(Кæрон. Райдайæн 37-аг номери.)

Аци æрмæги фиццаг хай мухургонд æрцудæй нæ газети айразмæ номери. Æма ин æ кæронбæттæни хумæтæги нæ баханхæ кодтан: «Уруссаг-япойнаг тугъди æнæсæрфатдзийнадæй дууетæ дæр исгъигæ ’нцæ. Ка ’й зонуй, кæрон ин искæнуни гъуди дæр фæззиннидæ дууæ паддзахадей разамундмæ. Фал кутемæй? Æма уæд æ хъæппæреси хæццæ фæззиндтæй Америки Еугонд Штатти уæди президент Теодор Рузвельт – æхемæ райста дууæ нихмæлæууæг паддзахадей бафедаунбæл исарази кæнуни ихæс.

 

АДЗАЛХÆССÆГ ХИЛИ БÆСТИ ХУÆЗДÆР ÆЙ БАФЕДАУН

Гъе уотемæй æхсæзинсæй анзей размæ – фæззæги, 120 анзей размæ –  1905 анзи фæззæги райдайæни – америкаг сахар  Портсмути финст æрцудæй бафедауни бадзурд Уæрæсе æма Японий  ’хсæн.

Дууæ бæстей  ’хсæн буцæудзийнадæ цæмæй ниллух адтайдæ, уобæл ку зæгъæн, байархайдта Теодор Рузвелть, уой дæр уотид рæстзæрдæй, зæгъгæ, ку зæгъæн, уæд бустæги раст нæй. Хийнæйдзаг Президентмæ адтæй æхе фæндæ: еци бафедуди фæрци æхецæн дæр æма æ бæстæн дæр ести агъазиау пайдатæ рамолун. Æма ин æнтæсгæ дæр бакодта – фæстæдæр дзиллонæй куд æвдист цудæй, уотемæй уруссаг-япойнаг тугъди сæйраг уæлахезгæнæг адтæнцæ Америки Еугонд Штаттæ.

Еци гъуддаг аци бæсти абониккон разамунди зæрдæмæ уоййасæбæл хъæбæр цæуй, æма уæхæн хузи «фескъуæлхунмæ» хъæбæр бæллунцæ.

Æцæг сæмæ еу гъуддаг ба цæмæдæр гæсгæ уоййасæбæл нимади нæй. Уотемæй ба еци гъуддаг бæлвурд æй – уæди æма нури Уæрæсе кæрæдземæй кæмити хецæн кæнунцæ куд экономикон, уотæ тугъдон æма социалон уавæртæй дæр. Фал Вашингтон ци мадзæлттæй архайуй испайда кæнунмæ, етæ ба нецæмæй уæлдай хецæн кæнунцæ. Æвæдзи, сæ рагон ахур ихалунвæндæ нæ кæнунцæ: еухатт нин рауадæй, уæд дуккаг хатт дæр фæррæстмæ уодзæнæй, зæгъгæ.

 

ХЕНВÆРСОН ЦÆСТÆЙ УИНАГÆ ÆМА ЗУНДÆЙ ЛÆДÆРАГÆ

Уæрæсе æма Японий ’хсæн тугъд æнæмæнгæ ке райдайдзæнæй, еци таус уоййасæбæл сосæггаг нæбал адтæй. Кæд е ’рцæун нæ фæндадтæй берети, уæддæр имæ æнгъæлмæ ба кастæнцæ, нæ си ес фæййервæзæн, зæгъгæ. Æма нуриккон историктæй еуетæ куд финсунцæ, уомæ гæсгæ 1904 анзи 9 феврали япойнæгтæ сæхе уруссаг наутæбæл ку никкалдтонцæ дорадзагъдæй, уæд еци хабарæй Петербургæн цума кæмидæрти фенцондæр æй… Японий хæццæ тугъд ке райдайдзæнæй, еци хабар фулдæремæн рагæй лæдæрд адтæй.

Уæрæсей паддзах Николай Дуккаг 1901 анзи гермайнаг кайзери фурт, принц Вильгельмæн куд дзурдта, уотемæй, япойнæгти хæццæ тугъд ке райдайдзæнæй, уобæл дузæрдуг неке кодта. Фал уæддæр еу-цуппар анзи ба гъуддаг гъудæй фæстæтæрæ кæнун, цæмæй æфсад æма денгизон флот федардæргонд æрцудайуонцæ, уой туххæй.

