Устур Фидибæстон тугъди хъазауатон, нæ национ театралон аййевади номдзуд архайæг, ССР Цæдеси адæмон  артист Саламти Михаили фурт Къолай райгурдбæл 12 декабри исæнхæст æй сæдæ анзи (1922-2003).

Æ карнæ æ æгæрон берæ æскъуæлхтдзийнæдти фæрци æцæгæй иссæй алæмæти таурæхъон. Тæбæхсæути Балой номбæл Ирон академион театри анзфинсти æ рохс ном æ исфæлдистади уæлтæмæнадæй финст æрцудæй сугъзæрийнæ дамугъатæй.

Саламти Къолай агъазиаудæр менеугутæй еу адтæй æ адæмуарзондзийнадæ, æма ’й адæм дæр æргомзæрдæй уарзтонцæ. Уæлдайдæр ба – кæстæртæ, уомæн æма син, куд хестæр, уотæ зæрдтагон адтæй æ хуæрзæгъдауæй, æ хуæрзауодундзийнадæй. Еу дæнцæн – Цæгат Иристони паддзахадон университети аййевæдти факультети актерти цæттæгæнæн хайадæ ку байгон æй, уæд æригон фæлтæри æ дæсниади сосæгдзийнæдтæбæл ахур кодта. Исгъомбæл кодта артистти æма режиссерти цалдæр фæлтæри. Сауæнгæ æ рамæлæти бонмæ кади хæццæ хаста университети профессори ном. Мадта не ’стур бæстæ ку фехалдæй, адæм æнæ сæрбосæй уæди цардиуаги æрра фæлхъæзæнти амæттаг ку бацæнцæ, уæддæр Къола æ Райгурæн бæсти цитгин историон цаутæбæл не ’сустурзæрдæ ’й, кедæрти хузæн æ партион билет бугъгалæнтæмæ нæ низзуввут кодта, багъæуай кодта рæстуод коммунисти ном, æргомæй хаста æ тугъдон, фæллойнадон æма исфæлдистадон æскъуæлхтдзийнæдти туххæй ин  Советон Цæдеси номæй ци берæ хуæрзеугутæ аккаггонд æрцудæй, уони æ царди фæстаг бæнтти уæнгæ.

Гъе уомæ гæсгæ абони дæр, Саламти Къола не ’хсæн кæд нæбал æй, уæддæр ин нæ дзиллæ æ рохс ном зæрдиагæй имисунцæ. Уомæн æвдесæн – æ райгурдбæл сæдæ анзи ке исæнхæст æй, уой фæдбæл ин æ уарзон Ирон театри ци номерæн изæр арæзт æрцудæй, е дæр.

Ирон театри коллектив номдзуд æй айдагъ æ исфæлдистадон гъомусадæй нæ, фал ма æ хуæрзæгъдаудзийнадæй. Фæлтæрæй-фæлтæрмæ си цитгин æнцæ нæ фидтæлтиккон æгъдæуттæ, кæрæдзей нимайундзийнадæ æма кæрæдзебæл æновуддзийнадæ. Е еума хатт рабæрæг æй Саламти Къолай номерæн изæри дæр. Хуæрзæрæги æ уæлзæнхон цардæй рахецæн æй Уæрæсей Федераций æскъуæлхт артист Хугати Сурен æма еци мадзали райдайæни ин æ рохс ном æримистонцæ. Уомæй раст бакодтонцæ – куд хестæр æма кæстæр, уотæ Къола æма Суренæн адтæй федар зæрдтагон рахастдзийнæдтæ, исфæлдистадон æмгустади бастдзийнæдтæ.

