –

Зæронд сæр мæ къæхты раз æрзæбул, –

Иннæты мын аныхъуырдта хæст…» –

Фестади мын мастисын æлгъыстаг,

Зæрдæйы цыдæр фæци хæрам, –

Рагон ныв мæ цæстыты раз сыстад:

Бердзейнаг Ахилл æма Приам…

Гъе уотæ… Советон æфсæддонтæ, кæцитæн немуц тоггинтæ иссæнцæ, сæ масти фæдбæл нæ рацудæнцæ, е нæ, фал агъаз дæр кодтонцæ еци адæмæн сæ цард нæуæгæй райаразунæн.

Уой фæдбæл берæ аллихузон документалон æрмæгутæ бакæсæн ес дзиллон хабархæссæг фæрæзнити, еци рæстæги цаути туххæй киунугути. Социалон хизæгти æвæрд æрмæгутæй еуеми уотæ загъд ес:

После падения Берлина остававшиеся в городе оказались перед угрозой голода. Однако трагедии не произошло, советское командование организовало раздачу горячего питания гражданским лицам, что спасло многих берлинцев от смерти.

Голодных берлинских детей и без всяких распоряжений подкармливали советские солдаты. Но и советская военная администрация озаботилась обеспечением немецкого населения продовольствием, особо беспокоясь о малолетних. 31 мая 1945 года Военный совет 1-го Белорусского фронта принял постановление о снабжении молоком в Берлине детей до 8-летнего возраста.

Корреспондент «Красной звезды» Павел Трояновский присутствовал на докладе маршалу Георгию Константиновичу Жукову начальника тыла фронта в генеральских погонах. Обсуждался вопрос, сколько было доставлено муки, крупы, жиров, сахара и соли. Состоялся очень примечательный диалог.

 Маршал сказал, что для берлинских детей нужно найти молоко. Генерал ответил, что из дома пишут, что голодают.

Маршал: «Мне тоже пишут, что в Союзе туго. Но это не меняет дела. Директива предельно ясна: выделить столько-то продовольствия для немецкого населения Берлина».

Генерал: «Будем кормить фашистов?..»

Маршал: «Будем кормить немцев – стариков, старух, детей, рабочих…»

 Гуманность советских войск по отношению к немцам после того, что они совершили на советской территории, до сих пор поражает и удивляет самих жителей ФРГ. Сохранились документы, в которых говорится, что в случае сдачи Ленинграда Германия не станет кормить его жителей, потому что их слишком много. Людей обрекали на смерть при любом раскладе…

Для голодающих немцев были введены нормы получения продуктов, которые выдавались бесплатно. Те, кто работал на тяжелых работах, получали 600 г хлеба, 80 г крупы и макарон, 100 г мяса, жиры и сахар (вспомните 125 граммов хлеба для блокадников Ленинграда). Вскоре ввели даже карточки на чай и кофе. А ведь к снабжению берлинцев советские военные приступили не тогда, когда ситуация с голодающими стала выходить из-под контроля. Уже в самый разгар боев за Берлин, 25 апреля 1945 года сержант железнодорожных войск А. Е. Лесников привел в пригород первый состав с продовольствием для гражданских лиц.

В одном из донесений члена Военного совета 5-й ударной армии генерал-лейтенанта Ф. Е. Бокова сообщалось о настроениях жителей города. Домохозяйка Елизавета Штайн заявила: «Я имею троих детей. Мужа у меня нет. Я предполагала, что всем нам придется погибнуть от голодной смерти. Нацисты говорили, что большевики расстреливают все семьи, в которых кто-нибудь участвовал в войне против России. Нас не тронули, а маленькому Вернеру даже дали кусок хлеба и пачку печенья. Я не верила своим глазам. После этого мы решили выйти на улицу».

За годы, прошедшие со Дня Победы, выросло несколько поколений. Многим очень хочется забыть и подвиг советского солдата, и ту громадную гуманитарную миссию, которую он принес в Европу. То, что наши солдаты помогли голодающим немцам, для нормальных людей – нормально. Ненормально то, что дети и внуки тех, кого спас от голодной смерти советский солдат, сегодня «благодарят» нас санкциями и гнусной ложью о «советских оккупантах».

Наша задача всеми силами противостоять этим атакам, продолжать свое правое дело по сохранению истины о событиях Великой Отечественной войны и о подвиге советского народа.

Немуцаг адæмæн уæд агъазгонд цудæй, фиццагидæр, æстонгдзийнадæй æй фæййервæзун кæнуни туххæй. Фал, ка ’й зонуй, уотæ дæр æнгъалдтонцæ, сæ тогмондагдзийнадæбæл æрфæсмон кæндзæнæнцæ æма тугъдæндзарæнтæмæ нæбал бабæлдзæнæнцæ. Фал… Феронх си ’нцæ, уæлдайдæр сæ бæсти нури разамундæй, уæди хабæрттæ.

Фал фæффудæнгъæл ан уомæй – рæстæг куд бавдиста, уотемæй маргхелагæ цийфæнди хиццаг зæрдæвæрдтитæй ку сомитæ кæна, уæддæр ибæл æууæндæн нæййес – уа нæ уа, уæддæр æ мæнгард миуæ бакæндзæнæй. Уомæн æвдесæн – мæнæ аци фидтæлтиккон таурæхъ.