Паддзахи бадæнбунат Зуймон Галауанмæ  1903 анзи декабри ба Сæйраг Штабæй æрвист æрцудæй игъосункæнуйнаг: Япони фæцæй æхе цæттæгонд тугъдмæ æма æнгъæлмæ кæсуй æ райдайунæн аккаг уавæрмæ.

Фал еци игъосункæнуйнагмæ император æ гъос неци уоййасæбæл æрдардта. Æвæдзи, паддзах дæр, уæдта уæрæсейаг æхсæнади еугур субæлдæгтæ дæр сæ зæрдæ дардтонцæ, гъома, тугъд ку райдайа, уæддæр си тагъд ке фæууæлахез уодзæнæнцæ, уобæл: «Мах сæбæл уотид еунæг «ура» ку нигъгъæр кæнæн, уæд гъуддаг уоййадæбæл фæууодзæнæй!..» Еци рæстæг Уæрæсей жандармти сæргълæууæг Плевемæ ба æхе æндæр хузи цæстингас адтæй: «Империйæн æхе медæги уавæр ниггупп кæнунмæ исхъæрттæй. Æмæ цæмæй революци гъæуайгонд æрцæуа, уомæн ба минкъий уæлахез дæр фагæ ’й».

 

ÆНДÆР ХУЗИ УАВÆРТИ

Гъулæггагæн, Уæрæсей уæди хецауеуæггæнгутæ куд æнгъæл адтæнцæ, гъуддæгутæ уотæ нæ рауадæнцæ. Сæ фуртæссæй ледзуни бæсти япойнæгтæ фиццагидæр бал æнтæстгинæй сæхе равдистонцæ денгизон нихмæлæудтити, фæстæдæр ба се ’фсæдтæ æрфестæг æнцæ Квантуйнаг æрдæгсакъадахи.

Уруссаг æфсади уавæртæ никки фуддæрмæ ’рхаудтæнцæ,  æма ци нæхъæртондзийнæдти фудæй уотæ рауадæй, е уайтæккæдæр рабæрæг æй.

Зæгъæн, сентябри рæстæг хъæбæр æрбауазалтæ ’й, æфсæддонтæ акъоппити ехæнæй суйун райдæдтонцæ, æма кæд согæн гъæдæрмæг дзæвгарæй цæттæгонд æрцудæй, уæддæр сæ лух кæнунмæ хирхитæ ба 1 октябрæй раздæр лæвæрд не ’рцудæй. Уой уæлæнхасæн ба ма нæ фагæ кодта хуæруйнаг æма тохæндзаумау. Æфсæддонтæн ци цулухътæ равардтонцæ, уони хуæрзгъæдæдзийнадæ бæлвурд кодтонцæ фондз æма инсæй  къамиси. Уотемæй ба дууæ мæйей фæсте еугур худихæлдтитæ æма æскъудтæ ниццæнцæ, тугъди нæхъæртондзийнæдтæ лæгъузæрдæмæ фæббæрæг æнцæ, фæскъилдун ци адæм адтæй, уони зундирахастбæл дæр.

Газеттæ куд финстонцæ, уотемæй Японий хæццæ тугъди хæрзтæ Уæрæсейæн ислæудтæнцæ 100 миллион сомебæл. Японий æфсæдти нихмæ тохуни Уæрæсей гъудæй 800 мин æфсæддони. Е дæр паддзахади къазнайæн гъæуама ислæудтайдæ еу миллион æма 600 мин сомебæл.

Уомæ гæсгæ ба медбунати хилтæ æма нихмæлæуддзийнæдтæ фулдæрæй-фулдæр кодтонцæ. Японий хæццæ бафедауни фарс рахуæстæнцæ промышленность ке къохи адтæй, еци гъæздугути фулдæр хай.

1905 анзи майи донбакалæн Цусими устур тох æрцудæй уæрæсейаг эскадрæ æма Японий еугонд флоти  ’хсæн. Уæрæсей эскадрæн разамунд лæвардта адмирал Рождественский, япойнаг флотæн ба адмирал Того.