* * *

Сергей МЕНЯЙЛО:

– Ирон театралон аййевади Къолай армдзæф феййевдзигæнæн некæци артисти искурдиади хæццæ ес. Кæдзосзæрдæй е æнхæст кодта, царди æма ибæл аййевади ци ихæстæ æвæрд адтæй, уони. Куд артист, уотæ æ искурдиадæ ирæзтæй Ирон театри бундорæвæргути цæстуарзон рахасти фæрци. Устур Фидибæстон  тугъд ку райдæдта, уæд Къола  тугъди цæхæрмæ  рандæй, берæ зинтæ си фæууидта. Фал уæддæр сæ уæзæй нæ фæккиудтæй. Иристонмæ ку иссудæй, уæд æ царди фæстаг бонти уæнгæ нæ адæмæн æ искурдиадæй  адтæй зæрдиаг лæггадæгæнæг. Æ ном æй таурæхъти аккаг. Стъалуй хузæн æрттивта нæ бæсти театралон аййевади. Сценæбæл æма киной ци сорæттæ исаразта, етæ ’нцæ нæ уодварни гъæздугдзийнадæ, национ культури хæзнатæ. Саламти Къолай хузæн искурдиадæгин артист æма ездон хестæри нæ театри абони фæлтæр ке имисунцæ, æгъдау ин ке дæттунцæ, е æй устур хуарздзийнадæ.

* * *

Номерæн мадзали архайдта æма радзубанди кодта нæ республики Сæргълæууæг Сергей Меняйло. Куд баханхæ кодта, уотемæй, Саламти Къолай хуарз ка зудта, етæ ’й имисунцæ куд искурдиадæгин артист, хуæдхуз драматург, фæсевæди цæстуарзон зундамонæг æма гъомбæлгæнæг. Нæ дзиллæн цитгин адтæй, æ уодиконди æрдзæй кадæ æма радæ, фидтæлтиккон ездондзийнадæ æма хуæрзæгъдау кæмæн адтæй, уæхæн хестæр. Некæд си неке фегъуста æсхуст, гурумухъ дзубанди, мæстæйдзаг гъудитæ. Алкæддæр адтæй лæмбунæг, уæлдай дзурд кæнун нæ уарзта, уæдта ’й æ рази кæнун дæр нæ уагъта. Е ба ’й  æцæг нæртон хестæри менеуæг æма уодигъæди ахсгиагдæр æууæл.

Саламти Къола æ тугъдон æскъуæлхтдзийнæдти æма æ аййевадон æнтæстдзийнæдти туххæй хуарзæнхæгонд æрцудæй берæ бæрзонд хуæрзеугутæй, зæгъæн, исаккаг ин кодтонцæ Фæллойни Сурх Турусай æма Тугъдон Сурх Турусай, Сурх Стъалуй, Фидибæсти тугъди (дуккаг æма фиццаг къæпхæни) ордентæ, «Фашистон Германибæл фæууæлахез»-и, «Фæллойни æвзугъддзийнади», «Иристони намус»-и æма æндæр майдантæ. 1967 анзи ин исаккаг кодтонцæ УСФСР-йи адæмон артисти, 1984 анзи ба Советон Цæдеси адæмон артисти кадгин нæмттæ.

Еугур еци хабæрттæ æргъуди кодтонцæ, номерæн изæри ка радзубанди кодта, етæ. Нæ республики аййевæдти æскъуæлхт архайæг Бекъойти Розæ æ радзубандий уотæ загъта:

– Къола адтæй, Ирон театри бундорæвæргутæ Таутиати Солæман, Тотрати Бесæ, Икъати Серафин, Магкæти Арсен, Цæликкати Мæирбег, Борухъуати Бимболат, Хъариати Тамарæ æма нæ иннæ номдзуд артисттæй сæ искурдиади цæхæри ка бахсистæй, еци ездон æма зæрдхæлар зæрингурдтæй еу. Æ хæццæ спектакль «Зæнхон Хуцæуттæ»-йи косун адтæй устур кадæ. Æ алливарс ци артисттæ адтæй, уонæбæл зæрдхæларæй ауодудта, куд хестæр, уотæ  сæ исфæлдистади æма царди медæгæ, ирон æгъдауи адтæй агоргæ æма æнæйергæ дæнцæ. Къола æ агъаз æма цæстуарзон амундтитæй мæнæн, куд режиссерæн уотæ, уæдта нæ артисттæн адтæй нифсдæттæг. Æ дзубандий алли дзурди, æ ракъахдзæфи дæр ездондзийнадæ æма фидтæлти уодварни рæсугъддзийнадæ зиндтæй. Ездон æма рæстуодæй æ царди фæстаг исуолæфти уæнгæ æ карнæ æнгом баст адтæй Ирон театр æма киноаййевади хæццæ. Æз ирисхъæй арфиаг дæн, ме ’сфæлдистадон надбæл Къолай хузæн хестæрбæл ке исæмбалдтæн, уомæй. Æхцæуæн мин æй, нæ театри абони фæлтæр ин уæхæн аййев æма зæрдæмæдзæугæ изæрæй æ ном ке ерунцæ, æ исфæлдистадæбæл, æ тугъдон нæдтæбæл ке дзубанди кæнæн, е.