Мæгур лæг косунмæ фæцæйцудæй æма хелагæбæл исæмбалдæй. Адæймаги гъæлæсæй исдзурдта лæгмæ: дæхебæл мæ исбурун бауадзæ, æма дин устур хуарз фæууодзæнæн. Мæгур лæг ибæл баууæндтæй, æма ибæл хелагæ исбурдæй. Æхе æртухта лæги къобалæбæл, уæдта имæ дзоруй:

– Гъенур мæ хæссæ, хуæрзгæнæг хуарз кæми иссирдта, уордæмæ, кенæ ба дæ ниххорх кæндзæнæн.

Мæгур лæг дæр æй рахæссæ-бахæссæ кæнуй. Фал æй кумæ фæххæсса, уомæн неци лæдæруй. Уæд Уасгерги сæ размæ фестадæй æма лæги фæрсуй:

– Кумæ цæуис?

– Мæнæ хелаги хæссун, хуæрзгæнæг хуарз кæми иссирдта, уордæмæ. Уасгерги хабар балæдæрдтæй æма загъта æхецæн: лæги фæййервæзун кæнон. Бакодта сæ еу устур дори размæ æма хелагæмæ дзоруй:

– Æрбурæ. Мæнæ ами иссирдта хуæрзгæнæг хуарз.

Хелагæ æрбурдæй, æма ’й Уасгерги рамардта. Уæдта лæгæн уотæ зæгъуй:

– Нур æй кумæ фæххастайсæ, хуæрзгæнæг хуарз ку некæд иссирдта, уæд?

Аци хабармæ гæсгæ ба ма уой зæгъæн, æма нацизм æ искондæй маргхелагæй-маргхелагæдæр æй. Æма 1945 анзи æ маргхæссæг сæр бустæги лицъæгонд æрцудæй, зæгъгæ, бæргæ æнгъалдтан, фал… Куд рабæрæг æй, уотемæй бабæй еци сæр рахъел æй æма бабæй дуйне маргæйдзаг кæнуй. Уой дæр нæ бæсти хуæрзрæбун, нæ кæддæри æнсувæрон Украини. Уоми ин амидиуæггæнгутæй ба еу æй нури Германий разамунд. Украинæн ци аллихузон тугъдон техникæ дæттунцæ, уомæй е ба тох кæнуй Уæрæсей нихмæ, сауæнгæ Курски зæнхæбæл тугъдон цаути рæстæг дæр. Германий разамнудæй, æвæдзи, феронх æй, Устур Фидибæстон тугъди рæстæг Сурх Æфсад Курски зæнхæбæл немуцаг-фашистон æрбалæборгутæн ци бæрзæйсæттæн цæф никкодта æма сæ уордигæй тарст тæрхъости хузæн куд фæлледзæги кодта, е. Æргъуди æй кæнæнтæ, кæдимайди ба сæ кеми æрцæуиуонцæ.

Æндæра си феронх æнцæ, сæ адæмæн ци берæ цæмæйдæрти хуæрзгæнæг адтан, етæ. Феронх си æй е дæр, æма цæйбæрцæбæл хатиргæнгæй ракастан, нæ Фидибæстæ дæр æма нæ адæмæн дæр уойбæрцæбæл æгæрон зæрдристдзийнадæ ка исаразта, еци немуцаг-фашистон æрбалæборгутæй советон уацари ка бахаудтæй, уонæмæ. Уотемæй ба, немуцаг-фашистон уацари советон адæмæй – айдагъ сурхæфсæддонтæй нæ, фал хумæтæг сабурцардгæнæг дзиллæй дæр – ка бахаудтæй, етæ иннæ паддзахæдтæй уацайрæгтæй уæлдай бустæги гъезæмæрттæ æвзурстонцæ, бунцагъд кодтонцæ.

Гитлеронтæй советон уацари ка адтæй, уони уавæртæ ба зингæ хуæздæр адтæнцæ. Æ хæццæ ба ма мухур кæнæн, Германий абони разамунд тугъдæзгелæнтæ куд кæнуй Уæрæсей нихмæ, уой туххæй дæр хецæн æрмæг. Ци син загъдæуа!.. Уогæ син сæ зæрдæбæл еске ку ’рлæуун кæнидæ мæнæ аци историон цау.

Цæветтонгæ, Потсдами конференций (1945 анзи Германий) америкаг делегаций иуонг А.Гарриман схъæлхузæй фæрсуй Сталини:

– Æвæдзи, дæуæн хъæбæр æхцæуæн æй, уæ бæстæ ци берæ бæлæхтæ бавзурста, уой фæсте ами, Берлини ке дæ, е?

Фæтæг ин дзуапп равардта:

– Æма паддзах Александр Парижмæ ку бахъæрттæй…

Аци цау уомæ гæсгæ æримистан, æма Германий нури усхъæзгæнагæ разамунд кæдимайди ба балæдæриуонцæ: еухатт Берлин æ тугъдмондагдзийнади туххæй ка æрсаста, е æй еума хатт дæр ке æрсæтдзæнæй…

ГÆТИЙТИ Светланæ