Уæрæсей æфсæддон наутæй ма æдеугурæй цуппар æрбаздахтæй Владивостокмæ, цуппæрдæс æма инсæй ба фæддæлдон æнцæ. Уой фæсте уæрæсейæгти нифс бустæгидæр ниссастæй, еугæр нæбæл денгизи фæууæлахез æнцæ, уæд сорзæнхæбæл дæр нæ уавæр хуæздæр нæ уодзæнæй, зæгъгæ.

Уой фæдбæл, «Паддзахи гъæу» ке худтонцæ, уоми арæзт æрцудæй æмбурд. Сæрдареуæг си кодта Николай Дуккаг. Фарста æвæрд адтæй комкоммæ: Японий хæццæ бадзурд аразæн æви нæ, уой хæццæ ба ма æвæстеуатæй.

Уæрæсей æфсæддон министр Виктор Сахаров карзæй лæудтæй, цийфæндийæй дæр тугъд идарддæр хæссуни фарс. Æ загъд адтæй:

– Нуриккон уавæрти тугъд бауорамунæн гæнæн нæййес. Нур ба бадзурд ку бафинсæн, уæд раззагдæр бæстити цæсти бустæгидæр æрхаудзинан. Уомæ гæсгæ ба нæ идарддæр тохун гъæуй, уой дæр материалон гъæздугдзийнæдтæ райсуни туххæй нæ, фал цæмæй нæ цæсгон ма ницъцъæрна кæнæн.

Министри фарс рахуæстæй паддзахадон контролер Павел Лобко дæр.

– Не ’фсад уой бæрцæ зинтæ бавзаргæй, фæстæмæ састи бунати ку раздæха, уæд нæ медбæсти уавæр дзæвгарæ фæффуддæр уодзæнæй…

Фал гвардий командæгæнæг, цитгин къниаз Владимир Александри фурт, æ тæвагæ императорбæл устур кæмæн адтæй, е ба  ’й баууæндун кодта, сабурдзийнади бадзурдбæл куст райдайун ке гъæуй, уобæл.

Æмбурди архайгутæн се ’фсонæрхæги дæр нæ адтæй, еци рæстæг Токиой дæр уæхæн радзубанди-бадзубандитæ ке цудæй, е. Японийæн дæр тугъдон хæрзтæ хъæбæр хъазарбæл ислæудтæнцæ. Се ’фсадæй фæгъгъудæй 1,5 хатти фулдæр тугъдонтæ, уæрæсейæгти хæццæ рабаргæй. Уомæ гæсгæ ба сæ багъудæй нæуæг тухтæ æмбурд кæнун.

Бæсти уавæр æфсæддон уагæмæ ке рахизтæй, уомæ гæсгæ продуктти æргътæ фæббæрзонддæр æнцæ æма фæхъхъазардæр æнцæ. Еумæйагæй Японий тугъдон хæрзтæ исхизтæнцæ 1,83 миллиард иенæмæ, кенæ ба сæ æфтуйæгти – 68 проценти.

 

ХАТДЗÆГТÆ ДÆР АЛКÆД ЗÆРДИФÆНДОН КÆМИ ФÆУУНЦÆ

Уомæ гæсгæ ба япойнæгти хецауадæ дæр гъуди кодтонцæ, тугъдæй ци амалæй сæхе исесонцæ, уобæл. Æма етæ дæр уæхæн хатдзæгмæ ’рцудæнцæ: гъæуй бафедауни бадзурд бафинсун.

Гъудæй ма сæ дууæ бæсти ка бафедаун кæна, уæхæн æхсæнилæг лæг иссерун. Ами фарста дузæрдуггаг нæ адтæй. Америки Еугонд Штатти Президент Теодор Рузвельт нимад цудæй Японий устур лимæн æма императорæн æхе устур æрдхуардбæл. Тугъд райдайуни хуæдфæсте Рузвельтæн фембæлд адтæй Японий минæвар Вашингтони æма æ раздæри æмкъурсон Гарварди университети ахургæнгæй, Когоро Такахируй хæццæ. Уæдта ма Японий раздæри юстиций министр Кэнтаро Канэкой хæццæ.

