Зундгонд куд æй, уотемæй аци анз Уæрæсей нимад æй Фидибæстæ гъæуайгæнæги Анзбæл. Æма куд нæ бæсти еугур рауæнти дæр, уотæ Цæгат Иристони дæр арæзт цæуй берæ аллихузон мадзæлттæ. Зæгъæн, æрæги нæ республики Æхсæнадон палатæ, æхсæнадон еугæндтæ, тугъдон цаути ветерантæ, наукон-педагогон æхсæнадæ, историктæ æма архивти косгутæ сæ æмархайди фæрци Дзæуæгигъæуи Национ наукон киунугæдони исаразтонцæ форум «Великая Отечественная война 1941-1945 гг. Историческая память и вызовы современности».

Архайдтонцæ си нæ республики хецаудзийнади, архивон служби Цæгат Иристони Хетæгкати Къостай номбæл паддзахадон университети, тугъди æма фæллойни ветеранти советти æма æхсæнади минæвæрттæ. Æ амонæг адтæй Æхсæнадон палати разамонæг Нинæ Чиплакова æма мадзал игон кæнгæй æ радзубандий уотæ баханхæ кодта:

– Аци анз кадгинæй исбæрæг кодтан нæ Цитгин Уæлахези цуппаринсæй анзей бон. Еци тугъди фудæнзтæ ци берæ бæлæхтæ ‘рхастонцæ нæ Райгурæн бæстæн, нæ фидиуæзæг Иристонæн, уой зæгъунæн гъæугæ дзурдтæ иссерæн дæр нæййес, уоййасæбæл æгæрон æй сæ æверхъаудзийнадæ. Тугъд нæ уæлахезæй хорхгонд ку æрцудæй, уæд советон адæм сæ рæстзæрдæй уотæ æнгъалдтонцæ, æма уоййадæбæл фашизм дæр æд уедæгтæ бунисæфтгонд æрцудæй. Фал уæд цæмæй зудтонцæ уой, æма тугъдмондæгтæ уобæл ке нæ банцайдзæнæнцæ, цæйбæрцæдæр рæстæги фæсте бабæй архайун байдайдзæнæнцæ фишизм исуодæгас кæнунбæл. Уомæн ба равзурстонцæ не ‘нсувæрон Украинæ, уордигæй райдæттонцæ сæ еци фудвæндитæ æнхæст кæнун, 1941-1945 æнзти кæронмæ пурхæгонд ка не ‘рцудæй, еци фашистти байзайæггæгтæ. Æма Устур Фидибæстон тугъди рæстæг нæ фидтæлтæ куд  хъазауатонæй дæрæн кодтонцæ немуцаг-фашистон æрдонгти, уотæ нæ бæгъатæр тугъдон фæсевæд нифсгунæй дæрæн кæнунцæ, нацизм иснæуæг кæнуни зæрдтæй нæмæ ка лæборуй, уони. Æма ни федарæй æруагæс кæнуй, аци хатт дæр бабæй Уæлахез нæхе ке уодзæнæй, е.

Цæгат Иристони разамонæг Сергей Меняйло форуми архайгутæмæ ци нистауæн æрбарвиста, уой æ номæй бакастæй нæ республики Сæргълæууæги Администраций разамонæги хуæдæййевæг Хачирти Ирбег. Нистауæни загъд адтæй: «Арфæ кæнун форуми архайгутæн. Устур Фидибæстон тугъди историон æцæгдзийнадæ усхъуммæ рахатунбæл архайунцæ, æгириддæр нæ бæстæмæ ка неци барæ даруй, Уæлахези бантæстмæ æвæрæн ка нæ бахаста, еци мæнгæ политиктæ. Фал мах не ’руадздзинан еци æбуалгъдзийнадæ, æма æновудæй архайдзинан уобæл, цæмæй нæ хестæртæ фашизми нихмæ тохи сæ тогæй ци Уæлахези сæрбæлтау фæхъхъиамæт кодтонцæ, е фуддæрагæн кедæр амæттаг исуа, фудзæрдæй кедæр историй бонугмæ хаст æрцæуа…»

Национ наукон библиотеки фæзуати нæ республики Архивон службæ ци историон-документалон равдист бацæттæ кодта, уоми фæууинæн адтæй Фидибæсти, Афгайнаг æма сæрмагонд æфсæддон операций тугъдтити бæгъатæрти туххæй цæмæдесаг æрмæгутæ сæ къарти хæццæ. Уомæй уæлдай ма си фæууинæн адтæй уæлдæр амунд  тугъдтити аллихузон тохæнгæрзтæ, тугъдон дарæс æма ефтонггæрзти хузтæмæ.

Уонæн сæ еугурей туххæй бæлвурддæрæй æрдзорунæн, гъулæггагæн, равгæ нин нæййес, фал уæддæр хецæнæй зæгъун æнгъезуй еу хабари туххæй. Хъæбæр цæмæдесаг си рауадæй равдист «Четвероногие бойцы в Великой Отечественной войне». Цитгин Уæлахез æрбахæстæгдæр кæнуни бонмæ сæ æвæрæн бахастонцæ нæ цуппæркъахуг æмбæлттæ дæр: куйтæ, тикистæ, бæлæутæ, дельфинтæ, сагтæ æма ма сауæнгæ миститæ дæр. Куйтæ тугъди будурæй рахастонцæ 700 000 цæф тугъдони, ниддæрæн кодтонцæ знаги 300 танки, фронти раззагдæр ханхæмæ бахъæртун кодтонцæ 3500 тонни тугъдон æрмæг, радаргъ кодтонцæ 8000 километри бастдзийнади телтæ, исбæрæг кодтонцæ алли рауæнти рæсæгъд 4 миллион мини, 303 сахари ба минитæй исуæгъдæ кодтонцæ.

Тикистæ ба балæдæриуонцæ знаги авиаций унæр æма уотемæй адæм базониуонцæ, бомбитæ калæг фашистон хуæдтæхæг ке ‘рбахъæртуй, уой. Ленингради æрхъолай се ‘фтуйæг дæр сæ хецæуттæн хастонцæ,  уазал бæнтти ба сувæллæнтти сæ бауæрæй гъар кодтонцæ. Тикистæ багъæуай кодтонцæ Эрмитажи экспонаттæ мистити хуæрдæй, уæдта урути фудæй ци мæлæтхæссæг хуæцгæ незтæй тæссаг адтæй, уонæй  багъæуай кодтонцæ сæ архайдæй. Абони дæр, сæрмагонд æфсæддон операций нæ цуппæркъахуг хъайтартæ агъаз кæнунцæ нæ тугъдонтæн. Æма уонæй уæлдай игъустгонддæр æй Цæгат Иристони Сæргълæууæги Администраций разамонæг Гобети Ибрагими куй «Адель». Цуппæркъахугти æскъуæлхтдзийнадæ, гъулæггагæн, нури дзамани иронхуати байзадæй, уотемæй ба се ’хсæн æнцæ, хуæрзеугутæ кæбæл бакодтонцæ, уæхæн цæрæгойтæ… Уогæ уони уоййасæбæл нæ гъæунцæ хуæрзеугутæ, айдагъдæр сæ иронх кæнун нæ гъæуй…

ДАДТЕТИ Тамилæ