Будури Дæргъæвси хестæртæ ма ’й хуарз гъуди кæндзæнæнцæ, советон доги сæ номдзуд æмзæнхон, разагъди финсæг æма зингæ æхсæнадон архайæг, Цæгат Иристони  Хетæгкати Къостай номбæл Паддзахадон премий лауреат Мамсурати Хабий фурт Дæбей райгурди бон куд уæлдай цитгинæй исбæрæг кæниуонцæ æ райгурæн гъæуи. Уомæн æма Дæбе æхуæдæг дæр æновуд адтæй æ фидиуæзæгбæл, мадта зæрдтагон уарзтæй æй уарзтонцæ е ’мгъæуккæгтæ дæр, кадæ ин алкæддæр кодтонцæ æма нерæнгæ дæр ма кæнунцæ. Уомæн æвдесæн – гъæуи гъæунгтæй еу, уæдта бунæттон скъола дæр хæссунцæ æ ном, скъолай тургъи ба æвæрд æй æ бюст (уинетæ ’й къари).

Дæбе цæйбæрцæбæл æновуд адтæй æ гъæубæстæбæл, æ равгитæ æма гæнæнтæ куд амудтонцæ, уотæ хуарзи син бацæунбæл куд архайдта, уой фæдбæл берæ дæнцитæ æримисæн ес. Еу уæхæн хабари туххæй æй Фидарати Регини финст уац – финсгæ ба ’й никкодта 2002 анзи, Будури Дæргъæвси астæуккаг скъолай 11-аг къласи ахурдзау уогæй. Регинæ, куд нин радзурдтонцæ, уотемæй абони косуй ахургæнæгæй Дзæуæгигъæуи скъолатæй еуеми.

*  *  *

Куд иннæ гъæутæй, уотæ мах гъæу Будури Дæргъæвсæй дæр рацудæй берæ зундгонд адæм. Уонæй еу æй Мамсурати Дæбе.

Ами æй имисунцæ айдагъ хеуæнттæ нæ, фал нæ гъæубæсти еугур дзиллæ дæр. Е ’рвадтæлти кизгуттæ Майæ æма Нини дзубандимæ гæсгæ, Дæбе райгурдæй æма цардæй ами, адтæй цæрдæг, æнæзийнадæ, коммæгæс сувæллон. Ку рагъомбæл æй, уæд агъаз  кодта æ бийнонтæн. Æма ибæл уотемæй æрцудæй фидбилиз – æ цонг рахаудтæй мæнæуæ инайæгæнгæй.

Берæ бийнонти ’хсæн ин ахур кæнунмæ фадуат нæ адтæй, кæд бæлдтæй, уæддæр, фал ку фæссахъат æй, уæд кустгъон нæбал адтæй æма ахурмæ æхе исаразта. Дæбе Будури Дæргъæвси скъола каст ку фæцæй, уæд ахур кæнунмæ бацудæй педагогон техникуммæ. Каст æй ку фæцæй, уæд косун райдæдта Гизæли ахургæнæгæй, уæдта ’й рарвистонцæ Зилги скъоламæ директорæй.

Дæбе адтæй алкæмæн дæр уарзон адæймаг. Лимæнæй цардæй финсгути хæццæ дæр. Берæ аллихузон цаутæ сæбæл æрцæуидæ, кæцидæрти си игъæлдзæгæй имисиуонцæ. Еууæхæни, дан, Дæбе финсгутæ Хъайтухъти Геор æма Ардасенти Хадзибатæри хæццæ бафтудæй сæ зонгæ гурдзиаг финсæги хæдзарæмæ. Е сæ дессаги хуарз исиуазæг кодта, хъæбæр сæбæл бацийнæ кодта. Бийнонтæ рахастонцæ, сæ рæбун сæмæ гурдзиаг сæнтæй ци адтæй, уонæн сæ хуæздæрти… Уой фæууингæй, Хъайтухъти Геор фусунтæмæ дзоруй:

– Дæбейæн ниуæзтæй ма батухæ кæнетæ – «уæззау операци» ин адтæй…

Æма еци дзубандий фæсте Дæбе ниуазун нæбал бандиудта.

Дæбе айдагъ финсæг нæ адтæй, фал ма хеуонтæн нифс дæр, куд фæззæгъунцæ, муггаги цæгиндзæ. Ахид бæрæг кодта æ хуæртæ Милуан æма Бæдимæти, æнсувæртæ Сослан æма Сандрой.

Уогæ айдагъ хеуонтæн нæ агъаз кодта Дæбе, фал ма æ зонгитæй дæр беретæн. Бердиати Дзæнæтхан ахид дзоридæ уæхæн хабар. Æ еунæг фурт Урусби тугъдæй иссудæй уæззау цæфтæй. Берæ рæстæг нæ фæцæй гъæуи, æ гъæдгинтæ ’й хъор кодтонцæ, æма бахаудтæй сахари госпитæлмæ, фал ин уоми дæр сæ бон неци бацæй, æ мади къохти син рамардæй. Мадæ кæугæ-гъарæнгæгæнгæй рауайæ-бауайæ кодта сæйгæдони къумти. Уæди зин рæстæг кæми иссирдтайдæ фадуат æ фурти гъæумæ æрласунæн. Æма зæронд уосæ æхе хуайгæ, катайгæнгæ гъæунги лæудтæй.

Еци рæстæг еу Хуцауи уарзон æригон биццеу гъæунги фæцæйцудæй æма силгоймаги кæугæ ку фæууидта, уæд имæ æрлæудтæй æма ’й рафарста:

– Ци кæнис, цæмæн кæуис?..

Уосæ ин ку балæдæрун кодта æ уавæр, уæд æй еци биццеу нæуæгæй рафарста:

– Уæ гъæуæй ами, сахари, неке ес зундгонд лæгтæй?.. Дзæнæтхан ин ранимадта:

– Ес си НКВД-й косæг Мамсурати Аслæнбег, финсæг Мамсурати Дæбе, æма тæрхондони косæг Хъантемурати Харитъон…

Биццеу рандæй. Цубур рæстæгмæ еци лæгтæ æртемæй дæр, хъонцгæнгæ, уоси уæлгъос æрбалæудтæнцæ, фæййагъаз кæнунæй ин зæрдитæ байвардтонцæ æма рандæнцæ. Цанæбæрæг рæстæг рацудæй, æма, мард ласунмæ цидæриддæр гъудæй, уони хæццæ фæстæмæ фездахтæнцæ, мард багъуд кæнуни гъуддæгутæ дæр исаразтонцæ æма ’й уотемæй æ райгурæн гъæубæл исæмбæлун кодтонцæ.

Еци лæгтæй еу адтæй Дæбе. Æ тоги æцæг ирондзийнадæ адтæй, адæймаги сæрбæлтау æ уод не ’вгъау кодта, адтæй фæлмæнзæрдæ адæймаг.