Уони хæццæ дзубандигæнгæй, Рузвельт фездæх кодта, АЕШ ке  ’нцæ Уæрæсей нихмæ, уомæн æма  ’й уой хъæбæр фæндуй Искæсæйнаг Азий бæстихæйттæн æлдареуæг кæнун, иннæ тухгин бæстити гъуди нецæмæ даргæй.

Уой уæлæнхасæн ба ма Китай уруси тæваги буни ку бахауа, уæдта бустæги тæссаг исуодзæнæй нигулæн бæстити цæргутæн.

Уомæ гæсгæ ба Рузвельт япойнæгтæн зæрдæ байвардта, æхцайæй сæмæ фæккæсунæй Уæрæсей хæццæ тугъди хæрзтæ нимбæрзунæн. Æ дзурд исæнхæст кæнунмæ фæстæтæрæ нæ кодта – Токио фæд-фæди Америкæй цуппар хатти æфстæуттæ райста – 725 йени. Уомæй ба æхгæд æрцудæнцæ япойнæгти тугъдон хæрзтæн сæ 20 проценти. Уогæ Теодор Рузвельти Японий æрдæмæ æргомздæхт дæр политики сосæг хийнæ адтæй. Историон наукити доктор Олег Назаров Уæрæсей фæсарæйнаг гъуддæгути министради портали куд финсуй, уотемæй америкаг раздзæуæг сауæнгæ 1904 анзи мартъий гермайнаг минæвари хæццæ дзубандигæнгæй загъта: «Мæн сæ еуей фæууæлахез дæр не  ’ндавуй æма инней дæр. Уадзæ æма дууæ бæстей адæмтæ кæрæдзей фулдæр фæрратонæ-батонæ кæнонцæ. Æцæг си еудæр куд нæ уæлахез кæна. Уæд паддзах дæр æма микадо дæр территорибæл кæрæдзей хуæронцæ æма сæ иннæ районтæмæ ма евдæла».

 

«ХУÆРЗГÆНÆГИ» САГЪÆС – ЦИ РАМОЛОН ДУУЕТÆЙ ДÆР

Абони уа, исон уа, уæддæр Америкæ æма Японийæн еу бони сæри æнæ фæннихмæ уогæ нæ адтæй, фал бал нур Филиппинти нæ багъигæ дардтайдæ.

Уавæр цæхгæр фендæрхузон æй 1904 анзи декабри. Порт-Артур лæвæрд ку ’рцудæй, уæд рабæрæг æй, е уæлахездзауæй ке рацæудзæнæй тугъдæй, е. Уой фæсте ба Рузвельт Вашингтони фембалдæй Уæрæсей минæвар Роман Розени хæццæ æма ин комкоммæ балæдæрун кодта, раздæр Японий фарс ке  адтæй, нур ба Уæрæсебæл ке мæтæ кæнуй, уой.

Гъуддаг уой медæги адтæй, æма Уæрæсе раздæри хузæн агурдта европаг паддзахæдти хæццæ бастдзийнæдти тæгтæ. Франций Президент Лубе, англисаг къарол Эдуард VIII æма немуцаг – Вили Николай Дуккаги æууæндун кодтонцæ, бадзурди рæстæг фарста ниллух кæнуни гъуддаги æвдесæн ке ниллæудзæнæнцæ, уомæн æма лæдæрдтæнцæ, уæхæн дууæ тухгин паддзахадей  ’хсæн буцæйуаг фарстатæ ниллух кæнуни æма сæ бафедаун кæнуни фæсте сæхе кадæ цæйбæрцæбæл фæббæрзонддæр уодзæнæй, уой.

Уомæ гæсгæ ба Рузвельт райдæдта архайун. Фиццагидæр Уæрæсе æма Японий паддзахтæмæ Петербург æма Токиомæ рарвиста финстæгутæ, цæмæй син æ журналисттæн лæвæрд æрцæуа тугъди будуртæмæ цæуни барæ, цæмæй гъуддаг æцæгæй куд æй, уой æхсæнадæн æвдесонцæ.