Имисæн изæри Республикæ Цæгат Иристони адæмон артисткæ Дзгойти Аллæ лæмбунæг радзурдта Саламти Къолай хæццæ Хугати Геори пьесæмæ гæсгæ спектакль «Мæ уоси мадæ»-бæл исфæлдистадон æмгустади туххæй.

Национ культури Саламти Къолай исфæлдистадон армдзæф цæйбæрцæ ахедгæ ’й, айдагъ Ирон нæ, фал ма Уруссаг театри дæр, режиссерти æма актерти исфæлдистадон архайдбæл æма меддуйнебæл æ алæмæти искурдиадæ куд фæззиндтæй, уой туххæй радзурдта Евгений Вахтангови номбæл Уруссаг академион театри директор æма аййевадон разамонæг, Уæрæсей Федераций адæмон артист Владимир Уваров.

Сцени зæрингурд, национ киноаййевади дæр ирд æма ахедгæ фæд ке ниууагъта, æ ауодæг зæрдиуагæ æма искурдиади цæхæрæй дзиллæн цæйбæрцæбæл уодæнцойнæдзийнадæ хаста, уой фæдбæл адтæнцæ Цæгат Иристони аййевæдти æскъуæлхт архайæг, актер, газет «Рæстдзинад»-и сæрмагонд уацхæссæг Баскати Урузмæг æма Цæгат Иристони адæмон артист, режиссер Цæриати Валерийи имисуйнæгтæй.

Хуарз хестæр æ царди алли бонæй дæр кæстæрти зæрдитæмæ зунд æма уодварни хуарзæнхитæ хæссæг ку фæууй, уæд уомæй дзиллæ арфиаг куд нæ уонцæ!.. Аци гъудий рæстдзийнадæ Саламти Къола æ сценикон архайдæй бæлвурдæй ке æвдиста, уобæл адтæй сæ дзубанди Уæрæсей æскъуæлхт æма нæ республики адæмон артисттæ Губиати Хъазбег, театри сæйраг режиссер Сæбанти Тамерланæн æма Рæмонти Ритæн.

Уæрæсей финсгути Цæдеси иуонг, поэт æма тæлмацгæнæг Басити Зæлинæ сæрмагондæй номерæн изæрмæ ниффинста æмдзæвгæ «Нæхе Къола». Æма ‘й номерæн изæри аййев бакастæй нæ республики адæмон артист Къумæллæгати Владимир.

Номдзуд актерæн æма бæгъатæр тугъдонæн æ номерæн изæр сæ аййевадæй исрæсугъд кодтонцæ адæмон кафти ансамблтæ «Горец» æма «Маленький джигит», Паддзахадон филармоний зартæгæнгути къуари иуонгтæ.

Зундгонд артисти царди æма исфæлдистадон над ци артдзæсти райдæдта,  е адтæй Æрæдон. Æма Саламти Къолай номерæн изæри  еци дессаги федауцæ мадзал исаразгутæн æма иуазгутæн Къолай райгурæн уæзæги цæргути номæй райарфæ кодта Æрæдони райони бунæттон хеунаффæйади администраций разамонæги хуæдæййевæг Хъесати Сталбег æма райони Нихæси сæрдар Урумти Хъасболат.

Номерæн изæр исаразгутæн æма   иуазгутæн хъæбæр бозæй райарфæ кодта  Саламти Къолай кизгæ Наталья дæр.

ГАСАНТИ Валерæ