Берæ ракæнæ-бакæни фæсте син уæхæн барæ лæвæрд æрцудæй. Hyp Рузвельтæн фадуат фæцæй, кæрæдзей нихмæ тохæг паддзахæдти æфсæддон цæттæдзийнадæ ци уавæри æй, уой зонунæн, уæдта сæ финансон гæнæнтæ цæйбæрци фагæ ’нцæ, уомæн дæр.

Рузвельт лæмбунæг лæурста исонибони бардзурд федаргæнгæй, ци дæнцæгтæ æма бæрæггæнæнтæй пайда кæндзæнæй, ци хузи рахуæцæнтæй æнтæстгиндæрæй æвналдзæнæй æркæсуйнаг фарстамæ, уони. Сæйрагдæр ба имæ фагæ бухсундзийнадæ разиндтæй æма æнгъæлмæ кастæй, цалинмæ дууæ тохæг паддзахадей фæрæзнитæ исфедуйуонцæ бустæгидæр, уомæ.

Еци-еу рæстæг куст цудæй, цæмæй европаг паддзахæдтæ, сæйрагдæр ба Германи æма Франций минæвæрттæ маймаиддæр ма рахуæцонцæ Уæрæсей фарс, Англиси хæццæ бадзубанди кодта, «еумæ æмзунд» ке уодзæнæнцæ, уобæл.

Сæрмагонд æргом здæхт цудæй Уæрæсей хецæн операцион куст бакæнунмæ. Цæмæй мæрæ цæттæгонд æрцæуа æма æхсæнадæмæ сæрмагонд цæстингас исæвзура, уой туххæй ба Уæрæсемæ æрвист æрцудæй дзæвгарæ журналистти къуар. Етæ къуæрттæй зилдæнцæ паддзахадон уагæдæнттæбæл æма уæлдæр лæууæг бæрнон косгутæмæ лæвардтонцæ еунæг фарста: «Æцæгæйдæр Японий хæццæ Уæрæсе бадзурд аразуй?..» Куд фæстæмæ Николай Дуккаг дузæрдуг кæнун райдæдта. Уой, æвæдзи, балæдæрдтæнцæ Вашингтони дæр æма уомæ гæсгæ ба Уæрæсей ци америкаг æнхæстбаргин минæвар адтæй Джордж фон Ленгерке Мейер, уомæн ихæсгонд æрцудæй, цæмæй ести хузи исæмбалдайдæ паддзахи хæццæ æма ’й баууæндун кодтайдæ, дууæ бæстей ’хсæн тугъд идарддæр хæссунæн исонибон ке нæййес, уобæл, уомæн æма Уæрæсе исафта, Нигулæн Азий æ барæ ци бæстихæйттæбæл цудæй, уони. Рузвельт федар зæрдитæ æвардта Николай Дуккагæн, æ фæндонбæл ку исарази уа, уæд Японий императори ке исарази кæндзæнæй бадзурд бафинсунбæл. Нур Японий хецауадæ уобæл Рузвельтæн рагæй ке лигъстæ кæнунцæ, уой кой ба кæнгæ дæр не ’скодта.

Императрицæн æ райгурæн бони фæдбæл цитгингæнæн мадзали рæстæг америкаг минæвар ракурдта уомæй, цæмæй ин фембæлд исараза паддзахи хæццæ.

Фæстæдæр Мейер æ имисуйнæгти куд финста, уотемæй ин бантæстæй Николайи баууæндун кæнун: уобæл ку не ’сарази уонцæ, уæд Уæрæсей революци æрцæунæй тæссаг æй. Уогæ паддзах Николай Дуккаг æ медзæрди цæттæ адтæй, америкаг минæварæн аразий дзуапп раттунмæ, уомæн æма бон раздæр Министрти Совет дæр уæхæн хатдзæгмæ ’рцудæй. Æцæг паддзах бахаста еунæг фæндон, цæмæй сæ унаффæ газетти мухургонд ма ’рцудайдæ æма адæм ма бангъалдтайуонцæ, гъома, Уæрæсе æхе цъухæй коруй «бафедауни бадзурд» бафинсун.

 

БАДЗУРД УÆДДÆР КÆМÆН РАУАДÆЙ ПАЙДАЙАГ?..

Уæрæсе æма Японий ’хсæн бадзурд бафинсуни туххæй АЕШ федауæгæй ке ниллæудтæй, е Рузвельтæн рауадæй устур уæлахези къахдзæфи хузæн. Америкаг газеттæй барстонцæ раздæри номдзуд америкаг президент Авраам Линкольни хæццæ. Еци рæстæг Президент ба рахизтæй æ бæлдтаг нисани хай æнхæст кæнунмæ. Дзубанди гъæуама фæцайдæ бафедуди бадзурд бафинсунæй. Уотæ ку нæ рауадайдæ, уæд АЕШ-и тæвагæ фæттухгиндæр уни бæсти кодта лæмæгъдæр. Уомæ гæсгæ ба гъудигонд æрцудæнцæ сауæнгæ аллихузи листæг фæззелæнтæ дæр. Сауæнгæ ма делегаций иуонгтæн кæрæдзей хæццæ фембæлуни фадуат дæр нæ адтæй, цæмæй ма фæккæрæдземæ адтайуонцæ æма фембæлд ма фехалдайдæ. Уомæ гæсгæ ба сæ æрбунæттон кодтонцæ фæйнæ фусунуатеми, уæдта Рузвельти хæццæ фембæлдмæ дæр цудæнцæ хецæнтæй, се ’хсæн сахатти æрдæг, уотемæй.

 

БАФЕДУДТОНЦÆ, ФАЛ БОСТÆГÆНГУТÆ ДÆР СÆ ХЪУР-ХЪУРÆЙ НЕ ’НЦАДÆНЦÆ…

Цалинмæ Уæрæсей делегаци фембæлдмæ æхе рæвдзитæ кодта, уæдмæ Токиомæ æрвист æрцудæнцæ Рузвельти кизгæ Элис Ли æма АЕШ-и æфсæддон министр Уильям Говард Тафт. Императори хæццæ фембæлгæй, сосæг бадзурд исфедар кодтонцæ, кæцими загъд адтæй, – Япони Филиппини зæнхитæмæ нæбал ниххелдзæнæй, фал Корейæбæл æ барæ ке дардзæнæй, уой фарс ба АЕШ рахуæцдзæнæй. Уотемæй Японий хæццæ фарста лухгонд æрцудæй. Уавæр зиндæр адтæй Уæрæсей хæццæ. Паддзах Николай Дуккаг Уæрæсей делегаций сæргъи исæвардта Министрти Совети сæрдар Сергей Виттей. Витте адтæй идардмæуинæг, фæлтæрдгун адæймаг, вазуггин фарстатæ лух кæнуни гъуддæгути.

Хецауадон косгути ’хсæн Виттей бустæги хъæбæр нæ нимадтонцæ, уомæн æма сæ худта æнæпайда æдулитæбæл. Паддзах хуарз лæдæрдтæй, айдагъдæр уæхæн лæги бон бауодзæнæй уæхæн устур гъуддаги аккаг хузи байархайун. Паддзах Виттейæн фæдзæхститæгæнгæй, федарæй баханхæ кодта, еунæг зæнхи гæппæл дæр син раттуни, уæдта син æхца бафедуни гъуддагбæл дæр куд ма исарази уа, уотæ.

Токиой ба сæ зæрдæ уобæл дардтонцæ. Уони фæндадтæй, цæмæй сакъадах Сахалин фæстæмæ Японийæн лæвар лæвæрд æрцудайдæ, уæдта тугъди рæстæг ци фæрæзнитæ харзгонд æрцудæй, уони син Уæрæсе бафистайдæ, иннемæй ба сæ бартæ дардтонцæ Корейæбæл, цæмæй Маньчжурийæй уруссаг æфсæдтæ æндæгонд æрцудайуонцæ æма никкидæр æндæр домæнтæ. Цубур дзурдæй, дууæ паддзахадей æхсæн радзорæ-бадзорæ къуммæ бацудæй. Уæд Рузвельт æхемæ бахудта С. Виттей æма ин дууæ сахатти æма æрдæг лигъстæ кодта, цæмæй бадзурди буни æ къох байвардтайдæ. Рузвельтæй æнæмæнгарддæр нæ разиндтæй Витте дæр. Æргомæй æй худта курухон зунди хецау, фал бадзурд бафинсунмæ ба нæ тагъд кодта. Уой фæсте ба Вашингтонæй Петербургмæ Николай Дуккаги номбæл телеграммæ æрвист æрцудæй. Паддзахи æууæндун кодтонцæ: тугъд ма идарддæр ку рахæсса, уæд Уæрæсемæ цадæ Байкалæй искæсæнæрдæмæ ци зæнхитæ хауй, етæ æ къохæй ке фæццох уодзæнæнцæ, уобæл. Япони бал уæлахезони уавæри ке æй, уомæ гæсгæ æ бон æй домун зæнхитæ дæр æма æ хæрзтæ нихгæнуни аргъ дæр.

Еци-еу рæстæг Рузвельт дзубанди кодта Японий хецауади хæццæ дæр, цæмæй ци дууадæс миллиард йени агурдтонцæ Уæрæсейæй, уони мабал домонцæ, кенæ ба еугур дуйне дæр сæхе райеуварс кæндзæнæнцæ сæ хæццæ бастдзийнадæ дарунæй. Токиой раст балæдæрдтæнцæ Рузвельти гъудитæ: «Кенæ бафедауетæ, кенæ ба Америки ’рдигæй агъаз нæбал фæууиндзинайтæ». Уой фæсте, Японий сæйраг дзубандигæнæг Дзютарпо Комура райста тел, кæцими куд загъд адтæй, уотемæй Японий финансти министр бæсти разамундæн фегъосун кодта, тугъд цæмæй идарддæр цæуа, уомæн къазнай фæрæзнитæ ке нæбал ес, уомæ гæсгæ ба ин балæдæрун кæнонцæ, цæмæй тагъддæр гъуддаг кæронмæ лухгонд æрцæуа.

Уотемæй 5 сентябри Виттей æма Комура сæ къохтæ бафинстонцæ бадзурди буни. Сахалини хонсар хай лæвæрд æрцудæй Японийæн, уæдта æ барæ нæбал цудæй Корейæбæл. Уогæ уæдмæ Уæрæсейæн Корейæ исæвд адтæй æнæуой дæр.

Еци хатдзæгтæ Японий цæргутæ банимадтонцæ устур æфхуæрдбæл, фал Уæрæсей дзиллæ дæр бустæги разæнгардæй не ’сæмбалдæнцæ бадзурди хатдзæгтæбæл. Виттейæн паддзах устур хуæрзеуæг исаккаг кодта æма ин ном равардта «Сахалинаг граф», адæм ба ’й хонун райдæдтонцæ «Æрдæгсахалинаг граф». Витте дæр си гъæстаг нæ байзадæй. Æргомæй дзурдта, тугъд идарддæр цæмæй цудайдæ, уой фарс айдагъдæр паддзахи фæсдзæуинттæ æма карьеристтæ ке хуæстæнцæ. Уони Уæрæсей уавæри мæтæ уой бæрцæбæл хъæбæр не ’ндавта, сæхе материалон æма царди уавæртæ фæххуæздæр кæнуни мæтæ сæмæ адтæй.

Еци гъуддæгути фæсте Теодор Рузвельтæн лæвæрд æрцудæй Нобели преми. АЕШ-и кадæ ба иннæ паддзахæдти ’хсæн никки уæлдæр къæпхæнмæ исхизтæй, уæдта сæ материалон æфтуйæгтæй дæр аразийæй байзадæнцæ.

…Еугур еци хабæрттæ куд нæ зондзæнæй Америки Еугонд Штатти нури президент Дональд Трамп. Æма ’й, æвæдзи, хъæбæр фæндуй Теодор Рузвельти хузæн уомæн дæр «æ гъолæ сах куд рабада…» Уомæ гæсгæ æхецæн аразуй сабуйрадæфæлдесæг. Æцæг, æ дзубандитæ æма æ миутæ бустæги æмзæлон нæ рауайунцæ: Уæрæсей Президентæн козбаутæ кæнуй, уотемæй ба нæ паддзахади нихмæ хинттæ аразуй, уой хæццæ ба ма си къæсибадæг зæгъдтитæ дæр исервæзуй нæ бæсти туххæй. Зæгъæн, хуæрзæрæги ’й «гæгъæдин тигр», зæгъгæ, ку исхонидæ, гъома, Уæрæсемæ нæййес æцæг гъомусадæ æма е ’взедæнти тасдзийнадæ æй айдагъ дзубандитæй. Æ еци дзæнгæдай фæдбæл Владимир Путин ба æрæги «Валдай», зæгъгæ, еугурдуйнеуон мадзали XXII æмбурди ба федарæй баханхæ кодта, Уæрæсей тухæ бæлвурдæй бæрæг æй НАТО-й нихмæ е ’нтæстгин нихмæлæудæй дæр.

«Валдай»-йи æмбурди разамонгутæй еу, Федор Лукьянов ба айуангæнгæй, бахаста фæндон Трампæн гæгъæдийæй арæзт тигртæ балæвар кæнун.

Ка ’й зонуй, Трампæн гæгъæдин тигртæ лæвар кæнуни бæсти æндæр кутемæйдæрти балæдæрун кæнун гъæуй, цæмæй си баруагæс уа, Уæрæсе абони дуйней тухгиндæр паддзахæдтæй еу ке æй, æма ’й мæстæймарæ кæнун ке нæ гъæуй?..

 

«НÆ НИХМÆ ТОХИ БÆСТИ НÆ ХÆЦЦÆ ФЕДУДÆЙ ЦÆРУН – ХУÆЗДÆР!..»

Нæ радзубандий кæронбæттæни ба ма нæ фæндуй æримисун недзаманти номдзуд финсæг Эзопи цубур уадзимистæй еу.

Цæветтонгæ, домбай бауарзта зæнхкосæги кизги æма имæ корæг бацудæй. Зæнхкосæг æ кизги тогдзух сирдæн раттун не ’ндиудта, фал ин «нæ» зæгъунмæ дæр æ нифс нæ хаста. Гъема имæ уæд еу хуарз гъуди фæззиндтæй. Домбай сæ æгæр ку тухсун кодта, уæд ин зæнхкосæг загъта, хуарз уосгор, дан, дæ мæ кизгæн, фал, дин æй айдагъдæр уæд ратдзæнæн, дæ дæндæгутæ исæфтаун æма дæ нихтæ ралух кæнун мæ ку бауадзай. Кенæдта, дан си, мæ кизгæ  хъæбæр тæрсуй. Домбай зæнхкосæги кизги уотæ хъæбæр уарзта, æма исарази æй лæги фæндонбæл. Æнæдæндаг æма æнæних сирдæй зæнхкосæг, гъай-гъай, нæбал тарстæй æма ’й сæ тургъæй расурдта.

Эзоп аци æмбесондæн искодта ауæхæн хатдзæг: знæгтæ æмрезæги кæмæй ризтæнцæ, уой  едæр æнцонæй сæ амæттаг исуодзæнæй, ку сæбæл баууæнда, сайдæй ибæл ке цæунцæ, уой ку нæ балæдæра, уæд.

Мах ба уотæ зæгъуйнаг ан, æма абони Уæрæсей æгудзæгдзийнадæмæ ка бæллуй, е ба уони фудæнæн тухгинæй-тухгиндæр ке кæнуй, е сæ хъæбæр таси æфтауй. Нæ нихмæ берæ цидæртæй – кæми зæрдæлхæнæнтæй, кæми ба фудмиутæй – бæргæ архайунцæ, цæмæй еци мæгурдæйраг домбаййи хузæн исуæн. Фал фудевгед уодзæнæнцæ, уомæн æма Уæрæсе нуртæккæ æ тухи хъæбæрæй-хъæбæрдæр цæуй æма ин цийфæнди тухгæнæги бон дæр неци бауодзæнæй. Уомæ гæсгæ ба ’й балæдæрæнтæ: махæн нæ нихмæ тох кæнун нæ гъæуй, фал федудæй цæрун пайдадæр æй.

 

Æрмæг бацæттæ кодта КОЛИТИ Витали